Chênh lệch đánh giá lại tài sản là sự khác nhau giữa giá trị thực của tài sản và giá trị đang ghi trên sổ sách kế toán.
Trong hoạt động kế toán, việc đánh giá lại tài sản là nghiệp vụ quan trọng để bảo đảm số liệu tài chính phản ánh đúng giá trị thực tế. Chênh lệch đánh giá lại tài sản được hiểu là sự khác biệt phát sinh khi tài sản được xác định lại giá trị. Đồng thời, pháp luật cũng quy định rõ chênh lệch này sẽ được hạch toán thông qua tài khoản kế toán chuyên biệt nhằm quản lý và xử lý minh bạch.
1. Chênh lệch đánh giá lại tài sản là gì?
Điều 40 Luật Kế toán 2015 quy định:
Điều 40. Kiểm kê tài sản
1. Kiểm kê tài sản là việc cân, đong, đo, đếm số lượng; xác nhận và đánh giá chất lượng, giá trị của tài sản, nguồn vốn hiện có tại thời điểm kiểm kê để kiểm tra, đối chiếu với số liệu trong sổ kế toán.
2. Đơn vị kế toán phải kiểm kê tài sản trong các trường hợp sau đây:
a) Cuối kỳ kế toán năm;
b) Đơn vị kế toán bị chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, giải thể, chấm dứt hoạt động, phá sản hoặc bán, cho thuê;
c) Đơn vị kế toán được chuyển đổi loại hình hoặc hình thức sở hữu;
d) Xảy ra hỏa hoạn, lũ lụt và các thiệt hại bất thường khác;
đ) Đánh giá lại tài sản theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền;
e) Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật.
3. Sau khi kiểm kê tài sản, đơn vị kế toán phải lập báo cáo tổng hợp kết quả kiểm kê. Trường hợp có chênh lệch giữa số liệu thực tế kiểm kê với số liệu ghi trên sổ kế toán, đơn vị kế toán phải xác định nguyên nhân và phải phản ánh số chênh lệch, kết quả xử lý vào sổ kế toán trước khi lập báo cáo tài chính.
4. Việc kiểm kê phải phản ánh đúng thực tế tài sản, nguồn hình thành tài sản. Người lập và ký báo cáo tổng hợp kết quả kiểm kê phải chịu trách nhiệm về kết quả kiểm kê.
Chênh lệch đánh giá lại tài sản chính là sự khác biệt giữa giá trị tài sản thực tế và giá trị đã ghi trong sổ sách kế toán. Sự chênh lệch này có thể phát sinh khi doanh nghiệp tiến hành kiểm kê định kỳ, khi xảy ra sự kiện bất thường (như hỏa hoạn, thiên tai), hoặc khi có quyết định của Nhà nước về việc đánh giá lại tài sản. Việc ghi nhận chênh lệch giúp số liệu kế toán phản ánh sát hơn giá trị thật, hỗ trợ cho quản lý tài chính và ra quyết định đầu tư.
Tình huống giả định:
-
Doanh nghiệp tiến hành kiểm kê cuối năm
Tháng 12/2025, Công ty TNHH Thương mại An Phát tại tỉnh Quảng Ngãi tổ chức kiểm kê tài sản cố định. Trong quá trình kiểm kê, công ty phát hiện một số máy móc thiết bị đã khấu hao gần hết nhưng giá trị thị trường vẫn cao hơn nhiều so với giá trị ghi sổ. -
Hội đồng kiểm kê xác định và xử lý chênh lệch
Hội đồng kiểm kê của công ty xác nhận sự chênh lệch và lập biên bản đề xuất điều chỉnh. Sau đó, bộ phận kế toán ghi nhận phần chênh lệch vào sổ sách để bảo đảm số liệu phù hợp với giá trị thực tế. -
Kết quả sau điều chỉnh của công ty
Sau khi điều chỉnh, Công ty TNHH Thương mại An Phát có báo cáo tài chính phản ánh đúng giá trị tài sản hiện có. Điều này giúp ban lãnh đạo công ty đưa ra quyết định đầu tư và khai thác tài sản hiệu quả hơn.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Chênh lệch đánh giá lại tài sản được ghi nhận trong tài khoản kế toán nào?
Điều 68 Thông tư 200/2014/TT-BTC quy định:
Điều 68. Tài khoản 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản
1. Nguyên tắc kế toán
a) Tài khoản này dùng để phản ánh số chênh lệch do đánh giá lại tài sản hiện có và tình hình xử lý số chênh lệch đó ở doanh nghiệp. Tài sản được đánh giá lại chủ yếu là TSCĐ, bất động sản đầu tư, một số trường hợp có thể và cần thiết đánh giá lại vật tư, công cụ, dụng cụ, thành phẩm, hàng hóa, sản phẩm dở dang…
b) Chênh lệch đánh giá lại tài sản được phản ánh vào tài khoản này trong các trường hợp sau:
- Khi có quyết định của Nhà nước về đánh giá lại tài sản;
- Khi thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước;
- Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật
c) Tài khoản này không phản ánh số chênh lệch đánh giá lại khi đưa tài sản đi góp vốn đầu tư vào đơn vị khác, thay đổi hình thức sở hữu. Khoản chênh lệch đánh giá lại trong các trường hợp này được phản ánh vào TK 711 – Thu nhập khác (nếu là lãi) hoặc TK 811 – Chi phí khác (nếu là lỗ).
d) Giá trị tài sản được xác định lại trên cơ sở bảng giá Nhà nước quy định, Hội đồng định giá tài sản hoặc cơ quan thẩm định giá chuyên nghiệp xác định.
