Khi phương tiện giao thông bị tạm giữ do vi phạm hành chính (ví dụ: vi phạm luật giao thông), xe thường được chuyển đến bãi giữ xe do cơ quan chức năng quản lý hoặc giao cho đơn vị có thẩm quyền trông giữ. Tuy nhiên, trong thời gian chờ xử lý vi phạm, nếu chiếc xe bị hư hỏng, mất mát hoặc thiệt hại thì việc xác định ai phải chịu trách nhiệm bồi thường là vấn đề pháp lý rất quan trọng.
1. Người nào sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường?
Theo quy định tại khoản 5 Điều 125 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 (sửa đổi, bổ sung 2020)
Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012
Điều 125. Tạm giữ tang vật, phương tiện, giấy phép, chứng chỉ hành nghề theo thủ tục hành chính
...
5. Người ra quyết định tạm giữ tang vật, phương tiện vi phạm hành chính có trách nhiệm bảo quản tang vật, phương tiện đó. Trong trường hợp tang vật, phương tiện bị mất, bán, đánh tráo hoặc hư hỏng, mất linh kiện, thay thế thì người ra quyết định tạm giữ tang vật, phương tiện phải chịu trách nhiệm bồi thường và bị xử lý theo quy định của pháp luật.
Trong trường hợp tang vật, phương tiện bị tạm giữ phải được niêm phong thì phải tiến hành ngay trước mặt người vi phạm; nếu người vi phạm vắng mặt thì phải tiến hành niêm phong trước mặt đại diện gia đình, đại diện tổ chức, đại diện chính quyền và người chứng kiến.
Việc tạm giữ tang vật, phương tiện vi phạm hành chính phải có quyết định bằng văn bản kèm theo biên bản tạm giữ và phải giao cho người vi phạm, đại diện tổ chức vi phạm 01 bản.
...
Khi một phương tiện hoặc tang vật vi phạm hành chính bị tạm giữ, người ra quyết định tạm giữ có trách nhiệm bảo quản tài sản đó trong suốt thời gian bị giữ. Đây là trách nhiệm pháp lý quan trọng nhằm đảm bảo quyền lợi của người vi phạm và giữ gìn sự minh bạch trong quá trình xử lý vi phạm hành chính.
Trong trường hợp tang vật hoặc phương tiện bị mất, bị bán trái phép, bị đánh tráo, hư hỏng, mất linh kiện hoặc bị thay thế phụ tùng không đúng, thì người đã ra quyết định tạm giữ phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Đồng thời, người này còn có thể bị xử lý theo quy định pháp luật, tùy theo mức độ vi phạm – có thể là xử lý kỷ luật hoặc xử phạt hành chính nội bộ.
Đối với những tang vật, phương tiện cần niêm phong, pháp luật yêu cầu việc niêm phong phải được tiến hành ngay và công khai. Nếu người vi phạm có mặt tại thời điểm niêm phong, thì phải thực hiện trước mặt người đó. Trong trường hợp người vi phạm vắng mặt, việc niêm phong phải có sự chứng kiến của đại diện gia đình, tổ chức, chính quyền địa phương hoặc người làm chứng.
Ngoài ra, việc tạm giữ tang vật, phương tiện phải được thực hiện bằng văn bản. Hồ sơ bao gồm quyết định tạm giữ và biên bản tạm giữ, trong đó phải ghi nhận đầy đủ nội dung, tình trạng tài sản và các bên có liên quan. Một bản sao của quyết định và biên bản này bắt buộc phải được giao cho người vi phạm hoặc người đại diện hợp pháp của họ để đảm bảo quyền tiếp cận thông tin và khiếu nại (nếu có).
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Nam là chủ sở hữu một chiếc xe máy phân khối lớn, mới mua được ba tháng. Trong một lần điều khiển xe tại Thành phố Hồ Chí Minh, do không mang theo giấy tờ xe và giấy phép lái xe phù hợp, anh Nam bị lực lượng Cảnh sát giao thông lập biên bản xử phạt và ra quyết định tạm giữ phương tiện theo thủ tục hành chính. Chiếc xe được đưa về bãi giữ xe do Công an Quận Tân Bình quản lý.
Sau hơn hai tuần kể từ ngày tạm giữ, anh Nam đến làm thủ tục nhận lại phương tiện thì bàng hoàng phát hiện xe bị hư hỏng nghiêm trọng: toàn bộ hệ thống dây điện bị chuột cắn, yên xe bị rách nát, một số bộ phận có dấu hiệu rỉ sét do để ngoài trời không che chắn. Đây là chiếc xe có giá trị gần 200 triệu đồng, được anh mua phục vụ công việc và là tài sản có giá trị lớn đối với gia đình.
Anh Nam đã lập tức khiếu nại lên cơ quan có thẩm quyền, yêu cầu làm rõ trách nhiệm trong việc bảo quản phương tiện bị tạm giữ. Qua xác minh, cơ quan chức năng xác định thiệt hại xảy ra do lỗi của đơn vị trông giữ, cụ thể là không thực hiện các biện pháp che chắn, bảo vệ xe trong điều kiện thời tiết xấu và môi trường không đảm bảo an toàn.
Căn cứ theo khoản 5 Điều 125 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 (sửa đổi, bổ sung năm 2020), người ra quyết định tạm giữ phương tiện phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho chủ sở hữu nếu tài sản bị mất mát, hư hỏng hoặc đánh tráo do lỗi trong quá trình trông giữ. Đồng thời, cá nhân có trách nhiệm quản lý cũng có thể bị xem xét xử lý kỷ luật nội bộ, tùy theo tính chất và mức độ vi phạm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
2. Có tồn tại những trường hợp ngoại lệ hay không?
Theo quy định tại Điều 156, Điều 584 và Điều 585 Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 156. Thời gian không tính vào thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự, thời hiệu yêu cầu giải quyết việc dân sự
...Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép.
