Việc nuôi con nuôi tại Việt Nam được quy định chặt chẽ trong Luật Nuôi con nuôi 2010, nhằm đảm bảo quyền lợi tốt nhất cho trẻ em và các bên liên quan. Tuy nhiên, không ít người thắc mắc về hệ quả khi chấm dứt nuôi con nuôi, quyền xin lại con của cha mẹ đẻ, cũng như thủ tục đăng ký nuôi con nuôi. Trong bài viết này, chúng ta sẽ làm rõ các vấn đề này dựa trên quy định pháp luật hiện hành, kèm theo ví dụ thực tế tại Việt Nam và các nguồn tham khảo uy tín.
1. Con nuôi có được chuyển về sống với cha mẹ ruột sau khi chấm dứt việc nuôi con nuôi không?
Theo Điều 27 Luật Nuôi con nuôi 2010, hệ quả của việc chấm dứt nuôi con nuôi được quy định như sau:
Điều 27. Hệ quả của việc chấm dứt nuôi con nuôi
1. Quyền, nghĩa vụ giữa cha mẹ nuôi và con nuôi chấm dứt kể từ ngày quyết định chấm dứt nuôi con nuôi của Tòa án có hiệu lực pháp luật.
2. Trường hợp con nuôi là người chưa thành niên hoặc đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động thì Tòa án quyết định giao cho cha mẹ đẻ hoặc tổ chức, cá nhân khác chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục vì lợi ích tốt nhất của người đó.
3. Trường hợp con nuôi được giao cho cha mẹ đẻ thì các quyền, nghĩa vụ của cha mẹ đẻ đã chấm dứt theo quy định tại khoản 4 Điều 24 của Luật này được khôi phục.
4. Trường hợp con nuôi có tài sản riêng thì được nhận lại tài sản đó; nếu con nuôi có công lao đóng góp vào khối tài sản chung của cha mẹ nuôi thì được hưởng phần tài sản tương xứng với công lao đóng góp theo thỏa thuận với cha mẹ nuôi; nếu không thỏa thuận được thì yêu cầu Tòa án giải quyết.
5. Con nuôi có quyền lấy lại họ, tên của mình như trước khi được cho làm con nuôi.
Như vậy, khi Tòa án ra quyết định chấm dứt nuôi con nuôi, quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ nuôi và con nuôi sẽ chấm dứt. Tuy nhiên, việc giao con nuôi lại cho cha mẹ đẻ không phải là mặc định. Điều này chỉ xảy ra nếu con nuôi là người chưa thành niên (dưới 18 tuổi) hoặc đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự và không có khả năng lao động. Tòa án sẽ xem xét lợi ích tốt nhất của con nuôi để quyết định giao cho cha mẹ đẻ hoặc tổ chức, cá nhân khác.
Ví dụ thực tế:
Án lệ số 61/2023/AL về chấm dứt việc nuôi con nuôi khi con nuôi chưa thành niên
Án lệ số 61/2023/AL, công bố ngày 24/02/2023 bởi Tòa án Nhân dân Tối cao, dựa trên Quyết định 87/2019/QĐST-HNGĐ ngày 24/04/2019 của Tòa án Nhân dân huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai, giải quyết việc chấm dứt nuôi con nuôi khi con chưa thành niên. Trong vụ việc, ông Trần Công T và bà Nguyễn Thị Q nhận cháu Nguyễn Minh Khánh H1 (sinh năm 2003) làm con nuôi từ năm 2015. Đến năm 2019, khi cháu 16 tuổi, cháu muốn trở về sống với cha mẹ đẻ (anh Nguyễn Thanh H và chị Trần Thị Thảo T1) để hỗ trợ gia đình, được cả cha mẹ nuôi và cha mẹ đẻ đồng ý. Tòa án chấp nhận yêu cầu chấm dứt quan hệ nuôi con nuôi, giao cháu H1 cho cha mẹ đẻ, dựa trên Điều 25 Luật Nuôi con nuôi 2010, Điều 21 (lấy ý kiến con từ 9 tuổi), và Điều 78 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014. Án lệ này bổ sung quy định, khẳng định việc chấm dứt nuôi con nuôi khi con chưa 18 tuổi là hợp pháp nếu có sự đồng thuận và đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ.
