Không ít người cho rằng cây cảnh trồng trước nhà, ven đường hoặc tại các khu vực không rào chắn là “tài sản chung”, có thể tự do di chuyển hoặc sử dụng. Tuy nhiên, về mặt pháp lý, hành vi tự ý lấy cây cảnh thuộc quyền sở hữu của người khác có thể cấu thành xâm phạm quyền sở hữu và bị xử lý theo nhiều chế tài khác nhau. Cây cảnh, dù giá trị lớn hay nhỏ, vẫn được xác lập quyền tài sản nếu có căn cứ hợp pháp.
1. Cây cảnh trước nhà có phải là tài sản thuộc quyền sở hữu cá nhân không?
Căn cứ Điều 105 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể như sau
Điều 105. Tài sản
1. Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản.2. Tài sản bao gồm bất động sản và động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai.
Cây cảnh, dù là cây trồng trong chậu hay cây trồng trực tiếp xuống đất trước nhà, đều được coi là vật – thuộc nhóm tài sản hữu hình nếu được cá nhân hoặc hộ gia đình trồng, chăm sóc và chứng minh quyền sở hữu của mình rõ ràng. Pháp luật không phân biệt cây cảnh có nằm trong hàng rào hay không, mà quan tâm đến quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt các cây cảnh đó. Do vậy, người trồng cây có quyền yêu cầu người khác không được tự ý lấy đi, xâm phạm. Nếu cây cảnh nằm trong phần đất thuộc quyền sử dụng hợp pháp, thì kể cả khi trồng bên lề đường nhưng nằm trong diện tích đất được giao, cũngđược xem là tài sản riêng. Việc tự ý lấy cây cảnh trong trường hợp đó là hành vi xâm phạm đến quyền sở hữu tài sản cá nhân.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Tuấn Dũng, ngụ tại Quận 9, Thành phố Hồ Chí Minh, có trồng dãy cây lộc vừng trước cửa nhà trên phần đất được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng. Các cây này được anh chăm sóc và tạo dáng bonsai công phu trong hơn 5 năm. Một buổi sáng tháng 4/2025, anh phát hiện 2 cây lộc vừng bị nhổ mất. Sau khi trích xuất camera, hàng xóm tên Trần Văn Thái khai đã “mượn về trồng tạm” để chụp ảnh khuôn viên quán cà phê mới mở, với lý do “cây trồng sát đường, ai cũng có thể lấy được”. Gia đình anh Dũng lập tức gửi đơn tố giác hành vi xâm phạm tài sản đến công an phường. Qua xác minh, công an xác định cây lộc vừng có giá trị khoảng 15 triệu đồng mỗi cây, là tài sản hợp pháp được trồng trong khu đất thuộc quyền sử dụng hợp pháp của anh Dũng. Hành vi của ông Thái bị lập biên bản về hành vi chiếm đoạt tài sản trái phép.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Tự ý lấy cây cảnh trước nhà người khác có thể bị coi là hành vi chiếm hữu trái pháp luật?
Căn cứ Điều 179 Bộ luật Dân sự 2015, Điều 173 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 179. Khái niệm chiếm hữu
1. Chiếm hữu là việc chủ thể nắm giữ, chi phối tài sản một cách trực tiếp hoặc gián tiếp như chủ thể có quyền đối với tài sản.2. Chiếm hữu bao gồm chiếm hữu của chủ sở hữu và chiếm hữu của người không phải là chủ sở hữu.
Việc chiếm hữu của người không phải là chủ sở hữu không thể là căn cứ xác lập quyền sở hữu, trừ trường hợp quy định tại các điều 228, 229, 230, 231, 232, 233 và 236 của Bộ luật này.
Điều 173. Tội trộm cắp tài sản
1. Người nào trộm cắp tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
...
Chiếm hữu hợp pháp phải xuất phát từ căn cứ như được giao, được thừa kế, tặng cho, hoặc hợp đồng có hiệu lực. Nếu không có những căn cứ trên mà tự ý lấy cây cảnh trồng trước nhà người khác – kể cả khi cây đó không bị rào chắn hay giám sát – vẫn bị coi là hành vi chiếm hữu không có căn cứ pháp luật. Người chiếm hữu không hợp pháp không chỉ phải trả lại cây mà còn có thể bị buộc bồi thường thiệt hại nếu cây bị hỏng hoặc chết. Trong một số trường hợp, nếu giá trị cây cảnh đủ lớn, hành vi còn có thể cấu thành tội trộm cắp tài sản theo Điều 173 Bộ luật Hình sự 2015. Pháp luật không chấp nhận lý do “thấy để ngoài đường nên tưởng là của chung”, nếu thực tế chủ sở hữu có thể chứng minh quyền chiếm hữu của mình đối với tài sản.
Tình huống giả định
Chị Vũ Thanh Trà, hiện sinh sống cùng gia đình tại một căn nhà nhỏ thuộc huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, đã dành nhiều tháng chăm sóc sáu chậu mai vàng quý hiếm được đặt ngay ngắn dọc lối đi phía trước sân nhà. Mỗi chậu có giá trị ước tính gần 10 triệu đồng, tổng cộng khoảng 50 triệu, được chị chuẩn bị kỹ lưỡng để trang trí nhà cửa trong dịp Tết cổ truyền. Vào ngày 26 tháng Chạp, khi cả gia đình chị Trà về quê ngoại ở Hải Dương lo cúng ông bà, ngôi nhà tạm thời vắng chủ, các chậu mai vẫn được để nguyên tại sân trước. Trong thời gian này, ông Nguyễn Văn Hùng – một người hàng xóm sống cách đó vài căn nhà – đã ngang nhiên dùng xe ba gác tới, cẩn thận khiêng 2 chậu mai lên xe rồi chở về trưng bày trước quán ăn của gia đình ông đặt tại đầu ngõ, cách nhà chị Trà chỉ khoảng 200 mét.
Chiều cùng ngày, khi trở về nhà, chị Trà phát hiện hai chậu mai biến mất, chỉ còn dấu bánh xe ba gác in trên nền đất. Nghi ngờ, chị đến quán ông Hùng thì bất ngờ nhận ra hai chậu mai của mình đang được trưng bày trước cửa. Khi đối chất, ông Hùng biện minh rằng “cây đặt ngoài sân, không ai trông, tưởng là đồ bỏ đi nên đem về trưng cho đẹp quán”. Không chấp nhận lời giải thích này, gia đình chị Trà trình báo sự việc đến công an xã. Sau quá trình xác minh và kiểm tra thông tin, lực lượng chức năng kết luận hành vi của ông Hùng là chiếm hữu tài sản không có căn cứ pháp luật, vi phạm nghiêm trọng quyền sở hữu hợp pháp. Ông Hùng buộc phải trả lại nguyên trạng 2 chậu mai, xin lỗi công khai gia đình chị Trà trước tổ dân phố, đồng thời phải bồi thường toàn bộ chi phí vận chuyển, cùng tổn thất do cây bị gãy cành, rụng nụ và héo úa do di chuyển không đúng cách.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Tự ý lấy cây cảnh trước nhà người khác không chỉ là hành vi thiếu văn minh mà còn có thể vi phạm nghiêm trọng quyền sở hữu và chiếm hữu tài sản theo pháp luật hiện hành. Cây cảnh, dù là đặt ở trước nhà, vẫn có thể được pháp luật bảo vệ nếu thuộc quyền sở hữu của các cá nhân cụ thể.
