Tự ý quay, chụp người khác có vi phạm pháp luật?

Trong thời đại công nghệ ngày càng phát triển mạnh mẽ, việc quay phim, chụp ảnh trở nên phổ biến và dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức về quyền riêng tư và bảo vệ hình ảnh cá nhân. Hành vi quay lén, chụp ảnh người khác mà không có sự cho phép không chỉ là vấn đề đạo đức mà còn là hành vi vi phạm pháp luật, có thể dẫn đến các hậu quả pháp lý nghiêm trọng.

1. Tự ý quay, chụp mà không có sự cho phép của người khác có vi phạm pháp luật không?

Quy định này được nêu tại khoản 1 và khoản 3 Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015, cụ thể:

Bộ luật Dân sự 2015

Điều 32. Quyền của cá nhân đối với hình ảnh

1. Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình.

Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý.

Việc sử dụng hình ảnh của người khác vì mục đích thương mại thì phải trả thù lao cho người có hình ảnh, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

...

3. Việc sử dụng hình ảnh mà vi phạm quy định tại Điều này thì người có hình ảnh có quyền yêu cầu Tòa án ra quyết định buộc người vi phạm, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan phải thu hồi, tiêu hủy, chấm dứt việc sử dụng hình ảnh, bồi thường thiệt hại và áp dụng các biện pháp xử lý khác theo quy định của pháp luật.

Theo quy định tại Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015, mỗi cá nhân có toàn quyền kiểm soát việc sử dụng hình ảnh của mình. Quyền này không chỉ bao gồm việc đồng ý cho người khác sử dụng ảnh, mà còn bao gồm quyền được giữ bí mật, không bị người khác lén lút quay phim hay chụp ảnh khi chưa đồng ý.

Khi muốn quay hay chụp ai đó, nhất định phải có sự đồng ý từ người đó và sự đồng ý này phải rõ ràng, cụ thể, trong trạng thái tỉnh táo, hiểu mình đang đồng ý điều gì. Việc tự ý ghi hình người khác, kể cả với mục đích đùa vui hay làm nội dung mạng xã hội, vẫn được xem là xâm phạm quyền hình ảnh nếu không được phép.

Ngoài ra, căn cứ theo quy định tại Điều 38 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về quyền về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình như sau:

Bộ luật Dân sự 2015

Điều 38. Quyền về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình

1. Đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ.

2. Việc thu thập, lưu giữ, sử dụng, công khai thông tin liên quan đến đời sống riêng tư, bí mật cá nhân phải được người đó đồng ý, việc thu thập, lưu giữ, sử dụng, công khai thông tin liên quan đến bí mật gia đình phải được các thành viên gia đình đồng ý, trừ trường hợp luật có quy định khác.

...

Như vậy, pháp luật quy định rõ rằng đời sống riêng tư, thông tin cá nhân và bí mật gia đình của mỗi người là quyền bất khả xâm phạm và được pháp luật nghiêm ngặt bảo vệ.

Từ các quy định nêu trên, có thể khẳng định rằng mỗi cá nhân đều có quyền kiểm soát hình ảnh của mình cũng như quyền được bảo vệ sự riêng tư và thông tin cá nhân. Vì vậy, hành vi quay phim hoặc chụp ảnh người khác mà không có sự cho phép của người đó là hành vi vi phạm pháp luật.

Tình huống giả định

Anh Nguyễn Văn Dương, 36 tuổi, là chuyên viên tín dụng cấp cao tại một ngân hàng thương mại cổ phần có chi nhánh đặt tại quận Ba Đình, Hà Nội. Công việc của anh đòi hỏi cường độ áp lực cao, thường xuyên phải gặp gỡ khách hàng, giải quyết hồ sơ vay vốn và xử lý các tình huống khẩn cấp vào cuối ngày. Do đó, sau giờ làm, anh thường ghé một quán cà phê nhỏ gần nhà trên phố Trần Phú để nghỉ ngơi.