Nguồn: Tạp chí Tòa án nhân dân
2. Cha mẹ đẻ có được đòi lại con sau khi đã cho làm con nuôi?
Theo Điều 24 Luật Nuôi con nuôi 2010, hệ quả của việc nuôi con nuôi được quy định như sau:
Điều 24. Hệ quả của việc nuôi con nuôi
1. Kể từ ngày giao nhận con nuôi, giữa cha mẹ nuôi và con nuôi có đầy đủ các quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con; giữa con nuôi và các thành viên khác của gia đình cha mẹ nuôi cũng có các quyền, nghĩa vụ đối với nhau theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, pháp luật dân sự và các quy định khác của pháp luật có liên quan.
2. Theo yêu cầu của cha mẹ nuôi, cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định việc thay đổi họ, tên của con nuôi.
Việc thay đổi họ, tên của con nuôi từ đủ 09 tuổi trở lên phải được sự đồng ý của người đó.
3. Dân tộc của con nuôi là trẻ em bị bỏ rơi được xác định theo dân tộc của cha nuôi, mẹ nuôi.
4. Trừ trường hợp giữa cha mẹ đẻ và cha mẹ nuôi có thỏa thuận khác, kể từ ngày giao nhận con nuôi, cha mẹ đẻ không còn quyền, nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng, cấp dưỡng, đại diện theo pháp luật, bồi thường thiệt hại, quản lý, định đoạt tài sản riêng đối với con đã cho làm con nuôi.
Theo quy định này, khi con đã được giao nhận làm con nuôi, cha mẹ đẻ mất toàn bộ quyền và nghĩa vụ đối với con, trừ khi có thỏa thuận đặc biệt với cha mẹ nuôi. Điều này có nghĩa là cha mẹ đẻ không thể tự ý xin lại con sau khi đã đồng ý cho người khác nhận nuôi, trừ trường hợp hai bên có văn bản thỏa thuận trước đó.
Ví dụ thực tế:
Giao lại con cho người mẹ trong vụ 'đòi lại con đã cho Tịnh thất Bồng Lai'
Sau hơn 3 năm tranh chấp, ngày 18-12-2024, Chi cục Thi hành án Dân sự huyện Đức Hòa, tỉnh Long An, đã hoàn tất việc giao cháu CTGB (7 tuổi) cho mẹ ruột là bà Trần Thị Mỹ Dung (32 tuổi, ngụ thị trấn Long Hải, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) chăm sóc và nuôi dưỡng. Trước đó, bà Dung đã giao con cho bà Cao Thị Cúc tại Tịnh thất Bồng Lai với mong muốn con được nuôi dưỡng tốt hơn. Tuy nhiên, sau khi phát hiện cơ sở này không phải là cơ sở thờ tự hợp pháp và bà Cúc đang thi hành án phạt tù, bà Dung đã khởi kiện yêu cầu chấm dứt việc nuôi con nuôi. Tòa án Nhân dân huyện Đức Hòa đã tuyên buộc bà Cúc và những người liên quan trao trả bé CTGB cho bà Dung. Phía bà Cúc kháng cáo nhưng Tòa án Nhân dân tỉnh Long An đã bác kháng cáo và giữ nguyên bản án sơ thẩm. Việc thi hành án diễn ra tại trụ sở Chi cục Thi hành án Dân sự huyện Đức Hòa với sự chứng kiến của các bên liên quan.
