Giúp việc gia đình là người lao động làm việc thường xuyên cho hộ gia đình và trong một số trường hợp, hợp đồng có thể chấm dứt ngay mà không cần báo trước theo luật.
Giúp việc gia đình là nhóm lao động đặc thù, làm việc trực tiếp trong phạm vi hộ gia đình và không gắn với hoạt động thương mại. Do tính chất riêng của quan hệ lao động này, pháp luật có những quy định riêng nhằm bảo đảm quyền và nghĩa vụ của các bên. Việc xác định đúng khái niệm giúp việc gia đình và các trường hợp chấm dứt hợp đồng không cần báo trước có ý nghĩa quan trọng trong quá trình áp dụng pháp luật.
1. Giúp việc gia đình là ai?
Điều 161 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 161. Lao động là người giúp việc gia đình
1. Lao động là người giúp việc gia đình là người lao động làm thường xuyên các công việc trong gia đình của một hoặc nhiều hộ gia đình.
Các công việc trong gia đình bao gồm công việc nội trợ, quản gia, chăm sóc trẻ em, chăm sóc người bệnh, chăm sóc người già, lái xe, làm vườn và các công việc khác cho hộ gia đình nhưng không liên quan đến hoạt động thương mại.2. Chính phủ quy định về lao động là người giúp việc gia đình.
Giúp việc gia đình là người lao động thực hiện các công việc phục vụ sinh hoạt hằng ngày của hộ gia đình và không tham gia vào hoạt động kinh doanh, buôn bán. Các công việc được xác định khá đa dạng, từ nội trợ, chăm sóc con người đến lái xe, làm vườn cho hộ gia đình. Do đặc thù làm việc trong không gian gia đình, quan hệ lao động này được điều chỉnh bởi các quy định riêng để phù hợp với thực tế.
Tình huống giả định
- Xác định lao động là giúp việc gia đình
Chị Nguyễn Thị Hương làm việc thường xuyên cho gia đình ông Trần Văn Minh với nhiệm vụ dọn dẹp nhà cửa và chăm sóc người cao tuổi. Các công việc của chị Hương chỉ phục vụ sinh hoạt gia đình và không liên quan đến hoạt động thương mại. - Áp dụng quy định pháp luật
Quan hệ lao động giữa chị Hương và gia đình ông Minh được xác định là lao động giúp việc gia đình. Việc xác định đúng tư cách lao động giúp áp dụng đúng các quy định riêng của pháp luật lao động. -
Căn cứ pháp lý rõ ràng
Trường hợp này phù hợp với khái niệm lao động là người giúp việc gia đình theo Điều 161 Bộ luật Lao động 2019.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Trường hợp nào chấm dứt hợp đồng với giúp việc gia đình không cần báo trước?
Điều 89 Nghị định 145/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 89. Một số quy định riêng đối với lao động là người giúp việc gia đình
1. Quy định về hình thức hợp đồng lao động theo Điều 14 và khoản 1 Điều 162; nghĩa vụ cung cấp thông tin khi giao kết hợp đồng lao động theo Điều 16; nội dung hợp đồng lao động theo khoản 1 Điều 21; đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo khoản 2 Điều 35, khoản 3 Điều 36 và khoản 2 Điều 162; nghĩa vụ khi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật theo Điều 40, Điều 41; trợ cấp thôi việc theo Điều 46 của Bộ luật Lao động được thực hiện như sau:
...
d) Trong quá trình thực hiện hợp đồng lao động, mỗi bên có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động mà không cần lý do nhưng phải báo trước ít nhất 15 ngày, trừ các trường hợp sau thì không phải báo trước:
d1) Người lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động vì các lý do: Không được bố trí theo đúng công việc, địa điểm làm việc hoặc không được bảo đảm điều kiện làm việc theo thỏa thuận, trừ trường hợp quy định tại Điều 29 của Bộ luật Lao động; không được trả đủ lương hoặc trả lương không đúng thời hạn, trừ trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 97 của Bộ luật Lao động; bị người sử dụng lao động ngược đãi, đánh đập hoặc có lời nói, hành vi nhục mạ, hành vi làm ảnh hưởng đến sức khỏe, nhân phẩm, danh dự; bị cưỡng bức lao động; bị quấy rối tình dục tại nơi làm việc; lao động nữ mang thai phải nghỉ việc theo quy định tại khoản 1 Điều 138 của Bộ luật Lao động; đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định tại Điều 169 của Bộ luật Lao động trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác; người sử dụng lao động cung cấp thông tin không trung thực theo quy định tại khoản 1 Điều 16 của Bộ luật Lao động làm ảnh hưởng đến việc thực hiện hợp đồng lao động;
d2) Người sử dụng lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động vì các lý do: Người lao động không có mặt tại nơi làm việc sau thời hạn quy định tại Điều 31 của Bộ luật Lao động; người lao động tự ý bỏ việc mà không có lý do chính đáng từ 05 ngày làm việc liên tục trở lên;
...
Pháp luật cho phép các bên trong quan hệ lao động giúp việc gia đình được chấm dứt hợp đồng linh hoạt hơn so với các loại hình lao động khác. Nguyên tắc chung là phải báo trước ít nhất 15 ngày, nhưng trong các trường hợp được liệt kê cụ thể, việc chấm dứt hợp đồng có thể thực hiện ngay mà không cần báo trước. Quy định này nhằm bảo vệ kịp thời quyền lợi của các bên khi phát sinh hành vi vi phạm nghiêm trọng trong quá trình thực hiện hợp đồng.
Tình huống giả định
-
Người lao động chấm dứt hợp đồng không cần báo trước
Chị Lê Thị Mai làm giúp việc gia đình nhưng thường xuyên bị chủ nhà chậm trả lương và có hành vi xúc phạm danh dự. Những hành vi này ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và nhân phẩm của chị Mai. - Quyết định chấm dứt hợp đồng
Chị Mai đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ngay mà không báo trước. Việc chấm dứt này xuất phát từ các lý do được pháp luật cho phép. -
Phù hợp quy định pháp luật
Hành vi chấm dứt hợp đồng của chị Mai phù hợp với quy định tại Điều 89 Nghị định 145/2020/NĐ-CP.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Giúp việc gia đình là người lao động thực hiện các công việc phục vụ sinh hoạt cho hộ gia đình và không liên quan đến hoạt động thương mại. Pháp luật quy định riêng về quan hệ lao động này nhằm phù hợp với tính chất đặc thù của công việc. Trong một số trường hợp cụ thể, các bên được quyền chấm dứt hợp đồng lao động mà không cần báo trước để kịp thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
