Di chúc phát sinh hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế, tức là khi người lập di chúc qua đời theo quy định pháp luật.
Trong pháp luật hiện hành, di chúc là công cụ pháp lý để một người định đoạt tài sản của mình sau khi qua đời. Tuy nhiên, di chúc chỉ có hiệu lực trong một thời điểm và có thể mất hiệu lực trong một số trường hợp nhất định. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã quy định rõ về vấn đề này nhằm bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người thừa kế và sự minh bạch trong phân chia di sản.
1. Di chúc phát sinh hiệu lực từ thời điểm nào?
Khoản 1 Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 643. Hiệu lực của di chúc
1. Di chúc có hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế.
...
Di chúc chỉ phát sinh hiệu lực khi người lập di chúc qua đời và thời điểm mở thừa kế bắt đầu. Điều này nhằm bảo đảm quyền sở hữu tài sản của người lập di chúc trong suốt cuộc đời họ. Như vậy, hiệu lực của di chúc chỉ gắn với thời điểm pháp lý “mở thừa kế” – tức thời điểm người để lại di sản qua đời.
Tình huống giả định
-
Người lập di chúc qua đời
Ngày 15/07/2025, ông Trần Văn Minh (trú tại phường Tân Sơn Hòa, TP. Hồ Chí Minh) qua đời, để lại di chúc cho con trai cả thừa hưởng căn hộ chung cư. -
Thời điểm mở thừa kế
Ngay khi ông Minh qua đời, di chúc phát sinh hiệu lực theo Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015. -
Cơ quan có thẩm quyền xác nhận
Ngày 30/07/2025, Tòa án nhân dân khu vực xác nhận di chúc có hiệu lực và hướng dẫn thủ tục sang tên căn hộ cho người thừa kế.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Trường hợp nào thì di chúc mất một phần hoặc toàn bộ hiệu lực?
Khoản 2 Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 643. Hiệu lực của di chúc
...
2. Di chúc không có hiệu lực toàn bộ hoặc một phần trong trường hợp sau đây:
a) Người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc;
b) Cơ quan, tổ chức được chỉ định là người thừa kế không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.
Trường hợp có nhiều người thừa kế theo di chúc mà có người chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc, một trong nhiều cơ quan, tổ chức được chỉ định hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế thì chỉ phần di chúc có liên quan đến cá nhân, cơ quan, tổ chức này không có hiệu lực.
...
Nếu toàn bộ người thừa kế theo di chúc qua đời trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc, thì toàn bộ di chúc mất hiệu lực. Nếu chỉ có một trong nhiều người thừa kế chết trước hoặc tổ chức được chỉ định giải thể, thì chỉ phần liên quan mất hiệu lực, còn phần khác vẫn có giá trị. Điều này bảo đảm sự công bằng, tránh việc di chúc vô hiệu toàn bộ một cách không cần thiết.
Tình huống giả định
-
Người lập di chúc chỉ định nhiều người thừa kế
Ngày 05/07/2025, bà Lê Thị Hồng (trú tại phường Hồng Gai,tỉnh Quảng Ninh) lập di chúc, chia một căn nhà cho hai con trai là ông Anh và ông Bình . -
Người thừa kế qua đời trước thời điểm mở thừa kế
Ngày 20/08/2025, ông Anh (con trai cả) qua đời trước bà Hồng. -
Di chúc mất hiệu lực một phần
Ngày 10/10/2025, bà Hồng qua đời. Căn cứ Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015, phần di sản liên quan đến ông Anh mất hiệu lực, còn phần của ông Bình vẫn được thừa hưởng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
3. Kết luận
Di chúc chỉ phát sinh hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế, tức là khi người lập di chúc qua đời. Tuy nhiên, di chúc có thể mất hiệu lực toàn bộ hoặc một phần nếu người thừa kế chết trước, chết cùng thời điểm với người lập di chúc, hoặc tổ chức được chỉ định hưởng thừa kế không còn tồn tại. Quy định này nhằm bảo đảm tính hợp lý, công bằng và tránh để di sản không được phân chia hợp pháp.