Nguồn: Báo Pháp Luật TP. Hồ Chí Minh
3. Thủ tục đăng ký nuôi con nuôi được thực hiện ra sao?
Theo Điều 22 Luật Nuôi con nuôi 2010, thủ tục đăng ký nuôi con nuôi được quy định như sau:
Điều 22. Đăng ký việc nuôi con nuôi
1. Khi xét thấy người nhận con nuôi và người được giới thiệu làm con nuôi có đủ điều kiện theo quy định của Luật này thì Ủy ban nhân dân cấp xã tổ chức đăng ký nuôi con nuôi, trao Giấy chứng nhận nuôi con nuôi cho cha mẹ nuôi, cha mẹ đẻ hoặc người giám hộ hoặc đại diện cơ sở nuôi dưỡng, tổ chức giao nhận con nuôi và ghi vào sổ hộ tịch trong thời hạn 20 ngày, kể từ ngày có ý kiến đồng ý của những người quy định tại Điều 21 của Luật này.
2. Trường hợp Ủy ban nhân dân cấp xã từ chối đăng ký thì phải trả lời bằng văn bản cho người nhận con nuôi, cha mẹ đẻ hoặc người giám hộ hoặc đại diện cơ sở nuôi dưỡng và nêu rõ lý do trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày có ý kiến của những người quy định tại Điều 21 của Luật này.
3. Giấy chứng nhận nuôi con nuôi được gửi Ủy ban nhân dân cấp xã nơi thường trú của người nhận con nuôi hoặc của người được nhận làm con nuôi.
Quy trình đăng ký nuôi con nuôi bắt đầu khi các bên liên quan (cha mẹ đẻ, người giám hộ, hoặc cơ sở nuôi dưỡng) đồng ý. Ủy ban nhân dân cấp xã sẽ kiểm tra điều kiện của người nhận con nuôi và người được nhận làm con nuôi, sau đó cấp Giấy chứng nhận nuôi con nuôi và ghi vào sổ hộ tịch trong vòng 20 ngày. Nếu từ chối, cơ quan này phải trả lời bằng văn bản trong 10 ngày kèm lý do cụ thể.
Ví dụ thực tế:
Thủ tục nhận con nuôi quốc tế thời hậu chiến: Trường hợp của Philipp Roesler
Philipp Roesler, sinh năm 1973 tại Sóc Trăng, Việt Nam, bị bỏ rơi và được nuôi dưỡng tại một viện mồ côi do các nữ tu Công giáo điều hành. Khi 9 tháng tuổi, ông được một cặp vợ chồng người Đức nhận nuôi và đưa về Đức. Người cha nuôi, một cựu binh Đức, đã quyết định nhận con nuôi từ Việt Nam sau khi hiểu về hoàn cảnh khó khăn của trẻ em mồ côi tại đây. Quá trình nhận con nuôi diễn ra trong bối cảnh chiến tranh, khi nhiều trẻ em Việt Nam bị bỏ rơi và được các tổ chức từ thiện quốc tế hỗ trợ tìm gia đình nuôi dưỡng. Sau khi được nhận nuôi, Philipp Rösler được gia đình tạo điều kiện học tập và phát triển, sau này trở thành Phó Thủ tướng trẻ nhất trong lịch sử Cộng hòa Liên bang Đức.
Nguồn: Báo Người Quan Sát
4. Kết Luận
Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về việc chấm dứt nuôi con nuôi, quyền của cha mẹ đẻ sau khi cho con làm con nuôi, và thủ tục đăng ký nuôi con nuôi. Việc con nuôi có được giao lại cho cha mẹ đẻ hay không phụ thuộc vào quyết định của Tòa án, dựa trên lợi ích tốt nhất của trẻ. Cha mẹ đẻ không thể xin lại con trừ khi có thỏa thuận đặc biệt, và thủ tục đăng ký nuôi con nuôi được thực hiện nhanh chóng tại Ủy ban nhân dân cấp xã. Những quy định này nhằm bảo vệ quyền lợi của trẻ em và đảm bảo tính minh bạch trong quan hệ nuôi con nuôi.
