Trong quan hệ lao động, nhiều doanh nghiệp vì muốn ràng buộc người lao động đã đưa ra yêu cầu đặt cọc tiền hoặc tài sản trước khi ký hợp đồng. Tuy nhiên, pháp luật lao động hiện hành đã có những quy định cụ thể nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động. Nếu người sử dụng lao động vi phạm sẽ bị xử phạt hành chính lên đến 50 triệu đồng và kèm biện pháp xử phạt bổ sung khác.
1. Người sử dụng lao động có được yêu cầu người lao động phải đặt tiền bảo đảm thực hiện hợp đồng không?
Điều 17 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 17. Hành vi người sử dụng lao động không được làm khi giao kết, thực hiện hợp đồng lao động
...
2. Yêu cầu người lao động phải thực hiện biện pháp bảo đảm bằng tiền hoặc tài sản khác cho việc thực hiện hợp đồng lao động.
...
Theo Điều 17 Bộ luật Lao động 2019, người sử dụng lao động không được phép yêu cầu người lao động nộp tiền hay tài sản để bảo đảm cho việc ký hợp đồng. Quy định này nhằm bảo vệ quyền tự do việc làm, tránh tình trạng doanh nghiệp lợi dụng vị thế để ép buộc người lao động phải phụ thuộc về kinh tế. Trong thực tế, có doanh nghiệp cho rằng đặt cọc nhằm ngăn ngừa người lao động bỏ việc giữa chừng, nhưng luật khẳng định đây là hành vi trái pháp luật vì gây bất bình đẳng trong quan hệ lao động.
Biện pháp xử lý kỷ luật lao động, bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng đã được pháp luật quy định riêng. Do đó, việc yêu cầu người lao động đặt cọc là hành vi "cài thêm" nghĩa vụ trái luật, làm phát sinh rủi ro cho người lao động và không có giá trị pháp lý.
Tình huống giả định
- Người lao động bị yêu cầu đặt cọc
Ngày 12/6/2025, chị Nguyễn Thị Hoa (trú tại Phường Khánh Hội, TP. Hồ Chí Minh) được nhận vào làm kế toán cho một công ty thương mại. Trong buổi ký hợp đồng, đại diện công ty yêu cầu chị Hoa nộp 10 triệu đồng “tiền bảo đảm” với lý do để tránh tình trạng nhân viên bỏ việc sớm. Yêu cầu này khiến nhiều ứng viên khác ngần ngại và chấp nhận nộp tiền để được nhận vào làm. - Người lao động hiểu luật và phản ứng kịp thời
Chị Hoa trước đó đã tìm hiểu kỹ Điều 17 Bộ luật Lao động 2019, biết rõ rằng người sử dụng lao động không có quyền buộc nhân viên đặt cọc tiền hay tài sản khi giao kết hợp đồng. Ngay tại buổi làm việc, chị kiên quyết từ chối yêu cầu và viện dẫn quy định pháp luật để bảo vệ quyền lợi của mình. Việc chị chủ động nêu rõ quy định khiến công ty không thể ép buộc ký hợp đồng trái luật. -
Cơ quan chức năng vào cuộc xử lý
Không dừng lại ở đó, chị Hoa còn gửi đơn phản ánh đến Thanh tra Sở Nội vụ TP. Hồ Chí Minh. Qua kiểm tra, cơ quan chức năng xác định công ty đã có hành vi vi phạm và buộc phải chấm dứt ngay yêu cầu đặt cọc trái pháp luật. Nhờ nắm rõ quy định, chị Hoa không những bảo vệ được quyền lợi cá nhân mà còn góp phần ngăn chặn tình trạng xâm phạm quyền lợi người lao động trong doanh nghiệp.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Mức xử phạt nếu người sử dụng lao động yêu cầu người lao động phải đặt tiền bảo đảm thực hiện hợp đồng là bao nhiêu?
Điều 9 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 9. Vi phạm quy định về giao kết hợp đồng lao động
...
2. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi sau đây:
...b) Buộc người lao động thực hiện biện pháp bảo đảm bằng tiền hoặc tài sản khác cho việc thực hiện hợp đồng lao động;
...
3. Biện pháp khắc phục hậu quả
...
đ) Buộc người sử dụng lao động trả lại số tiền hoặc tài sản đã giữ của người lao động cộng với khoản tiền lãi của số tiền đã giữ của người lao động tính theo mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất của các ngân hàng thương mại nhà nước công bố tại thời điểm xử phạt đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm b khoản 2 Điều này.
...
Điều 6. Mức phạt tiền, thẩm quyền xử phạt và nguyên tắc áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính nhiều lần
1. Mức phạt tiền quy định đối với các hành vi vi phạm quy định tại Chương II, Chương III và Chương IV Nghị định này là mức phạt đối với cá nhân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1, 2, 3, 5 Điều 7; khoản 3, 4, 6 Điều 13; khoản 2 Điều 25; khoản 1 Điều 26; khoản 1, 5, 6, 7 Điều 27; khoản 8 Điều 39; khoản 5 Điều 41; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Điều 42; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Điều 43; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 Điều 45; khoản 3 Điều 46 Nghị định này. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Theo khoản 2 Điều 9 Nghị định 12/2022/NĐ-CP, hành vi buộc người lao động đặt cọc tiền hoặc tài sản sẽ bị xử phạt từ 20 đến 25 triệu đồng nếu do cá nhân vi phạm. Nếu hành vi do tổ chức (công ty, doanh nghiệp) thực hiện thì mức phạt tăng gấp đôi, tức từ 40 đến 50 triệu đồng. Ngoài phạt tiền, pháp luật còn quy định biện pháp khắc phục đó là người sử dụng lao động buộc phải trả lại toàn bộ số tiền hoặc tài sản đã giữ, cộng thêm khoản lãi suất tính theo mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất tại thời điểm xử phạt.
Tình huống giả định
- Người lao động bị giữ tiền trái quy định
Tháng 7/2025, anh Trần Văn Nam (trú tại Phường Vĩnh Hội, TP. Hồ Chí Minh) ký hợp đồng làm tài xế cho Công ty Vận tải Thành Đạt. Trước khi ký, công ty yêu cầu anh Nam nộp 8 triệu đồng tiền đặt cọc để “đảm bảo trách nhiệm với công việc”. Vì cần việc gấp, anh Nam buộc phải nộp tiền theo yêu cầu. - Hậu quả đối với người lao động
Trong thời gian làm việc, anh Nam cảm thấy quyền lợi bị xâm phạm vì không thể rút lại tiền đặt cọc, dù công việc đúng luật không hề cần biện pháp bảo đảm. Một số đồng nghiệp khác cũng rơi vào tình cảnh tương tự, khiến bức xúc lan rộng trong tập thể lao động. Điều này tạo nên sự bất bình đẳng và khiến nhiều nhân viên mất niềm tin vào doanh nghiệp. -
Cơ quan chức năng xử lý vi phạm
Anh Nam đã gửi đơn phản ánh đến Thanh tra Sở Nội vụ TP. Hồ Chí Minh. Qua kiểm tra, cơ quan chức năng xác định công ty Thành Đạt vi phạm khoản 2 Điều 9 Nghị định 12/2022/NĐ-CP. Do là tổ chức, công ty bị xử phạt 45 triệu đồng và buộc hoàn trả toàn bộ tiền đặt cọc cho người lao động kèm lãi suất theo mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất của ngân hàng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Pháp luật lao động Việt Nam khẳng định rõ người sử dụng lao động không được phép yêu cầu người lao động đặt cọc tiền hoặc tài sản khi giao kết hợp đồng. Nếu vi phạm, họ sẽ bị xử phạt từ 20 đến 25 triệu đồng (cá nhân) hoặc gấp đôi (tổ chức), đồng thời phải trả lại số tiền đã giữ cùng với khoản lãi.
