Việc tung tin hoặc bịa đặt người khác bị nhiễm HIV là hành vi xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm và quyền riêng tư cá nhân. Trong nhiều trường hợp, người bị vu khống phải chịu kỳ thị, mất việc làm hoặc tổn hại nặng nề đến uy tín cá nhân. Pháp luật quy định rõ ràng các hình thức xử lý đối với hành vi bịa đặt này, từ xử phạt hành chính cho đến trách nhiệm dân sự hoặc hình sự tùy theo mức độ.
1. Bịa đặt người khác bị nhiễm HIV có vi phạm pháp luật không?
Khoản 1 Điều 34 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 34. Quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín
1. Danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ.
...
Điều 156 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 156. Tội vu khống
1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm:
a) Bịa đặt hoặc loan truyền những điều biết rõ là sai sự thật nhằm xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác;b) Bịa đặt người khác phạm tội và tố cáo họ trước cơ quan có thẩm quyền.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 03 năm:
a) Có tổ chức;b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
c) Đối với 02 người trở lên;
d) Đối với ông, bà, cha, mẹ, người dạy dỗ, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh cho mình;
đ) Đối với người đang thi hành công vụ;
e) Sử dụng mạng máy tính hoặc mạng viễn thông, phương tiện điện tử để phạm tội;
g) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân từ 11% đến 45%;
h) Vu khống người khác phạm tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Vì động cơ đê hèn;b) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân 46% trở lên;
c) Làm nạn nhân tự sát.
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Việc tung tin sai sự thật rằng một người bị nhiễm HIV không đơn thuần là sự đùa cợt ác ý, mà là hành vi xâm phạm nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm và quyền được bảo vệ đời tư – vốn là quyền nhân thân được pháp luật bảo vệ nghiêm ngặt. Trong xã hội, HIV vẫn là một bệnh lý bị kỳ thị, vì vậy những thông tin sai lệch liên quan đến HIV có thể làm thay đổi cách nhìn nhận của cộng đồng đối với người bị bịa đặt, gây ảnh hưởng nặng nề đến đời sống cá nhân, nghề nghiệp và các mối quan hệ xã hội.
Theo Bộ luật Dân sự 2015, cá nhân có quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín; không ai được phép tự ý công bố thông tin sai sự thật gây tổn hại đến người khác. Nếu hành vi bịa đặt gây hậu quả thực tế, người bị xâm phạm có quyền yêu cầu cải chính công khai, xin lỗi và bồi thường thiệt hại.
Trường hợp nghiêm trọng hơn, nếu người tung tin biết rõ thông tin là sai và vẫn cố tình phát tán nhằm xúc phạm, làm nhục hoặc gây thiệt hại cho người khác thì hành vi đó có thể bị truy cứu hình sự theo Điều 156 Bộ luật Hình sự về tội vu khống. Tùy vào mức độ, hành vi này có thể bị phạt tiền, cải tạo không giam giữ, hoặc phạt tù đến 5 năm, kèm theo các hình phạt bổ sung như cấm hành nghề, cấm tiếp xúc nạn nhân.
Tóm lại, việc bịa đặt người khác bị nhiễm HIV là hành vi trái pháp luật, gây tổn hại nặng nề về mặt tinh thần, xã hội và pháp lý cho người bị hại
Tình huống giả định
Chị Đặng Thị Kim Hòa, nhân viên văn thư tại Trường tiểu học Lê Văn Tám, quận Tân Phú (TP.HCM), bị đồng nghiệp là chị Nguyễn Thị Diễm Lan tung tin “chị Hòa bị nhiễm HIV nhưng giấu, chỉ toàn đi khám ngoài”. Chị Lan chỉ nói với vài người thân trong trường nhưng tin đồn nhanh chóng lan rộng. Một số phụ huynh bắt đầu phản ánh và bày tỏ lo ngại khi con em học tại nơi chị Hòa làm việc, khiến chị bị Ban giám hiệu tạm cho nghỉ công tác để ổn định tình hình.