Trong một chiều thứ Sáu, sau khi vừa xử lý một vụ việc phát sinh nội bộ kéo dài từ trưa đến cuối giờ, anh Dương cảm thấy kiệt sức. Anh ngồi ở góc khuất của quán, tựa lưng vào ghế sofa và vô tình ngủ thiếp đi khoảng 10 phút trong tư thế đầu gục xuống, vai co lại, vẻ mặt mệt mỏi. Một thanh niên bàn đối diện đã lén quay lại khoảnh khắc này, sử dụng góc quay cận mặt kèm bình luận bằng văn bản lồng trong video với nội dung giễu cợt: “Khi giấc ngủ quý hơn cả tháng lương”

Sau khi video được đăng lên TikTok cá nhân và chia sẻ lại trên các fanpage chuyên đăng nội dung hài hước, chỉ trong 2 ngày, đoạn clip thu hút hơn 800.000 lượt xem, cùng hàng chục nghìn bình luận với nhiều từ ngữ miệt thị như: “Ngủ giữa chốn công cộng mà không biết ngại!”, “Thế này mà đòi tư vấn tài chính cho người khác à?”

Do trên áo sơ mi anh Dương mặc hôm đó có bảng tên và logo ngân hàng, nhiều người nhận ra và truyền tay nhau đoạn clip trong các group ngành ngân hàng và nhóm chat nội bộ. Sự việc đến tai lãnh đạo cấp cao. Anh Dương bị giám đốc chi nhánh triệu tập họp riêng, yêu cầu giải trình vì hình ảnh “có thể ảnh hưởng đến hình ảnh chuyên nghiệp của tổ chức”. Dù được giải thích là hành vi quay lén ngoài ý muốn, nhưng vụ việc vẫn khiến anh Dương cảm thấy xấu hổ, bị tổn thương lòng tự trọng và danh dự nghề nghiệp. Trong nhiều ngày sau đó, anh bị áp lực tinh thần nặng nề, mất ngủ, có dấu hiệu căng thẳng kéo dài.

Không muốn để sự việc tiếp diễn trong im lặng, anh Dương đã thu thập bằng chứng gồm: video đã đăng, thông tin tài khoản TikTok của người vi phạm, các bình luận tiêu cực và thư triệu tập nội bộ từ ngân hàng. Anh gửi đơn khởi kiện đến Tòa án Nhân dân quận Hoàn Kiếm, yêu cầu:

• Gỡ bỏ video vi phạm;

• Đăng bài xin lỗi công khai trên nền tảng đã đăng tải;

• Bồi thường tổn thất tinh thần và các chi phí liên quan.

(Đây chỉ là tình huống giả định được xây dựng nhằm mục đích minh họa cho Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015)

2. Người bị quay lén có được yêu cầu bồi thường thiệt hại không?

Quy định này được nêu tại Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015, cụ thể: 

Bộ luật Dân sự 2015

Điều 592. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm

1. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm bao gồm:

a) Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại;

b) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút;

c) Thiệt hại khác do luật quy định.

2. Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần mà người đó gánh chịu. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thoả thuận; nếu không thoả thuận được thì mức tối đa cho một người có danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm không quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.

Khi hình ảnh cá nhân bị sử dụng sai mục đích, đặc biệt là bị đăng tải trên mạng xã hội hoặc chia sẻ trong môi trường tập thể kèm theo nội dung xuyên tạc thì không đơn thuần là vi phạm quyền hình ảnh nữa mà đó là hành vi xâm phạm nhân phẩm, danh dự, và hoàn toàn có thể khởi kiện để yêu cầu bồi thường thiệt hại theo Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015.

Theo quy định này, người bị xâm phạm có quyền khởi kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại. Mức độ thiệt hại được xem xét trên cả ba phương diện: vật chất, tinh thần và hậu quả kéo dài. Cụ thể:

1. Chi phí khắc phục hậu quả

Đây là những khoản chi thực tế phát sinh để xử lý hậu quả của hành vi xâm phạm, bao gồm:

• Điều trị tâm lý, khám sức khỏe do rối loạn cảm xúc, mất ngủ, trầm cảm sau khi bị xúc phạm.

