Việc ly hôn là quyền nhân thân của mỗi người, được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Tuy nhiên, trong thực tế, không ít trường hợp cha mẹ vì sĩ diện hoặc quan điểm cá nhân mà tìm cách ngăn cản con cái ly hôn. Hành vi cản trở này có thể vi phạm pháp luật nếu dùng đến đe dọa, ép buộc, gây áp lực tinh thần. Cha mẹ có hành vi cản trở việc ly hôn của con cái có thể bị xử phạt hành chính hoặc thậm chí là bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
1. Cản trở ly hôn theo quy định của pháp luật là gì và có bị cấm không?
Khoản 10 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
10. Cản trở kết hôn, ly hôn là việc đe dọa, uy hiếp tinh thần, hành hạ, ngược đãi, yêu sách của cải hoặc hành vi khác để ngăn cản việc kết hôn của người có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này hoặc buộc người khác phải duy trì quan hệ hôn nhân trái với ý muốn của họ.
...
Điều 5. Bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình
...2. Cấm các hành vi sau đây:
...
e) Cưỡng ép ly hôn, lừa dối ly hôn, cản trở ly hôn;
...
Theo khoản 10 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, hành vi cản trở ly hôn được hiểu là việc đe dọa, uy hiếp tinh thần, hành hạ, ngược đãi, yêu sách của cải hoặc thực hiện hành vi khác nhằm buộc người khác phải duy trì quan hệ hôn nhân trái với ý muốn của họ. Hành vi này làm xâm phạm quyền tự do cá nhân, cụ thể là quyền tự quyết định tiếp tục hay chấm dứt quan hệ vợ chồng.
Cũng theo điểm e khoản 2 Điều 5 cùng luật, pháp luật nghiêm cấm mọi hình thức cưỡng ép, lừa dối hoặc cản trở ly hôn. Điều này có nghĩa là không ai, kể cả cha mẹ, người thân hay bất kỳ ai khác, được quyền ép buộc một cá nhân phải sống trong cuộc hôn nhân mà họ không còn mong muốn duy trì. Hành vi cản trở ly hôn không chỉ đi ngược với nguyên tắc tự nguyện trong hôn nhân, mà còn là hành vi vi phạm pháp luật và có thể bị xử lý hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Ánh Nguyệt (28 tuổi, sống tại TP. Vinh, Nghệ An) sau nhiều năm hôn nhân không hạnh phúc đã quyết định ly hôn với chồng là anh Phạm Văn Lâm. Tuy nhiên, khi biết tin, cha mẹ chị Nguyệt liên tục gây áp lực, nói rằng ly hôn sẽ làm mất mặt gia đình. Không dừng lại ở đó, mẹ chị đã nhiều lần đe dọa, khóa trái cửa và giữ hết giấy tờ tùy thân để chị không đến tòa nộp đơn ly hôn.
Sau khi được một người bạn giúp đỡ báo sự việc đến UBND phường, cơ quan chức năng đã tiến hành xác minh và lập biên bản vi phạm. Căn cứ vào hành vi cản trở ly hôn có dấu hiệu đe dọa tinh thần và can thiệp trái pháp luật vào quyền hôn nhân, UBND đã xử phạt hành chính đối với cha mẹ của chị Nguyệt.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Cha mẹ có hành vi cản trở con cái ly hôn bị xử lý ra sao?
Điểm đ khoản 1 Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 59. Hành vi vi phạm quy định về kết hôn, ly hôn và vi phạm chế độ hôn nhân một vợ, một chồng
1. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
...
đ) Cản trở kết hôn, yêu sách của cải trong kết hôn hoặc cản trở ly hôn.
...
Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định như sau:
Điều 181. Tội cưỡng ép kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở ly hôn tự nguyện
Người nào cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ, cản trở người khác kết hôn hoặc duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ hoặc cưỡng ép hoặc cản trở người khác ly hôn bằng cách hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách của cải hoặc bằng thủ đoạn khác, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 03 năm.
Theo điểm đ khoản 1 Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP, hành vi “cản trở ly hôn” có thể bị xử phạt hành chính từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng. Điều này áp dụng cho mọi trường hợp cản trở, bao gồm cả việc cha mẹ ngăn cản con cái ly hôn bằng cách gây áp lực, đe dọa hoặc dùng thủ đoạn để ngăn việc ly hôn diễn ra.
Không chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính, nếu cha mẹ đã từng bị xử phạt mà còn tiếp tục tái phạm hành vi cản trở, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Theo quy định này, nếu hành vi cản trở ly hôn được thực hiện bằng các hình thức như hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách của cải hoặc thủ đoạn khác, thì người vi phạm có thể bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Lan (29 tuổi) sống tại Hà Nam, sau nhiều mâu thuẫn căng thẳng với chồng, chị quyết định nộp đơn ly hôn. Tuy nhiên, cha mẹ chị phản đối quyết liệt vì lo ngại ảnh hưởng danh dự gia đình. Bố mẹ chị Lan liên tục gọi điện, đe dọa từ mặt và yêu cầu chị rút đơn ly hôn, thậm chí còn đến tận tòa án gây áp lực buộc chị hủy bỏ thủ tục. Sự việc khiến chị Lan rơi vào khủng hoảng tâm lý và buộc phải trình báo cơ quan chức năng.
Sau khi xác minh, UBND xã đã xử phạt hành chính cha mẹ chị Lan theo Nghị định 82/2020/NĐ-CP. Nếu tiếp tục có hành vi ngăn cản hoặc gây tổn hại đến sức khỏe, tinh thần của con gái, họ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 181 Bộ luật Hình sự.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
Kết luận
Cản trở ly hôn là hành vi bị nghiêm cấm theo quy định pháp luật nhằm bảo vệ quyền tự do và nhân thân của mỗi cá nhân. Khi cha mẹ việc ly hôn của con bằng các hình thức đe dọa, uy hiếp hoặc gây áp lực tinh thần có thể bị xử phạt hành chính từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng. Nếu hành vi nghiêm trọng hoặc tái phạm, người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với hình phạt gồm phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm.
