Sản xuất và buôn bán thực phẩm giả là một trong những hành vi nguy hiểm, trực tiếp đe dọa sức khỏe và tính mạng người tiêu dùng. Pháp luật Việt Nam đã có những quy định rất rõ ràng và nghiêm khắc để xử lý vấn đề này, đặc biệt là việc định nghĩa thế nào là "hàng giả" và các mức phạt tù cụ thể đối với người vi phạm.
1. Khi nào một sản phẩm được coi là hàng giả?
Theo Khoản 7 Điều 3 Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
7. “Hàng giả” gồm:
a) Hàng hóa có giá trị sử dụng, công dụng không đúng với nguồn gốc bản chất tự nhiên, tên gọi của hàng hóa; hàng hóa không có giá trị sử dụng, công dụng hoặc có giá trị sử dụng, công dụng không đúng so với giá trị sử dụng, công dụng đã công bố hoặc đăng ký;
b) Hàng hóa có ít nhất một trong các chỉ tiêu chất lượng hoặc đặc tính kỹ thuật cơ bản hoặc định lượng chất chính tạo nên giá trị sử dụng, công dụng của hàng hóa chỉ đạt mức từ 70% trở xuống so với mức tối thiểu quy định tại quy chuẩn kỹ thuật hoặc tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký, công bố áp dụng hoặc ghi trên nhãn, bao bì hàng hóa;
c) Thuốc giả theo quy định tại khoản 33 Điều 2 của Luật Dược năm 2016 và dược liệu giả theo quy định tại khoản 34 Điều 2 của Luật Dược năm 2016;
d) Thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật không có hoạt chất; không có đủ loại hoạt chất đã đăng ký; có hoạt chất khác với hoạt chất ghi trên nhãn, bao bì hàng hóa; có ít nhất một trong các hàm lượng hoạt chất chỉ đạt từ 70% trở xuống so với mức tối thiểu quy định tại quy chuẩn kỹ thuật hoặc tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký, công bố áp dụng;
đ) Hàng hóa có nhãn hàng hóa hoặc bao bì hàng hóa ghi chỉ dẫn giả mạo tên, địa chỉ tổ chức, cá nhân sản xuất hoặc nhập khẩu, phân phối hàng hóa; giả mạo mã số đăng ký lưu hành, mã số công bố, mã số mã vạch của hàng hóa hoặc giả mạo bao bì hàng hóa của tổ chức, cá nhân khác; giả mạo về nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa hoặc nơi sản xuất, đóng gói, lắp ráp hàng hóa;
e) Tem, nhãn, bao bì hàng hóa giả.
...
Theo quy định trên, một sản phẩm được coi là hàng giả nếu không đúng công dụng đã công bố, kém chất lượng, hoặc giả mạo về nguồn gốc, thương hiệu, bao bì. Các tiêu chí này áp dụng cả với hàng tiêu dùng, thuốc men, phân bón, hóa chất...; đặc biệt đối với thực phẩm là thứ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và hành vi sản xuất hoặc buôn bán hàng giả sẽ bị xử phạt nghiêm khắc cả về hành chính lẫn hình sự.
Tình huống giả định:
Công ty Hoàng Gia thay bao bì và giả mạo thành phần sữa bột
-
Ký hợp đồng nhập khẩu sữa từ Trung Quốc
Tháng 3/2024, Công ty TNHH Thực phẩm Hoàng Gia ký kết hợp đồng nhập khẩu 5 tấn sữa bột từ một nhà cung cấp tại Quảng Châu, Trung Quốc. -
Thay đổi bao bì và giả mạo nhãn hiệu nổi tiếng
Khi hàng về đến Việt Nam, công ty không sử dụng bao bì gốc mà tự thay bằng vỏ hộp in thương hiệu của một hãng sữa nổi tiếng đến từ Úc. Bao bì ghi protein 24g/100g và có mã vạch dẫn đến website chính hãng. -
Khách hàng phản ánh và phát hiện sai phạm
Sau khi tiêu dùng, trẻ em bị tiêu chảy, khách hàng phát hiện mùi lạ trong sữa. Kết quả kiểm nghiệm cho thấy chỉ có 13g protein/100g, mã vạch không khớp, và thông tin xuất xứ bị làm sai lệch. -
Cơ quan chức năng vào cuộc điều tra
Sau phản ánh, cơ quan quản lý xác định công ty Hoàng Gia vi phạm điểm a, b và đ khoản 7 Điều 3 Nghị định 98/2020/NĐ-CP về hành vi giả mạo nhãn hiệu, ghi sai thông tin và đánh lừa người tiêu dùng. -
Bị đình chỉ hoạt động và niêm phong hàng hóa
Toàn bộ lô hàng bị niêm phong, công ty bị tạm đình chỉ hoạt động để phục vụ điều tra, đối mặt với nguy cơ xử phạt nghiêm khắc và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín trong ngành thực phẩm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Buôn bán thực phẩm giả bị phạt tù bao lâu?