• Phí dịch vụ pháp lý: thuê luật sư, đơn vị truyền thông, chuyên gia xóa nội dung khỏi Internet hoặc phản hồi khủng hoảng hình ảnh.

• Chi phí thu thập bằng chứng, công chứng, dịch thuật (nếu cần), phục vụ quá trình tố tụng.

2. Thu nhập thực tế bị mất hoặc giảm sút

Nạn nhân có thể mất việc, bị đình chỉ công tác, mất khách hàng, chấm dứt hợp đồng hợp tác hoặc đơn giản là mất khả năng làm việc tạm thời do ảnh hưởng tâm lý.

Thiệt hại này phải được lượng hóa, căn cứ trên:

• Hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ bị gián đoạn.

• Sao kê thu nhập trước và sau sự việc.

• Xác nhận từ cơ quan, tổ chức quản lý (nếu có).

3. Tổn thất tinh thần

Đây là phần thiệt hại khó định lượng nhất nhưng lại là yếu tố đặc trưng trong các vụ xâm phạm nhân phẩm, danh dự. Tổn thất có thể là:

• Mất lòng tin xã hội, bị miệt thị, xa lánh trong cộng đồng.

• Mất sự tự tin, rơi vào trạng thái lo âu, sợ hãi, xấu hổ kéo dài.

• Ảnh hưởng đến mối quan hệ gia đình, hôn nhân, sự nghiệp.

Tình huống giả định

Chị Phạm Thị Tuyết Mai (32 tuổi), là nhân viên phòng hành chính tại một công ty bảo hiểm có trụ sở ở TP. Nha Trang. Vào một buổi trưa giữa tuần, chị cùng hai đồng nghiệp nữ đến dùng bữa tại một nhà hàng buffet nằm trên đường Trần Phú. Trong lúc ăn uống và trò chuyện vui vẻ, chị Mai – mặc đồng phục công ty có in logo ở ngực áo – vô tình lọt vào ống kính của một người đàn ông trẻ tuổi ngồi bàn phía sau. Người này lén quay lại khoảnh khắc chị đang gắp một đĩa thức ăn lớn, miệng cười tươi, tay vung đũa kể chuyện sôi nổi.

Sau khi rời khỏi nhà hàng, người quay video đã cắt ghép đoạn clip ngắn, lồng thêm phụ đề gây hiểu lầm như: “Cô nàng ham ăn nói xấu sếp giữa giờ làm” kèm hiệu ứng âm thanh giễu cợt. Video được đăng tải lên một fanpage giải trí có lượng người theo dõi lớn, với dòng caption mang tính mỉa mai: “Đã ăn khỏe lại còn nhiều chuyện”. Chỉ trong 24 giờ, đoạn video đã nhận hơn 500.000 lượt xem và hàng ngàn bình luận chế giễu như “ăn hết tiền công ty rồi”, “mặt dày thật”, “người đâu vừa lắm lời vừa ham ăn”…

Dù không nêu tên chị Mai, nhưng do chị mặc đồng phục công ty, nhiều đồng nghiệp, khách hàng và đối tác đã nhận ra. Một số người còn tải lại video và chia sẻ trong các group nội bộ công ty, khiến chị Mai chịu áp lực tâm lý nặng nề, cảm thấy xấu hổ, ngại xuất hiện ở nơi làm việc. Không chỉ bị ảnh hưởng đến tinh thần, chị còn bị giám đốc trực tiếp khiển trách vì “có hình ảnh không phù hợp lan truyền trên mạng”, dù bản thân không hề có lỗi trong vụ việc.

Sau vài ngày chịu đựng ánh nhìn thiếu thiện cảm từ đồng nghiệp, chị Mai quyết định xin nghỉ phép dài hạn và bắt đầu có biểu hiện rối loạn lo âu. Chị phải tìm đến trung tâm tư vấn tâm lý để trị liệu. Đồng thời, chị ủy quyền cho luật sư lập hồ sơ khởi kiện cá nhân quay video và fanpage đã đăng tải nội dung vi phạm.