...
Điều 584. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.Người gây thiệt hại không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.
Trường hợp tài sản gây thiệt hại thì chủ sở hữu, người chiếm hữu tài sản phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp thiệt hại phát sinh theo quy định tại khoản 2 Điều này.
...
Điều 585. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại
Thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời. Các bên có thể thoả thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường bằng tiền, bằng hiện vật hoặc thực hiện một công việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.Người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường nếu không có lỗi hoặc có lỗi vô ý và thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình.
Khi mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế thì bên bị thiệt hại hoặc bên gây thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi thường.
Khi bên bị thiệt hại có lỗi trong việc gây thiệt hại thì không được bồi thường phần thiệt hại do lỗi của mình gây ra.
Bên có quyền, lợi ích bị xâm phạm không được bồi thường nếu thiệt hại xảy ra do không áp dụng các biện pháp cần thiết, hợp lý để ngăn chặn, hạn chế thiệt hại cho chính mình.
Căn cứ theo Điều 584 và Điều 585 Bộ luật Dân sự 2015 về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, một người chỉ phải bồi thường khi có đầy đủ các yếu tố cấu thành như: hành vi trái pháp luật, thiệt hại thực tế xảy ra, mối quan hệ nhân quả và đặc biệt là yếu tố lỗi. Trong trường hợp người ra quyết định không có lỗi, hoặc thiệt hại xảy ra do sự kiện bất khả kháng, thì có thể được miễn trách nhiệm bồi thường.
Sự kiện bất khả kháng được quy định tại khoản 1 Điều 156 Bộ luật Dân sự 2015, là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước và không thể khắc phục được dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết. Chẳng hạn như thiên tai bất thường, hỏa hoạn không do con người gây ra, dịch bệnh quy mô lớn... Nếu thiệt hại đối với phương tiện xảy ra trong hoàn cảnh này và bên tạm giữ đã thực hiện đúng quy định bảo quản, thì không bắt buộc phải bồi thường.
Ngoài ra, nếu thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi của chính người bị tạm giữ – ví dụ phương tiện đã bị hư hỏng hoặc thiếu phụ tùng từ trước nhưng không thông báo, hoặc do hành vi của bên thứ ba gây ra mà không có lỗi từ phía cơ quan quản lý – thì người ra quyết định cũng không phải bồi thường. Tuy nhiên, trong cả hai trường hợp nêu trên, cơ quan hoặc cá nhân có trách nhiệm phải chứng minh được yếu tố khách quan dẫn đến thiệt hại và việc mình không vi phạm nghĩa vụ bảo quản.
Tình huống giả định
Trần Văn Dũng bị lực lượng Cảnh sát giao thông Thành phố Đà Nẵng lập biên bản xử phạt hành chính do điều khiển ô tô trong tình trạng không có giấy đăng ký xe. Phương tiện của anh bị tạm giữ theo quyết định hành chính và được đưa về bãi giữ xe thuộc Công an Quận Hải Châu quản lý. Tại thời điểm tiếp nhận, xe được niêm phong và có biên bản xác nhận tình trạng còn nguyên vẹn.
Ba ngày sau, một cơn bão nhiệt đới mạnh bất ngờ đổ bộ vào khu vực miền Trung. Dù cơ quan công an đã chủ động triển khai biện pháp phòng chống như phủ bạt, kê cao phương tiện, gia cố kho chứa… nhưng bãi giữ xe vẫn bị tốc mái và ngập nước nặng. Chiếc ô tô của anh Dũng bị nước tràn vào khoang máy, dẫn đến hư hỏng hệ thống điện.
Sau khi nhận lại xe, anh Dũng gửi đơn khiếu nại, yêu cầu bồi thường toàn bộ chi phí sửa chữa. Tuy nhiên, qua xác minh, cơ quan chức năng xác định thiệt hại xảy ra hoàn toàn do sự kiện bất khả kháng – cơn bão có cấp độ lớn, vượt ngoài dự báo thông thường. Đồng thời, đơn vị trông giữ đã thực hiện đầy đủ các biện pháp bảo quản hợp lý, thể hiện rõ qua hồ sơ, hình ảnh và báo cáo trước – trong – sau bão.
Căn cứ theo khoản 5 Điều 125 Luật Xử lý vi phạm hành chính và khoản 1 Điều 156, khoản 2 Điều 584 Bộ luật Dân sự năm 2015, sự kiện bất khả kháng trong trường hợp này là căn cứ miễn trách nhiệm bồi thường cho người ra quyết định tạm giữ. Do không có yếu tố lỗi và đã thực hiện đúng nghĩa vụ bảo quản, cơ quan chức năng không có nghĩa vụ phải bồi thường cho chủ xe.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
KẾT LUẬN
Nếu xe bị tạm giữ do vi phạm hành chính và trong thời gian nằm ở bãi giữ xảy ra hư hỏng, thì người ra quyết định tạm giữ sẽ phải bồi thường nếu thiệt hại do lỗi trong việc bảo quản. Tuy nhiên, nếu hư hỏng xảy ra vì lý do bất khả kháng, do lỗi hoàn toàn từ phía chủ xe, hoặc do bên thứ ba gây ra mà không có lỗi của người trông giữ, thì người ra quyết định có thể không phải bồi thường. Để xử lý đúng, cần xác định rõ nguyên nhân thiệt hại và xem xét có lỗi hay không trong quá trình quản lý, bảo quản phương tiện.
