Sau khi ly hôn, việc nuôi con có thể phát sinh tranh chấp hoặc thay đổi do điều kiện thực tế biến động theo thời gian. Pháp luật cho phép một số chủ thể nhất định được quyền yêu cầu Tòa án thay đổi người trực tiếp nuôi con. Việc chấp nhận hay không phụ thuộc vào việc đáp ứng các điều kiện cụ thể mà pháp luật quy định nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ.
1. Ai được yêu cầu thay đổi người nuôi con sau khi ly hôn?
Khoản 1, 5 Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 84. Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn
1. Trong trường hợp có yêu cầu của cha, mẹ hoặc cá nhân, tổ chức được quy định tại khoản 5 Điều này, Tòa án có thể quyết định việc thay đổi người trực tiếp nuôi con.
...
5. Trong trường hợp có căn cứ theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều này thì trên cơ sở lợi ích của con, cá nhân, cơ quan, tổ chức sau có quyền yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con:
a) Người thân thích;
b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;
c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;
d) Hội liên hiệp phụ nữ.
Theo khoản 1 và khoản 5 Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa án có thể quyết định thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn khi có yêu cầu của cha, mẹ hoặc của các cá nhân, cơ quan, tổ chức được pháp luật quy định. Cụ thể, các chủ thể có quyền yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con gồm: người thân thích của trẻ; cơ quan quản lý nhà nước về gia đình; cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em; Hội Liên hiệp Phụ nữ.
Việc yêu cầu thay đổi phải dựa trên căn cứ phù hợp theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 84, tức là người đang trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện để tiếp tục thực hiện việc nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con. Mọi quyết định thay đổi người nuôi con đều phải đặt lợi ích của con là yếu tố được ưu tiên hàng đầu.
Tình huống giả định
- Cháu Trần Gia Hưng được mẹ trực tiếp nuôi dưỡng sau ly hôn
Năm 2022, sau ly hôn, Tòa án giao cháu Trần Gia Hưng (sinh năm 2015) cho chị Phạm Thị Thu Hà trực tiếp chăm sóc, sinh sống tại TP.Vinh, Nghệ An. - Cháu Gia Hưng sống thiếu ổn định và không được chăm sóc đầy đủ
Đến năm 2024, chị Hà nợ nần, không có nơi ở ổn định, thường xuyên gửi cháu về nhà bà ngoại ở Yên Thành. Cháu sống không ổn định, bị xáo trộn học tập và có dấu hiệu chậm phát triển tâm lý. - Cháu Gia Hưng được bà ngoại đề nghị nhận nuôi
Bà Nguyễn Thị Thủy, người trực tiếp chăm sóc cháu suốt gần một năm, gửi đơn yêu cầu thay đổi người nuôi dưỡng, do chị Hà không còn đủ điều kiện. - Cháu Gia Hưng được giao cho bà ngoại trực tiếp chăm sóc
Căn cứ khoản 5 Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa án quyết định giao cháu Gia Hưng cho bà Thủy trực tiếp nuôi dưỡng, đảm bảo quyền lợi và sự phát triển ổn định của trẻ.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Điều kiện thay đổi người nuôi con sau khi ly hôn là gì?
Khoản 2, 3 Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 84. Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn
...
2. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con được giải quyết khi có một trong các căn cứ sau đây:
a) Cha, mẹ có thỏa thuận về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phù hợp với lợi ích của con;
b) Người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.
3. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phải xem xét nguyện vọng của con từ đủ 07 tuổi trở lên.
...
Căn cứ khoản 2 và khoản 3 Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa án có thể quyết định thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn khi có một trong các căn cứ pháp lý. Căn cứ thứ nhất là cha, mẹ có thỏa thuận về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con, và thỏa thuận này phải bảo đảm phù hợp với lợi ích của con. Căn cứ thứ hai là người đang trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện để tiếp tục thực hiện việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục con. Các điều kiện này có thể bao gồm các yếu tố như mất khả năng lao động, không còn nơi ở ổn định, không có thu nhập nuôi con hoặc bỏ bê việc chăm sóc trẻ.
Đặc biệt, trong trường hợp con từ đủ 07 tuổi trở lên, việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phải xem xét đến nguyện vọng thực tế của con. Tuy nhiên, việc xem xét nguyện vọng không có nghĩa là con được tự quyết định, mà là một căn cứ để Tòa án cân nhắc trên cơ sở bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ.
Tình huống giả định
- Cháu Nguyễn Lê Minh Thư được giao cho mẹ nuôi sau ly hôn
Năm 2021, sau ly hôn, Tòa án giao cháu Nguyễn Lê Minh Thư (sinh năm 2014) cho chị Lê Thị Bích Ly trực tiếp nuôi dưỡng. - Cháu Minh Thư không được mẹ trực tiếp chăm sóc
Giữa năm 2024, chị Ly đi xuất khẩu lao động, gửi cháu cho người bạn nuôi thay. Cháu phải chuyển nơi ở liên tục, ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc học và tâm lý. - Cháu Minh Thư bày tỏ nguyện vọng về sống với cha
Anh Nguyễn Văn Tuấn phát hiện tình hình, gửi đơn yêu cầu thay đổi quyền nuôi con. Tòa án lấy ý kiến cháu, và cháu muốn sống với cha để ổn định hơn. - Cháu Minh Thư được giao cho cha trực tiếp nuôi dưỡng
Căn cứ Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa án quyết định giao cháu Minh Thư cho anh Tuấn trực tiếp chăm sóc để đảm bảo quyền lợi mọi mặt cho cháu.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn được pháp luật cho phép trong những trường hợp cần thiết. Chủ thể có quyền yêu cầu gồm cha, mẹ hoặc người thân thích theo quy định. Yêu cầu thay đổi người nuôi con chỉ được chấp nhận khi có thỏa thuận phù hợp với lợi ích của con hoặc có căn cứ xác định người đang nuôi không còn đủ điều kiện để tiếp tục chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục trẻ theo quy định pháp luật.
