Trong một xã hội tôn trọng pháp luật, danh dự và nhân phẩm của mỗi người đều được bảo vệ. Nếu ai đó xúc phạm người khác một cách quá mức, làm tổn thương tinh thần, ảnh hưởng đến cuộc sống, sức khỏe hay uy tín của họ, thì hành vi đó không chỉ là thiếu văn hóa mà còn có thể bị xử phạt hành chính, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
1. Hành vi chửi bới, xúc phạm có thể bị xử phạt vi phạm hành chính không?
Theo Điểm a khoản 1 Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP, được sửa đổi bởi khoản 37 Điều 1 Nghị định 14/2022/NĐ-CP, pháp luật quy định cụ thể như sau
Điều 101. Vi phạm các quy định về trách nhiệm sử dụng dịch vụ mạng xã hội
1. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi lợi dụng mạng xã hội để thực hiện một trong các hành vi sau:
a) Cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân....
Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, việc người dùng sử dụng các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube, Zalo,... để chia sẻ quan điểm cá nhân, bày tỏ cảm xúc hoặc tương tác với cộng đồng ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, đi kèm với sự tiện lợi và tự do thể hiện đó là sự gia tăng các hành vi tiêu cực, trong đó có hiện tượng chửi bới, lăng mạ, xúc phạm người khác thông qua các bài viết (status), bình luận hoặc video đăng tải trên mạng xã hội.
Trên thực tế, không ít người cho rằng việc viết status mang tính công kích là hành vi cá nhân, xuất phát từ cảm xúc tức thời và không gây hậu quả nghiêm trọng. Thậm chí, một số người còn xem đây là cách “xả stress” hoặc “dạy dỗ người khác” theo quan điểm cá nhân. Tuy nhiên, dưới góc độ pháp lý, hành vi này không còn đơn thuần là phản ứng cảm xúc, mà có thể cấu thành vi phạm hành chính hoặc tội phạm hình sự, tùy theo mức độ nghiêm trọng.
Nếu là cá nhân mức xử phạt sẽ từ 10 triệu đồng đến 20 triệu đồng. Trường hợp người vi phạm là tổ chức, mức xử phạt sẽ gấp đôi so với cá nhân, tức từ 20 triệu đồng đến 40 triệu đồng, theo quy định tại Khoản 3 Điều 4 Nghị định 15/2020/NĐ-CP.
Như vậy, chửi bới, miệt thị, dùng từ ngữ lăng mạ người khác trong status hoặc bình luận trên mạng xã hội chính là hành vi bị xem là lợi dụng mạng xã hội để xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác, và hoàn toàn có thể bị xử phạt hành chính theo quy định nêu trên.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Dũng, 36 tuổi, sống tại Tỉnh Tây Ninh, là chủ một cửa hàng kinh doanh điện máy nhỏ. Trong quá trình hợp tác mua bán với ông Trần Hữu Bánh, một giám đốc doanh nghiệp phân phối thiết bị điện tử, giữa hai bên xảy ra bất đồng về việc thanh toán và giao hàng. Thay vì giải quyết tranh chấp theo thủ tục dân sự, Dũng đã chọn cách “tố cáo công khai” trên mạng xã hội.
Từ tài khoản Facebook cá nhân có hơn 20.000 lượt theo dõi, Dũng liên tục đăng các bài viết chỉ đích danh ông Bánh, sử dụng từ ngữ nặng nề như: “đồ lừa đảo chuyên nghiệp”, “thằng vô lại đội lốt doanh nhân”, “đã từng trốn thuế mà còn lên mặt đạo đức”... Kèm theo các status là ảnh chụp cá nhân, hình ảnh văn phòng công ty của ông Bánh, cùng lời kêu gọi cộng đồng mạng “cảnh giác với tên này”.
