Việc đặt họ cho con là một trong những nội dung quan trọng trong thủ tục đăng ký khai sinh. Dù theo tập quán, trẻ em thường mang họ cha, nhưng pháp luật vẫn cho phép đặt họ mẹ trong một số trường hợp nhất định.
1. Con có được lấy họ mẹ nếu cha mẹ thỏa thuận không?
Khoản 1 Điều 4 Nghị định 123/2015/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 4. Xác định nội dung đăng ký khai sinh, khai tử
1. Nội dung khai sinh được xác định theo quy định tại Khoản 1 Điều 14 của Luật Hộ tịch và quy định sau đây:
a) Họ, chữ đệm, tên và dân tộc của trẻ em được xác định theo thỏa thuận của cha, mẹ theo quy định của pháp luật dân sự và được thể hiện trong Tờ khai đăng ký khai sinh; trường hợp cha, mẹ không có thỏa thuận hoặc không thỏa thuận được, thì xác định theo tập quán;
...
Luật cho phép cha mẹ tự thỏa thuận với nhau trong việc đặt họ cho con, bao gồm việc lấy họ cha hoặc họ mẹ. Khi cả hai bên đồng thuận, việc con mang họ mẹ là hoàn toàn hợp pháp và được chấp nhận khi đăng ký khai sinh tại cơ quan hộ tịch.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Tùng và chị Trần Thị Hạnh kết hôn và sinh con trai đầu lòng vào tháng 4/2025. Vì lý do riêng của gia đình, hai vợ chồng thống nhất để con mang họ của mẹ thay vì họ cha. Khi đến UBND phường làm giấy khai sinh, cả hai cùng đi và nêu rõ thỏa thuận cho con mang họ mẹ là “Trần”. Cán bộ hộ tịch tiếp nhận hồ sơ, xác nhận sự đồng thuận và thực hiện đăng ký khai sinh đúng quy định.
Việc con mang họ mẹ không gặp bất kỳ trở ngại pháp lý nào vì được pháp luật công nhận nếu có sự đồng thuận giữa cha và mẹ. Sau khi hoàn tất thủ tục, con trai anh Tùng được cấp Giấy khai sinh mang họ “Trần”, đúng với mong muốn và thỏa thuận của cả hai bên.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Trường hợp chưa xác định được cha hoặc mẹ, con có được lấy họ mẹ không?
Khoản 2 Điều 15 Nghị định 123/2015/NĐ-CP:
Điều 15. Đăng ký khai sinh cho trẻ chưa xác định được cha, mẹ
...2. Trường hợp chưa xác định được cha thì khi đăng ký khai sinh họ, dân tộc, quê quán, quốc tịch của con được xác định theo họ, dân tộc, quê quán, quốc tịch của mẹ; phần ghi về cha trong Sổ hộ tịch và Giấy khai sinh của trẻ để trống.
...
Khoản 2 Điều 15 Nghị định 123/2015/NĐ-CP quy định rằng trong trường hợp khi đăng ký khai sinh mà không xác định được người cha (ví dụ như người mẹ đơn thân sinh con và không có ai nhận là cha), thì các thông tin như họ, dân tộc, quê quán, quốc tịch của đứa trẻ sẽ được lấy theo thông tin của người mẹ. Đồng thời, phần ghi về người cha trong Sổ hộ tịch và Giấy khai sinh sẽ để trống.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Hải Yến sinh con tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Nghệ An nhưng không đăng ký kết hôn và cũng không có ai nhận là cha của đứa trẻ. Khi đến UBND phường làm thủ tục đăng ký khai sinh, chị Yến trình bày rõ tình trạng của mình và đề nghị cho con mang họ mẹ. Cán bộ tư pháp – hộ tịch tiếp nhận hồ sơ, xác minh thông tin và tiến hành đăng ký khai sinh cho bé theo quy định.
Theo đó, giấy khai sinh của bé được cấp với đầy đủ thông tin về họ, dân tộc, quê quán và quốc tịch theo thông tin của mẹ. Phần thông tin về người cha được để trống đúng quy định pháp luật. Việc khai sinh vẫn được thực hiện bình thường, không gặp bất kỳ trở ngại nào vì đây là quyền hợp pháp của trẻ và người mẹ trong trường hợp chưa xác định được cha.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
Kết luận
Theo truyền thống, trẻ sinh ra thường mang họ của cha. Tuy vậy, pháp luật hiện hành vẫn cho phép con mang họ mẹ trong những trường hợp nhất định, điển hình là khi cha mẹ có sự thỏa thuận hoặc khi không xác định được người cha tại thời điểm đăng ký khai sinh.
