Trong thực tế, nhiều người tự ý vào nhà người khác mà không được cho phép, thậm chí phá khóa hay xô đẩy để xâm nhập. Đây là hành vi xâm phạm chỗ ở, một quyền cơ bản được pháp luật bảo vệ nghiêm ngặt. Pháp luật đã quy định rõ chế tài xử phạt hành chính và hình sự để xử lý những hành vi vi phạm này, nhằm bảo vệ trật tự xã hội và quyền lợi cá nhân.
1. Xử phạt hành chính với hành vi xâm phạm chỗ ở người khác
Căn cứ vào điểm c khoản 5 Điều 12 Nghị định 144/2021/NĐ-CP và điểm e khoản 2 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP có nội dung như sau:
Điều 12. Vi phạm các quy định về quản lý ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự
...
5. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:
...
c) Hoạt động dịch vụ bảo vệ có sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực nhằm mục đích đe dọa, cản trở, gây khó khăn cho hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc xâm hại quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân;
...
Điều 15. Vi phạm quy định về gây thiệt hại đến tài sản của tổ chức, cá nhân khác
...
2. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:
...
e) Cưỡng đoạt tài sản nhưng không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
...
Hiện nay, pháp luật Việt Nam chưa có quy định riêng, cụ thể về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi xâm phạm chỗ ở của người khác dưới góc độ trực tiếp, mà chỉ gián tiếp thông qua việc bảo vệ các quyền lợi ích hợp pháp của cá nhân. Theo điểm c khoản 5 Điều 12 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở được xem là một phần của quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân. Nếu hành vi của một người xâm phạm đến quyền này (chẳng hạn, tự ý vào nhà người khác, đuổi chủ nhà ra ngoài, chiếm giữ chỗ ở trái phép…), người vi phạm có thể bị phạt hành chính từ 20.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng.
Ngoài ra, trong trường hợp người vi phạm có hành vi cưỡng đoạt tài sản liên quan đến nhà, chỗ ở ví dụ như ép buộc chủ nhà phải giao chìa khóa, chiếm dụng nhà để đòi nợ, chiếm chỗ ở mà không trả tiền thuê, nhưng chưa đủ dấu hiệu để truy cứu trách nhiệm hình sự, thì người vi phạm sẽ bị phạt hành chính từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng theo điểm e khoản 2 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP.
Tình huống giả định
Bà Mai sống tại một căn nhà nhỏ trong hẻm. Lâu nay bà luôn có mâu thuẫn với ông Tư, hàng xóm kế bên về ranh giới đất giữa hai nhà. Một hôm, sau khi cãi nhau lớn tiếng, ông Tư bực tức phá khóa cổng nhà bà Mai, tự ý xông vào sân và đòi kiểm tra phần đất mà ông cho là của mình. Bà Mai hoảng sợ, lập tức gọi công an địa phương đến can thiệp, đồng thời có hàng xóm làm chứng vụ việc.
Sau khi lập biên bản, cơ quan chức năng xác định hành vi của ông Tư là xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở của người khác, vi phạm điểm c khoản 5 Điều 12 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, nên ông bị xử phạt hành chính 25 triệu đồng. Ngoài ra, ông Tư bị yêu cầu khôi phục tình trạng ban đầu, tức sửa lại khóa cổng, trả lại hiện trạng sân vườn và cam kết không tái phạm.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Truy cứu trách nhiệm hình sự khi xâm phạm chỗ ở người khác
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 158 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:
Điều 158. Tội xâm phạm chỗ ở của người khác
1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây xâm phạm chỗ ở của người khác, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:
a) Khám xét trái pháp luật chỗ ở của người khác;
b) Dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, gây sức ép về tinh thần hoặc thủ đoạn trái pháp luật khác buộc người khác phải rời khỏi chỗ ở hợp pháp của họ;
c) Dùng mọi thủ đoạn trái pháp luật nhằm chiếm, giữ chỗ ở hoặc cản trở trái phép, không cho người đang ở hoặc quản lý hợp pháp chỗ ở được vào chỗ ở của họ;
d) Tự ý xâm nhập chỗ ở của người khác mà không được sự đồng ý của chủ nhà hoặc người quản lý hợp pháp.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
c) Phạm tội 02 lần trở lên;
d) Làm người bị xâm phạm chỗ ở tự sát;
đ) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.
3. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Theo Điều 158 Bộ luật Hình sự, người nào tự ý khám xét chỗ ở, đuổi chủ nhà, chiếm giữ hoặc ngăn cản chủ nhà, hoặc xâm nhập vào nhà mà không có sự đồng ý của người quản lý hợp pháp đều bị coi là phạm tội xâm phạm chỗ ở người khác. Người vi phạm có thể bị phạt cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm. Tuy nhiên, nếu hành vi này được thực hiện có tổ chức, có sự lợi dụng chức vụ quyền hạn (ví dụ như một cán bộ địa phương dùng vị trí công tác để ép người dân ra khỏi nhà), thực hiện nhiều lần, hoặc gây hậu quả nghiêm trọng thì mức hình phạt sẽ tăng lên, có thể từ 1 năm đến 5 năm tù.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm các chức vụ nhất định trong thời gian 1–5 năm. Điều này nhằm đảm bảo người vi phạm không tiếp tục lợi dụng vị trí, quyền hạn để tái phạm hoặc gây nguy hại cho xã hội.
Tình huống giả định
Anh Bình là chủ một căn nhà cho thuê trọ, trong hợp đồng quy định rõ người thuê có quyền sử dụng toàn bộ căn phòng trong thời gian thuê, chủ nhà chỉ được vào khi có sự đồng ý hoặc khi có vấn đề khẩn cấp đã báo trước. Tuy nhiên, trong lúc người thuê đi làm, anh Bình nhiều lần tự ý mở khóa cửa phòng, vào bên trong kiểm tra đồ đạc với lý do xem tình trạng phòng. Một lần, người thuê về bất ngờ, phát hiện sự việc và lập tức trình báo công an.
Qua xác minh, công an xác định anh Bình có hành vi xâm phạm chỗ ở của người khác, vi phạm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở theo Điều 158 Bộ luật Hình sự 2015. Dù anh Bình giải thích chỉ muốn kiểm tra phòng, không có ý xấu, hành vi này vẫn bị khởi tố vì đã xâm nhập trái phép mà không được sự đồng ý của người thuê, có dấu hiệu phạm tội rõ ràng. Anh Bình có thể đối mặt với mức phạt cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Xâm phạm chỗ ở của người khác là hành vi vi phạm nghiêm trọng, không chỉ bị xử phạt hành chính mà còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy mức độ vi phạm và hậu quả gây ra. Đối với mức hành chính, người vi phạm có thể bị phạt từ 20 đến 40 triệu đồng hoặc từ 3 đến 5 triệu đồng trong một số trường hợp cưỡng đoạt tài sản liên quan đến chỗ ở. Nếu hành vi cấu thành tội phạm, người vi phạm có thể bị phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 5 năm, kèm theo các hình phạt bổ sung.