Loạt bài viết của Dũng nhanh chóng lan truyền, thu hút hàng ngàn lượt chia sẻ và bình luận. Một số nhóm Facebook chuyên về doanh nghiệp địa phương còn “chụp lại màn hình” và lưu hành nội dung này dù không xác thực thông tin. Hậu quả, uy tín cá nhân và công việc của ông Bánh bị ảnh hưởng nghiêm trọng: nhiều đối tác ngừng đàm phán, khách hàng hoài nghi, công ty đứng trước nguy cơ mất hợp đồng lớn. Không chỉ vậy, con trai ông Bánh học cấp 2 bị bạn bè trêu chọc do đọc được những bình luận ác ý về cha mình trên mạng.
Trước sự việc ngày càng vượt quá kiểm soát, ông Bánh đã gửi đơn phản ánh và yêu cầu xử lý đến Sở Thông tin và Truyền thông Tỉnh Tây Ninh, kèm bằng chứng ảnh chụp bài viết và video từ các nhóm mạng xã hội. Sau khi phối hợp với cơ quan công an xác minh, cơ quan chức năng kết luận rằng các nội dung do Dũng đăng tải là không có căn cứ, sai sự thật, và mang tính xúc phạm nghiêm trọng danh dự, vu khống cá nhân.
Căn cứ vào Điểm a Khoản 1 Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP, Sở đã ban hành quyết định xử phạt hành chính 15 triệu đồng đối với Nguyễn Văn Dũng, đồng thời buộc gỡ bỏ toàn bộ các bài viết vi phạm trong vòng 24 giờ kể từ thời điểm ra quyết định.
(Đây là tình huống giả định phục vụ mục đích phân tích pháp lý.)
2. Hành vi chửi bới, xúc phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Theo Khoản 1 Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015, được sửa đổi bởi điểm e khoản 2 Điều 2 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017, pháp luật quy định cụ thể như sau:
Điều 155. Tội làm nhục người khác.
1. Người nào xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm....
Hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác vốn là vấn đề nhạy cảm, gắn liền với các giá trị đạo đức và quyền con người được pháp luật bảo vệ. Trong các trường hợp hành vi này vượt qua ranh giới của hành vi dân sự hoặc vi phạm hành chính, gây hậu quả nghiêm trọng về mặt tinh thần, uy tín xã hội đối với người bị hại, thì người thực hiện hành vi có thể bị xử lý hình sự theo quy định tại Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 – với tội danh “Làm nhục người khác”.
Theo quy định của điều luật này, để cấu thành tội phạm, hành vi xúc phạm phải mang tính nghiêm trọng – tức vượt ngưỡng của một hành vi thô lỗ thông thường. Tính nghiêm trọng ở đây được đánh giá dựa trên nhiều yếu tố: ngữ điệu, ngôn từ được sử dụng, phương thức thực hiện, phạm vi lan truyền, ảnh hưởng về tinh thần và xã hội đối với người bị xúc phạm, đặc biệt khi hành vi đó mang tính công khai hoặc có chủ đích làm nhục.
Trong trường hợp hành vi được thực hiện với mức độ tinh vi hơn, có tình tiết tăng nặng, người phạm tội sẽ phải đối mặt với mức hình phạt nghiêm khắc hơn, cụ thể được quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 155. Các tình tiết này bao gồm:
- Hành vi phạm tội nhiều lần hoặc với nhiều người bị hại;
- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn, hoặc đối với người đang thi hành công vụ;
- Thực hiện hành vi đối với những người có mối quan hệ đặc biệt với mình như: người nuôi dưỡng, chăm sóc, chữa bệnh;
- Và đặc biệt, sử dụng mạng máy tính, mạng xã hội, phương tiện điện tử để lan truyền nội dung xúc phạm.
Tình tiết sử dụng mạng xã hội để làm nhục người khác không chỉ làm tăng tính chất nguy hiểm của hành vi mà còn dẫn đến hậu quả xã hội rộng lớn hơn do khả năng lan truyền nhanh chóng, khó kiểm soát và khó khắc phục hậu quả cho người bị hại. Bởi lẽ, một lời lẽ xúc phạm trong môi trường mạng có thể tồn tại lâu dài, tiếp cận với hàng nghìn người trong thời gian ngắn, làm gia tăng cảm giác bị xâm phạm và tổn thương tinh thần ở mức cao.
