Trong quá trình xét xử vụ án hình sự, việc hoãn phiên tòa hoặc xét xử vắng mặt bị cáo là những tình huống có thể phát sinh. Theo quy định pháp luật, thẩm quyền quyết định hoãn phiên tòa sẽ do chủ tọa phiên tòa hoặc chánh án đảm nhận tùy từng trường hợp cụ thể. Đồng thời, Tòa án cũng được phép tiến hành xét xử vắng mặt bị cáo nếu thuộc các trường hợp được pháp luật cho phép.
1. Ai là người có thẩm quyền ra quyết định hoãn phiên tòa hình sự?
Khoản 4 Điều 297 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 297. Hoãn phiên tòa
...
4. Quyết định hoãn phiên tòa phải được chủ tọa phiên tòa thay mặt Hội đồng xét xử ký tên. Trường hợp chủ tọa phiên tòa vắng mặt hoặc bị thay đổi thì Chánh án Tòa án ra quyết định hoãn phiên tòa.
Quyết định hoãn phiên tòa phải được thông báo ngay cho những người tham gia tố tụng có mặt tại phiên tòa; gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp và những người vắng mặt tại phiên tòa trong thời hạn 02 ngày kể từ ngày ra quyết định.
Theo quy định trên, quyền ra quyết định hoãn phiên tòa được giao cho chủ tọa phiên tòa – người trực tiếp điều hành quá trình xét xử. Trường hợp có thay đổi về nhân sự hoặc lý do bất khả kháng khiến chủ tọa không thể tiếp tục nhiệm vụ, thì chánh án Tòa án sẽ là người ký quyết định thay. Đây là cơ chế nhằm đảm bảo tính liên tục và hợp pháp trong thủ tục tố tụng hình sự, tránh làm gián đoạn phiên xử.
Tình huống giả định
Tại Tòa án nhân dân quận 7, TP. Hồ Chí Minh, dự kiến sẽ mở phiên tòa sơ thẩm xét xử bị cáo Trần Quốc Huy về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” vào ngày 05/4/2025. Tuy nhiên, một ngày trước khi phiên tòa diễn ra, chủ tọa phiên tòa – Thẩm phán Nguyễn Văn Sơn – bất ngờ nhập viện do tai biến và không thể tiếp tục điều hành phiên xử. Trong khi đó, các thành viên Hội đồng xét xử đã được phân công, triệu tập đầy đủ và các bên tham gia tố tụng cũng đã chuẩn bị sẵn sàng.
Ngay trong ngày, chánh án Tòa án nhân dân quận 7 là bà Lê Thị Mai đã ký quyết định hoãn phiên tòa theo thẩm quyền. Đồng thời, bà chỉ đạo thông báo hoãn được gửi ngay tới Viện kiểm sát cùng cấp và những người liên quan đúng trong thời hạn luật định. Nhờ tuân thủ đúng quy trình, phiên tòa sau đó được tổ chức lại suôn sẻ, không phát sinh tranh chấp tố tụng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Trong trường hợp nào Tòa án được phép xét xử vắng mặt bị cáo?
Khoản 2 Điều 290 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 290. Sự có mặt của bị cáo tại phiên tòa
...
2. Tòa án chỉ có thể xét xử vắng mặt bị cáo trong các trường hợp:a) Bị cáo trốn và việc truy nã không có kết quả;
b) Bị cáo đang ở nước ngoài và không thể triệu tập đến phiên tòa;
c) Bị cáo đề nghị xét xử vắng mặt và được Hội đồng xét xử chấp nhận;
d) Nếu sự vắng mặt của bị cáo không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan và sự vắng mặt của bị cáo không gây trở ngại cho việc xét xử.
Theo quy định trên, việc xét xử vắng mặt bị cáo là ngoại lệ và chỉ được áp dụng trong những trường hợp đặc biệt. Mục tiêu của luật là đảm bảo quyền bào chữa của bị cáo, nhưng trong một số tình huống như bỏ trốn không tìm thấy, ra nước ngoài không thể triệu tập, hoặc chính bị cáo chủ động xin vắng mặt, thì Tòa án có thể tiếp tục xét xử để tránh kéo dài vụ án vô lý. Trường hợp bị cáo không có lý do chính đáng nhưng cũng không làm ảnh hưởng đến diễn biến phiên tòa, Tòa án cũng có thể căn cứ để tiến hành xét xử vắng mặt, miễn bảo đảm công bằng tố tụng.
Tình huống giả định
Nguyễn Hoàng Bách là bị cáo trong vụ án “Trộm cắp tài sản” đang được Tòa án nhân dân huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang thụ lý. Dù đã nhận được giấy triệu tập hợp lệ nhiều lần nhưng Bách liên tục viện lý do bận công việc và không đến phiên tòa. Đến ngày mở phiên xét xử lần thứ hai, Bách tiếp tục vắng mặt mà không cung cấp được bất kỳ giấy tờ nào chứng minh lý do bất khả kháng hay trở ngại khách quan.
Sau khi xem xét toàn bộ hồ sơ, Hội đồng xét xử xác định sự vắng mặt của Bách không gây cản trở cho việc xét xử và quyết định tiến hành phiên tòa vắng mặt theo điểm d khoản 2 Điều 290 Bộ luật Tố tụng Hình sự. Tại phiên tòa, Tòa án vẫn bảo đảm các quyền tố tụng khác của bị cáo và xét xử theo đúng trình tự, thủ tục.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc hoãn phiên tòa hoặc xét xử vắng mặt bị cáo đều được pháp luật quy định rõ để đảm bảo trình tự tố tụng. Chủ tọa phiên tòa là người có thẩm quyền ra quyết định hoãn phiên, nếu vắng mặt thì chánh án sẽ thay thế. Tòa án chỉ được xét xử vắng mặt bị cáo trong các trường hợp đặc biệt đã được luật cho phép.
