Án treo là một hình phạt đặc biệt của pháp luật hình sự, cho phép người bị kết án không phải chấp hành hình phạt tù nếu đáp ứng đủ điều kiện. Cơ chế này nhằm tạo cơ hội cho người phạm tội có khả năng tự cải tạo mà không gây nguy hiểm cho xã hội.
1. Án treo là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 1 Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP như sau:
Điều 1. Án treo
Án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện, được Tòa án áp dụng đối với người phạm tội bị phạt tù không quá 03 năm, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, xét thấy không cần bắt họ phải chấp hành hình phạt tù.
Án treo là một biện pháp cho phép người bị tuyên phạt tù không quá 03 năm được miễn chấp hành hình phạt tù, với điều kiện theo pháp luật quy định. Dù bị tuyên án tù, nhưng nếu đủ điều kiện thì người phạm tội sẽ không phải chấp hành án trong trại giam mà được thử thách tại nơi cư trú hoặc nơi làm việc, dưới sự giám sát, giáo dục của chính quyền địa phương và gia đình. Nếu trong thời gian thử thách mà người được hưởng án treo tái phạm hoặc vi phạm nghĩa vụ, Tòa án có thể quyết định buộc chấp hành hình phạt tù như ban đầu.
Tình huống giả định
- Nguyễn Văn Hậu bị kết án tù vì cố ý gây thương tích
Nguyễn Văn Hậu (24 tuổi) bị Tòa án nhân dân tuyên phạt 2 năm tù do có hành vi cố ý gây thương tích, vi phạm quy định tại Bộ luật Hình sự. - Tòa án quyết định cho Hậu hưởng án treo
Xét thấy Hậu chưa phạm tội lần nào, có nhiều tình tiết giảm nhẹ và thái độ thành khẩn, Tòa án quyết định cho hưởng án treo với thời gian thử thách là 4 năm. - Hậu không phải vào tù nhưng phải chịu giám sát trong 4 năm thử thách
Việc hưởng án treo đồng nghĩa với miễn chấp hành hình phạt tù, nhưng Hậu vẫn phải chấp hành nghiêm các nghĩa vụ, không tái phạm trong 4 năm thử thách. - Cơ quan chức năng chịu trách nhiệm theo dõi quá trình thử thách
Trong thời gian thử thách, Hậu sẽ bị giám sát, giáo dục tại địa phương và nếu vi phạm, án treo có thể bị hủy và chuyển thành án tù.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Điều kiện được hưởng án treo theo quy định pháp luật
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 2 Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP như sau:
Điều 2. Điều kiện cho người bị kết án phạt tù được hưởng án treo
Người bị xử phạt tù có thể được xem xét cho hưởng án treo khi có đủ các điều kiện sau đây:
1. Bị xử phạt tù không quá 03 năm.
2. Có nhân thân tốt.
Được coi là có nhân thân tốt nếu ngoài lần phạm tội này, người phạm tội luôn chấp hành đúng chính sách, pháp luật và thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của công dân ở nơi cư trú, nơi làm việc.
Đối với người đã bị kết án nhưng thuộc trường hợp được coi là không có án tích, người bị kết án nhưng đã được xóa án tích, người đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị xử lý kỷ luật mà thời gian được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành chính, chưa bị xử lý kỷ luật tính đến ngày phạm tội lần này đã quá 06 tháng, nếu xét thấy tính chất, mức độ của tội phạm mới được thực hiện thuộc trường hợp ít nghiêm trọng hoặc người phạm tội là đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án và có đủ các điều kiện khác thì cũng có thể cho hưởng án treo.
3. Có từ 02 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trở lên, trong đó có ít nhất 01 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự và không có tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 52 của Bộ luật Hình sự.
Trường hợp có tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thì số tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phải nhiều hơn số tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự từ 02 tình tiết trở lên, trong đó có ít nhất 01 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự.
4. Có nơi cư trú rõ ràng hoặc nơi làm việc ổn định để cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giám sát, giáo dục.
Nơi cư trú rõ ràng là nơi tạm trú hoặc thường trú có địa chỉ được xác định cụ thể theo quy định của Luật Cư trú mà người được hưởng án treo về cư trú, sinh sống thường xuyên sau khi được hưởng án treo.
Nơi làm việc ổn định là nơi người phạm tội làm việc có thời hạn từ 01 năm trở lên theo hợp đồng lao động hoặc theo quyết định của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền.
5. Xét thấy không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù nếu người phạm tội có khả năng tự cải tạo và việc cho họ hưởng án treo không gây nguy hiểm cho xã hội; không ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.
Để được áp dụng án treo, người phạm tội phải thoả mãn đồng thời tất cả các điều kiện luật định như sau:
1. Người bị xử phạt tù phải là tù có thời hạn không quá 03 năm.
2. Người phạm tội phải có nhân thân tốt, hiểu đơn giản là ngoài lần phạm tội này, họ phải chấp hành đúng pháp luật, không có tiền án, tiền sự hoặc nếu có thì đã được xóa án tích đúng quy định.
3. Bắt buộc phải có ít nhất 02 tình tiết giảm nhẹ, trong đó phải có ít nhất 01 tình tiết thuộc khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 như: người phạm tội thành khẩn khai báo, tự nguyện bồi thường, ăn năn hối cải, phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng,...
4. Người phạm tội phải có nơi cư trú rõ ràng hoặc nơi làm việc ổn định, để làm cơ sở cho việc giám sát và giáo dục trong thời gian thử thách.
5. Tòa án thấy người đó có khả năng tự cải tạo, việc cho hưởng án treo không ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội.
Tình huống giả định
- Anh Quân bị khởi tố vì đánh người trong quán ăn
Trần Minh Quân (29 tuổi), trú tại phường Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng, bị khởi tố về tội Cố ý gây thương tích sau khi xảy ra xô xát tại một quán ăn. - Tòa án xác định Quân có được hưởng án treo hay không
Quá trình điều tra và xét xử cho thấy Quân phạm tội lần đầu, có nhân thân tốt, tự nguyện bồi thường, thành khẩn khai báo, có nơi cư trú và công việc ổn định tại nhà máy và có thư xin giảm nhẹ từ bị hại. - Quân bị tuyên 2 năm tù nhưng được cho hưởng án treo
Tòa án tuyên phạt 2 năm tù nhưng cho hưởng án treo vì đáp ứng đầy đủ điều kiện quy định tại Bộ luật Hình sự, với thời gian thử thách theo luật định. - Anh Quân không bị giam giữ nhưng chịu giám sát tại địa phương
Sau bản án, Quân không phải chấp hành án phạt tù mà phải chịu việc chính quyền địa phương giám sát trong thời gian thử thách. Nếu không tái phạm, anh sẽ được xem là đã chấp hành xong hình phạt.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
3. Kết luận
Án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. Người bị xử phạt tù không quá 3 năm có thể được hưởng án treo nếu đáp ứng đủ điều kiện theo quy định. Việc áp dụng án treo phải được Tòa án xem xét chặt chẽ, bảo đảm không gây nguy hiểm cho xã hội.