Đối với các hành vi có yếu tố tăng nặng nêu trên, mức hình phạt được nâng lên:
“Phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm” đối với hành vi có tính chất nghiêm trọng theo khoản 2;
Và trong những trường hợp đặc biệt nghiêm trọng – chẳng hạn như gây rối loạn tâm thần với mức tổn thương cơ thể từ 61% trở lên hoặc làm nạn nhân tự sát, thì khung hình phạt sẽ là: “Phạt tù từ 02 năm đến 05 năm” theo khoản 3 Điều 155 Bộ luật Hình sự.
Như vậy, có thể thấy rằng mức hình phạt tối đa đối với hành vi làm nhục người khác theo quy định hiện hành của Bộ luật Hình sự là 05 năm tù giam, áp dụng đối với các trường hợp có hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
Tình huống giả định
Anh Ngô Minh Khánh, 33 tuổi, sống tại quận Gò Vấp (Thành phố Hồ Chí Minh), là nhân viên kinh doanh tại một công ty bất động sản. Trong thời gian làm việc chung, giữa anh Khánh và chị Lê Thu Hà – một đồng nghiệp nữ, xảy ra mâu thuẫn cá nhân liên quan đến việc chia sẻ thông tin khách hàng và quyền lợi hợp đồng.
Sau khi rời công ty, thay vì chấm dứt tranh chấp một cách văn minh, anh Khánh đã lên Facebook cá nhân để “vạch mặt” chị Hà. Trong suốt 2 tuần liên tiếp, mỗi ngày anh Khánh đều đăng bài viết công khai với nội dung nặng nề, xúc phạm giới tính, miệt thị ngoại hình, đả kích đời sống riêng tư, thậm chí gán ghép các hành vi trái đạo đức cho chị Hà như: “giả tạo, sống hai mặt”, “dùng thân xác để thăng tiến”, “có quan hệ bất chính với cấp trên”...
Các bài viết thu hút hàng ngàn lượt tương tác, chia sẻ và bình luận, tạo ra một làn sóng phán xét gay gắt từ cộng đồng mạng. Thậm chí, một số YouTuber còn làm video khai thác sự việc này để “câu view”, khiến sự việc lan truyền với tốc độ chóng mặt. Kết quả, chị Hà không chịu nổi áp lực dư luận, phải xin nghỉ việc, và phải điều trị tâm lý tại một cơ sở y tế tư nhân vì dấu hiệu trầm cảm nặng.
Cảm thấy bị làm nhục nghiêm trọng, chị Hà đã làm đơn tố cáo gửi đến Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an quận Bình Thạnh. Sau khi thu thập bằng chứng từ các bài viết, bình luận, tin nhắn riêng và lấy lời khai các bên liên quan, cơ quan điều tra kết luận hành vi của anh Khánh đã cấu thành tội “Làm nhục người khác” theo khoản 2 Điều 155 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
Cơ quan công an đã ra quyết định khởi tố bị can đối với anh Ngô Minh Khánh. Với hành vi có tổ chức, thực hiện liên tục trong thời gian dài, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần, danh dự và sự nghiệp của nạn nhân, Khánh đối diện với mức án tù từ 03 tháng đến 02 năm theo quy định tại khoản 2 điều luật. Đồng thời, biện pháp tư pháp bổ sung được đề xuất là cấm sử dụng mạng xã hội trong thời gian thi hành án, nhằm ngăn chặn tái phạm.
(Đây là tình huống giả định phục vụ mục đích phân tích pháp lý.)
KẾT LUẬN
Hành vi viết status chửi bới, xúc phạm người khác trên mạng xã hội không chỉ là hành vi lệch chuẩn đạo đức mà còn có thể bị xử lý nghiêm khắc theo pháp luật. Cụ thể, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính từ 5 đến 20 triệu đồng theo Nghị định 15/2020/NĐ-CP nếu xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác thông qua mạng xã hội. Trong trường hợp hành vi có tính chất nghiêm trọng, gây tổn thương sâu sắc về tinh thần, lan truyền rộng rãi hoặc có tình tiết tăng nặng, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội làm nhục người khác, với mức hình phạt cao nhất là 5 năm tù giam.