Căn cứ Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định:
Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
Điều 193. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm
1. Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Tái phạm nguy hiểm;
d) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
đ) Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
e) Buôn bán qua biên giới;
g) Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
h) Thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
i) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
k) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 15 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Tái phạm nguy hiểm;
d) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
đ) Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
e) Buôn bán qua biên giới;
g) Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
h) Thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
i) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
k) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Thu lợi bất chính 1.500.000.000 đồng trở lên;
b) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên;
c) Làm chết 02 người trở lên;
d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên.5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
6. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;
b) Phạm tội thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c, e, g, h, i và k khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 6.000.000.000 đồng;
c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 6.000.000.000 đồng đến 9.000.000.000 đồng;
d) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 4 Điều này, thì bị phạt tiền từ 9.000.000.000 đồng đến 18.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;
đ) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật này, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
e) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
Người buôn bán thực phẩm giả có thể bị xử lý hình sự với các mức án tăng dần tùy theo mức độ vi phạm. Nếu chỉ đơn thuần sản xuất hoặc bán hàng giả, mức phạt là 2-5 năm tù. Trường hợp có yếu tố tăng nặng như tổ chức, tái phạm hoặc thu lợi lớn sẽ bị phạt từ 5-10 năm. Nếu gây chết người hoặc thiệt hại nghiêm trọng, mức án có thể lên tới 15 năm hoặc tù chung thân. Ngoài cá nhân, doanh nghiệp vi phạm cũng có thể bị phạt tiền nặng hoặc đình chỉ hoạt động. Bộ luật Hình sự chia các mức hình phạt theo hậu quả và động cơ của hành vi vi phạm. Chỉ cần hành vi buôn bán thực phẩm giả được xác định là cố ý và có yếu tố thương mại, dù chưa gây thiệt hại, người vi phạm vẫn có thể bị phạt tù tối thiểu 2 năm.
Ví dụ thực tế:
Bản án 84/2023/HS-ST ngày 16/11/2023 về tội buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm
-
Nhập hàng giả từ người lạ không rõ nguồn gốc
Năm 2022, Nguyễn Thị T., chủ một ki ốt tạp hóa tại chợ L, thị trấn T, huyện Y, tỉnh Vĩnh Phúc, đã nhập các gói mì chính giả mang nhãn hiệu AJINOMOTO và MIWON từ một người đàn ông không quen biết. Toàn bộ lô hàng không có hóa đơn, chứng từ, và T. biết rõ là hàng giả nhưng vẫn quyết định nhập về bán. -
Bày bán công khai sản phẩm giả mạo thương hiệu
T. đã dán nhãn xuất xứ Nhật Bản hoặc Hàn Quốc lên các gói bột ngọt nhái, bán với giá rẻ hơn hàng thật nhằm thu hút khách hàng và tăng lợi nhuận, bất chấp rủi ro pháp lý. -
Công an kiểm tra và thu giữ hàng giả
Ngày 20/12/2022, cơ quan công an tiến hành kiểm tra ki ốt, phát hiện 16/19 gói mì chính là hàng giả, trị giá gần 1 triệu đồng. Kết luận giám định xác nhận không trùng khớp với mẫu chính hãng của Công ty Ajinomoto Việt Nam và Công ty Daesang Việt Nam. -
Xử phạt hành chính vì hàng hết hạn
Ngoài việc bán hàng giả, bị cáo còn bày bán nhiều sản phẩm hết hạn sử dụng như nước tương, tương ớt, muối... và bị xử phạt hành chính 300.000 đồng cho hành vi này. -
Bị truy tố và kết án theo Bộ luật Hình sự
Tòa án nhân dân huyện Yên Lạc tuyên T. phạm tội “Buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm” theo khoản 1 Điều 193 Bộ luật Hình sự. Bị cáo bị xử phạt 2 năm tù cho hưởng án treo, thử thách 4 năm và nộp phạt bổ sung 20 triệu đồng.
Nguồn: Tòa án Nhân dân Tối cao
3. Kết luận
Hành vi buôn bán thực phẩm giả là hành vi pháp luật nghiêm cấm và xử lý nghiêm khắc. Hàng giả bao gồm cả hàng hóa không đạt chất lượng hoặc giả mạo bao bì, nhãn hiệu. Người buôn bán thực phẩm giả có thể bị phạt tù từ 2 năm đến tù chung thân, tùy theo mức độ và hậu quả gây ra. Mỗi cá nhân, tổ chức cần nâng cao ý thức về an toàn thực phẩm để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tránh hậu quả pháp lý nghiêm trọng.
