Trong lĩnh vực y học hiện đại, việc xác định chết não là một bước quan trọng trong quá trình điều phối hiến tạng sau khi người bệnh qua đời. Theo quy định pháp luật, xác định chết não là cơ sở pháp lý để tiến hành lấy mô, bộ phận cơ thể từ người đã đăng ký hiến tặng. Bên cạnh đó, quy trình này cũng phải dựa trên hệ thống tiêu chuẩn y khoa nghiêm ngặt để đảm bảo tính chính xác và đạo đức nghề nghiệp.
1. Việc xác định chết não nhằm mục đích gì?
Khoản 1 Điều 26 Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006 quy định như sau:
Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006
Điều 26. Mục đích và điều kiện xác định chết não
1. Việc xác định chết não là cơ sở pháp lý để tiến hành lấy mô, bộ phận cơ thể của người có thẻ đăng ký hiến mô, bộ phận cơ thể người sau khi chết.
...
Theo luật định, chết não được xem là điểm mốc cuối cùng xác lập cái chết sinh học, khi các chức năng sống không còn khả năng phục hồi. Việc xác định tình trạng này không chỉ mang ý nghĩa y học, mà còn là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tính hợp pháp của việc lấy – ghép mô, tạng từ người hiến đã đăng ký. Nếu không có quy định rõ ràng về việc xác nhận chết não, mọi hành vi lấy mô, tạng dù mang tính nhân đạo cũng có thể bị xem là vi phạm pháp luật, xâm phạm quyền con người. Do đó, mục đích của việc xác định chết não là tạo ra cơ sở rõ ràng, minh bạch cho các ca ghép tạng, đồng thời bảo vệ người bệnh, người hiến và đội ngũ y tế tham gia.
Tình huống giả định
Anh Phạm Văn Toàn (42 tuổi), trú tại quận Gò Vấp, TP.HCM, không may bị đột quỵ nặng và rơi vào tình trạng hôn mê sâu sau khi được chuyển đến Bệnh viện Nhân dân Gia Định. Sau 48 giờ được theo dõi trong khoa hồi sức tích cực, hội đồng chuyên môn gồm 3 bác sĩ chuyên ngành đã xác định anh Toàn rơi vào tình trạng chết não, không còn khả năng hồi phục. Trước đó, anh Toàn đã có đăng ký hiến tạng sau khi qua đời và được lưu hồ sơ tại Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia.
Dựa trên kết luận chuyên môn và căn cứ pháp luật hiện hành, bệnh viện đã tiến hành các bước để lấy mô và nội tạng từ người hiến phục vụ cho các ca ghép tạng khẩn cấp tại TP.HCM. Người thân trong gia đình được thông báo, đồng thời toàn bộ quy trình diễn ra theo đúng quy định của Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác. Việc xác định chết não trong trường hợp này đã đóng vai trò là căn cứ pháp lý hợp lệ, đảm bảo tính nhân đạo và minh bạch trong hoạt động y học.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Tiêu chuẩn lâm sàng nào được dùng để xác định chết não?
Khoản 1 Điều 28 Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006 quy định như sau:
Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006
Điều 28. Tiêu chuẩn lâm sàng và tiêu chuẩn thời gian để xác định chết não
1. Tiêu chuẩn lâm sàng để xác định chết não bao gồm:
a) Hôn mê sâu (thang điểm hôn mê Glasgow bằng 3 điểm);
b) Đồng tử cố định (đường kính đồng tử hai bên giãn trên 4 mm);
c) Đồng tử mất phản xạ với ánh sáng;
d) Mất phản xạ giác mạc;
đ) Mất phản xạ ho khi kích thích phế quản;
e) Không có phản xạ đầu - mắt;
g) Mắt không quay khi bơm 50ml nước lạnh vào tai;
h) Mất khả năng tự thở khi bỏ máy thở....
Những tiêu chuẩn này là những chỉ dấu y khoa chính xác để đánh giá toàn diện tình trạng thần kinh trung ương và các chức năng sống cơ bản. Việc xác định chết não không dựa trên cảm tính mà phải căn cứ vào hàng loạt yếu tố phản xạ sinh học mất đi, kết hợp với tiêu chuẩn thiết bị và thời gian giám sát.
Tất cả các yếu tố này đều nhằm đảm bảo rằng người bệnh đã thật sự không còn khả năng hồi phục và việc chẩn đoán là hoàn toàn chính xác, khách quan. Quy định này cũng tạo nền tảng để tránh sai sót y khoa và ngăn chặn mọi hình thức lạm dụng hoặc xác định sai lệch nhằm phục vụ cho mục đích hiến – ghép nội tạng.
Tình huống giả định
Ông Lê Văn Hải (55 tuổi), cư trú tại TP. Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, được chuyển vào cấp cứu tại Bệnh viện Chợ Rẫy sau một cơn ngừng tuần hoàn kéo dài. Sau hơn một ngày điều trị tích cực, ông không có dấu hiệu hồi phục. Nhóm bác sĩ gồm các chuyên gia thần kinh và hồi sức tiến hành khám lâm sàng và nhận thấy ông Hải có các dấu hiệu: hôn mê Glasgow 3 điểm, mất hoàn toàn phản xạ giác mạc, đồng tử giãn lớn không đáp ứng ánh sáng, và không có khả năng tự thở khi rút máy hỗ trợ.
Kết quả kiểm tra bằng phương pháp bơm nước lạnh vào tai không gây phản ứng mắt, kết hợp với mất phản xạ ho khi kích thích phế quản, đã củng cố thêm chẩn đoán. Sau 12 giờ giám sát không có cải thiện, hội đồng y khoa kết luận ông Lê Văn Hải đã chết não theo đầy đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều 28 Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác. Quy trình xác nhận này được lập thành biên bản, đóng vai trò pháp lý để có thể tiến hành các bước hiến tạng nếu có đăng ký.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc xác định chết não không chỉ là một khái niệm y học mà còn là căn cứ pháp lý quan trọng trong hoạt động hiến tặng mô, bộ phận cơ thể người. Theo quy định hiện hành, mục đích chính của việc xác định chết não là để làm cơ sở hợp pháp cho việc lấy tạng từ người đã đăng ký hiến. Đồng thời, việc xác định phải dựa trên hệ thống tiêu chuẩn lâm sàng rõ ràng như mất phản xạ, hôn mê sâu và không còn khả năng tự thở.