Kết quả:

Tòa án nhân dân TP. Nha Trang sau khi tiếp nhận vụ việc đã tiến hành thẩm định:

• Clip gốc, phiên bản đã cắt ghép.

• Phản hồi từ fanpage quản lý nội dung.

• Tài liệu y tế từ trung tâm tâm lý.

• Bằng chứng thu nhập bị mất và nghỉ việc.

Hội đồng xét xử xác định hành vi của bị đơn xâm phạm nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm và gây tổn thất thực tế cho chị Mai. Tòa tuyên buộc bị đơn bồi thường:

• 5.000.000 đồng chi phí trị liệu tâm lý (có hóa đơn xác nhận);

• 10.000.000 đồng thu nhập bị mất do nghỉ việc không lương trong 02 tuần;

• 18.000.000 đồng bồi thường tổn thất tinh thần (tối đa theo Điều 592 BLDS);

• Yêu cầu đăng tải công khai lời xin lỗi chính thức trên fanpage vi phạm, giữ nguyên trong vòng 07 ngày.

(Đây chỉ là tình huống giả định được xây dựng nhằm mục đích minh họa cho Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015)

3. Hành vi quay lén và phát tán hình ảnh có thể bị xử lý hình sự không?

Quy định này được nêu tại Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015, cụ thể: 

Bộ luật Hình sự 2015

Điều 155. Tội làm nhục người khác

1. Người nào xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:

a) Phạm tội 02 lần trở lên;

b) Đối với 02 người trở lên;

c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;

d) Đối với người đang thi hành công vụ;

đ) Đối với người dạy dỗ, nuôi dưỡng, chăm sóc, chữa bệnh cho mình;

e) Sử dụng mạng máy tính hoặc mạng viễn thông, phương tiện điện tử để phạm tội;

g) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân từ 11% đến 45%.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:

a) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân 46% trở lên;

b) Làm nạn nhân tự sát.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Hành vi quay lén người khác và sử dụng hình ảnh đó để xúc phạm danh dự, nhân phẩm, đặc biệt khi đăng tải công khai trên mạng xã hội – có thể cấu thành tội làm nhục người khác theo Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017).

Để bị xử lý hình sự, hành vi phải:

• Có mục đích làm nhục, hạ thấp nhân phẩm của người bị hại;

• Gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần, uy tín của họ;

• Sử dụng mạng xã hội, nền tảng số để lan truyền nội dung vi phạm.

Mức phạt tù có thể từ 3 tháng đến 5 năm, tùy thuộc vào mức độ hậu quả như gây rối loạn tâm thần, làm nạn nhân tự sát, hoặc tái phạm nhiều lần. Ngoài ra, người vi phạm còn có thể bị cấm hành nghề hoặc xin lỗi công khai.

Nếu hậu quả gây ra nghiêm trọng như khiến nạn nhân bị rối loạn tâm thần, suy sụp tinh thần nghiêm trọnghoặc dẫn đến tự sát, thì hình phạt có thể lên tới 5 năm tù giam.

Thực tế cho thấy, nhiều người thực hiện hành vi quay lén không ý thức được hậu quả pháp lý. Một đoạn video khi bị lan truyền trong môi trường mạng, có thể gây tổn hại lớn cho người bị hại, thậm chí ảnh hưởng cả sự nghiệp và sức khỏe tinh thần của họ.

Tình huống giả định

Anh Vũ Tuấn Đạt (35 tuổi) là chuyên viên nhân sự cấp cao tại một công ty bảo hiểm lớn có trụ sở tại Quận 1, TP. Hồ Chí Minh. Với vai trò là người quản lý chính sách phúc lợi và KPI cho toàn bộ khối văn phòng, anh thường xuyên tham gia và chủ trì các buổi họp trực tuyến nội bộ với nhiều phòng ban.