Quá sốc và hoang mang, chị Hòa phải tự đi xét nghiệm HIV tại Bệnh viện Nhiệt đới TP.HCM để có giấy chứng nhận âm tính. Sau đó, chị yêu cầu tổ chức họp toàn trường để cải chính và công khai sự thật. Dù được minh oan, danh dự của chị bị ảnh hưởng nặng nề, tinh thần suy sụp, mất lòng tin với môi trường làm việc. Chị Hòa gửi đơn yêu cầu chị Lan công khai xin lỗi và bồi thường 30 triệu đồng tổn thất tinh thần theo quy định tại Điều 592 Bộ luật Dân sự.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Nếu bị bịa đặt nhiễm HIV, người bị hại có thể làm gì để bảo vệ mình?
Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 592. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm
1. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm bao gồm:
a) Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại;b) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút;
c) Thiệt hại khác do luật quy định.
...
Khi một người bị tung tin sai sự thật rằng mình nhiễm HIV, điều quan trọng nhất là phải thu thập chứng cứ kịp thời. Đó có thể là đoạn tin nhắn, bài đăng mạng xã hội, hình ảnh lan truyền thông tin sai lệch, hoặc lời khai từ nhân chứng. Đây sẽ là căn cứ quan trọng để cơ quan chức năng xác định hành vi vi phạm, cũng như phục vụ cho quá trình khởi kiện nếu có yêu cầu bồi thường.
Người bị hại có thể làm đơn gửi công an cấp xã, phường hoặc quận nơi cư trú để đề nghị xác minh, xử phạt hành vi vu khống. Đồng thời, có thể nộp đơn khởi kiện dân sự tại Tòa án nhân dân cấp huyện, yêu cầu người tung tin phải xin lỗi công khai, cải chính thông tin và bồi thường tổn thất tinh thần hoặc thiệt hại vật chất nếu có.
Như vậy, người bị hại không chỉ có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước xử lý người vi phạm, mà còn có quyền bảo vệ danh dự, nhân phẩm của mình bằng con đường tố tụng dân sự. Trong cả hai trường hợp, việc chủ động thu thập chứng cứ rõ ràng, kịp thời sẽ quyết định đến khả năng bảo vệ quyền lợi và mức độ thành công khi yêu cầu xử lý hoặc bồi thường thiệt hại.
Tình huống giả định
Anh Trần Minh Hậu, 32 tuổi, ngụ tại phường Trà Nóc, quận Bình Thủy, TP. Cần Thơ, là nhân viên kinh doanh tại Công ty TNHH Nam Phát. Trong thời gian ứng cử chức Tổ trưởng tổ công đoàn, anh Hậu có mâu thuẫn cá nhân với đồng nghiệp là anh Phạm Văn Tuyên, người cũng có nguyện vọng tranh cử vị trí này.
Để hạ uy tín đối thủ, anh Tuyên đã chủ động lan truyền trong nhóm nội bộ công ty thông tin rằng: “Anh Hậu từng có thời gian nghiện ma túy và hiện dương tính với HIV, nên không đủ đạo đức làm tổ trưởng”. Tin đồn này nhanh chóng lan rộng, khiến anh Hậu bị Ban lãnh đạo mời làm việc, đồng thời bị nhiều đồng nghiệp xa lánh, mất cơ hội ứng cử.
Bức xúc vì bị bôi nhọ và tổn thương nghiêm trọng về tinh thần, anh Hậu đã gửi đơn tố cáo kèm kết quả xét nghiệm HIV âm tính và bằng chứng tin nhắn lan truyền thông tin sai sự thật đến Công an quận Bình Thủy. Qua điều tra, Công an xác định hành vi của anh Tuyên có dấu hiệu tội vu khống theo Điều 156 Bộ luật Hình sự và tiến hành khởi tố vụ án để xử lý theo quy định pháp luật.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Hành vi bịa đặt người khác bị nhiễm HIV không chỉ vô đạo đức mà còn là vi phạm pháp luật. Nếu gây ảnh hưởng đến danh dự hoặc đời sống cá nhân, người thực hiện có thể bị xử lý hành chính hoặc buộc bồi thường thiệt hại. Trường hợp hành vi có tính chất vu khống và gây hậu quả nghiêm trọng, người bịa đặt có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