đ) Số chênh lệch giá do đánh giá lại tài sản được hạch toán và xử lý theo pháp luật hiện hành.
2.Kết cấu và nội dung phản ánh của tài khoản 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản
Bên Nợ:
- Số chênh lệch giảm do đánh giá lại tài sản;
- Xử lý số chênh lệch tăng do đánh giá lại tài sản.
Bên Có:
- Số chênh lệch tăng do đánh giá lại tài sản;
- Xử lý số chênh lệch giảm do đánh giá lại tài sản.
Tài khoản 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản, có thể có số dư bên Nợ hoặc số dư bên Có:
Số dư bên Nợ: Số chênh lệch giảm do đánh giá lại tài sản chưa được xử lý.
Số dư bên Có: Số chênh lệch tăng do đánh giá lại tài sản chưa được xử lý.
3. Phương pháp kế toán một số giao dịch kinh tế chủ yếu
a) Khi có quyết định của Nhà nước về đánh giá lại tài sản cố định, bất động sản đầu tư, vật tư, hàng hóa… hoặc định giá khi tiến hành cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp tiến hành kiểm kê, đánh giá lại tài sản và phản ánh số chênh lệch do đánh giá lại tài sản vào sổ kế toán.
- Đánh giá lại vật tư, hàng hóa:
+ Nếu giá đánh giá lại cao hơn trị giá đã ghi sổ kế toán thì số chênh lệch giá tăng, ghi:
Nợ các TK 152, 153, 155, 156
Có TK 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản.
+ Nếu giá đánh giá lại thấp hơn trị giá đã ghi sổ kế toán thì số chênh lệch giá giảm, ghi:
Nợ TK 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản
Có các TK 152, 153, 155, 156.
- Đánh giá lại TSCĐ và bất động sản đầu tư: Căn cứ vào bảng tổng hợp kết quả kiểm kê và đánh giá lại TSCĐ, bất động sản đầu tư:
+ Phần nguyên giá, giá trị còn lại, giá trị hao mòn điều chỉnh tăng, ghi:
Nợ các TK 211, 213, 217 (phần nguyên giá điều chỉnh tăng)
Có TK 214 - Hao mòn TSCĐ (phần giá trị hao mòn điều chỉnh tăng)
Có TK 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản (giá trị còn lại tăng).
+ Phần nguyên giá, giá trị còn lại, giá trị hao mòn điều chỉnh giảm, ghi:
Nợ TK 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản (giá trị còn lại điều chỉnh giảm)
Nợ TK 214 - Hao mòn TSCĐ (phần giá trị hao mòn điều chỉnh giảm)
Có các TK 211, 213, 217 (phần nguyên giá điều chỉnh giảm)
b) Cuối năm tài chính xử lý chênh lệch đánh giá lại tài sản theo quyết định của cơ quan hoặc cấp có thẩm quyền:
- Nếu tài khoản 412 có số dư bên Có, và có quyết định bổ sung Vốn đầu tư của chủ sở hữu, ghi:
Nợ TK 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản
Có TK 411 - Vốn đầu tư của chủ sở hữu.
- Nếu tài khoản 412 có số dư bên Nợ, và có quyết định ghi giảm Vốn đầu tư của chủ sở hữu, ghi:
Nợ TK 411 - Vốn đầu tư của chủ sở hữu
Có TK 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản.
Khi doanh nghiệp phải đánh giá lại tài sản theo yêu cầu pháp luật hoặc do những sự kiện đặc biệt, số chênh lệch tăng hoặc giảm so với giá trị sổ sách sẽ được ghi nhận vào Tài khoản 412. Tài khoản này có vai trò phản ánh chính xác tình trạng tài sản tại doanh nghiệp và tách biệt với thu nhập, chi phí thông thường. Nhờ đó, báo cáo tài chính phản ánh trung thực, minh bạch giá trị tài sản, phục vụ cho việc quản lý nội bộ và đáp ứng yêu cầu kiểm tra của cơ quan nhà nước.
Tình huống giả định:
-
Doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa
Năm 2026, Công ty TNHH Một thành viên Cơ khí Miền Trung tại tỉnh Quảng Ngãi được chuyển đổi thành công ty cổ phần theo chủ trương của Nhà nước. Để phục vụ cổ phần hóa, doanh nghiệp phải tiến hành đánh giá lại toàn bộ tài sản cố định. -
Hội đồng định giá xác định lại giá trị tài sản
Hội đồng định giá tài sản xác định một số máy móc có giá trị thực tế cao hơn so với giá trị ghi trên sổ sách kế toán. Bộ phận kế toán của công ty đã ghi nhận khoản chênh lệch này vào Tài khoản 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản. -
Kết quả ghi nhận trên báo cáo tài chính
Sau khi cập nhật, Công ty Cơ khí Miền Trung có báo cáo tài chính thể hiện đúng giá trị tài sản hiện có, giúp ban lãnh đạo công ty và cơ quan quản lý Nhà nước có cơ sở minh bạch trong việc xác định vốn điều lệ khi chuyển đổi sang công ty cổ phần.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Chênh lệch đánh giá lại tài sản phản ánh sự khác biệt giữa giá trị thực tế của tài sản và giá trị đã ghi trong sổ sách kế toán. Việc ghi nhận chênh lệch này được thực hiện tại Tài khoản 412 - Chênh lệch đánh giá lại tài sản, giúp báo cáo tài chính minh bạch và sát với giá trị thực.