Trong một cuộc họp online định kỳ diễn ra vào chiều thứ Hai, do đường truyền mạng không ổn định, màn hình video của anh Đạt bị đứng hình đúng khoảnh khắc anh đang nghiêng đầu, miệng há nhẹ và mắt lim dim vì mỏi. Khoảnh khắc này tình cờ dừng lại ở một biểu cảm rất kỳ lạ – dễ bị hiểu lầm là thiếu nghiêm túc hoặc lố bịch.

Một nhân viên cấp dưới ở phòng IT – anh Nguyễn Thanh Hoà (26 tuổi) – đã chụp lại màn hình và thêm vào dòng chú thích mang tính châm biếm “Trạng thái xấu tột đỉnh của sếp khi nghe KPI”. Ảnh này sau đó được đăng tải vào group nội bộ trên ứng dụng Workplace của công ty, với hơn 200 thành viên, bao gồm cả nhân sự cấp quản lý và phòng đối ngoại. Mặc dù ban đầu nhiều người cho rằng đây là trò đùa vô hại, nhưng bức ảnh sau đó bị chụp lại và lan truyền ra ngoài, đặc biệt bị chia sẻ trên một fanpage ngành bảo hiểm có hơn 50.000 người theo dõi. Tình huống nhanh chóng vượt tầm kiểm soát. Nhiều khách hàng, đối tác của công ty nhận ra anh Đạt và để lại bình luận giễu cợt. 

Việc hình ảnh bị bóp méo và lan truyền công khai khiến anh Đạt bị khủng hoảng tinh thần nghiêm trọng, mất ngủ suốt nhiều đêm, hoảng loạn khi nhận tin nhắn chế nhạo từ các số lạ và thậm chí sợ hãi mỗi khi mở mạng xã hội.

Chỉ sau một tuần, sức khỏe tinh thần của anh Đạt suy sụp, được gia đình đưa vào điều trị tại khoa Tâm lý - Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Hồ sơ y khoa xác định anh rơi vào tình trạng rối loạn lo âu kèm theo hội chứng sợ đám đông và mất năng lực lao động tạm thời.

Gia đình anh Đạt sau khi thu thập đầy đủ bằng chứng về:

• Hình ảnh bị đăng trái phép;

• Các nội dung chia sẻ mang tính miệt thị;

• Hồ sơ điều trị tâm lý được cơ quan y tế chứng nhận;

đã tiến hành nộp đơn tố cáo hành vi làm nhục người khác đến Cơ quan Cảnh sát điều tra Quận 1.

Cơ quan điều tra phối hợp với cơ sở y tế đã tổ chức giám định y khoa, kết luận tỷ lệ tổn thương sức khỏe tâm thần của anh Đạt là 62%, đủ căn cứ xác định hành vi của người đăng ảnh gây hậu quả nghiêm trọng đến tinh thần và nhân phẩm người bị hại.

Căn cứ khoản 3, Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015, hành vi này đã đủ yếu tố cấu thành tội làm nhục người khác trong trường hợp gây tổn hại sức khỏe tâm thần từ 61% trở lên.

Kết quả:

Người đăng ảnh – anh Nguyễn Thanh Hoà – bị khởi tố hình sự với khung hình phạt từ 2 đến 5 năm tù. Đồng thời, tòa án còn có thể xem xét áp dụng hình phạt bổ sung:

• Cấm đảm nhiệm chức vụ liên quan đến công nghệ thông tin trong môi trường doanh nghiệp trong vòng 3 năm sau khi chấp hành xong hình phạt chính;

• Buộc công khai xin lỗi bằng văn bản và trên nền tảng nội bộ lẫn công cộng (nơi đã phát tán hình ảnh gốc).

(Đây chỉ là tình huống giả định được xây dựng nhằm mục đích minh họa cho Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015)

Kết luận

Hành vi quay, chụp lén người khác không chỉ là sự vi phạm đạo đức mà còn là hành vi có thể dẫn đến những hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, truy cứu hình sự hoặc phải bồi thường thiệt hại. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền riêng tư, quyền đối với hình ảnh cá nhân là hết sức cần thiết trong xã hội hiện đại.