Một người bị tuyên bố chết khi có yêu cầu của thân nhân hoặc người liên quan và thuộc các trường hợp mất tích, chiến tranh, tai nạn, thiên tai hoặc biệt tích lâu năm.
Trong thực tế, có những trường hợp một người biệt tích quá lâu khiến quyền lợi của gia đình và những người liên quan bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Pháp luật hiện hành đã quy định cụ thể các tình huống mà Tòa án có thẩm quyền tuyên bố một người là đã chết. Đồng thời, pháp luật cũng thiết lập cơ chế hủy bỏ quyết định này khi có bằng chứng xác thực cho thấy người đó vẫn còn sống, nhằm bảo đảm công bằng và quyền nhân thân.
1. Trường hợp nào một người bị tuyên bố chết?
Khoản 1 Điều 71 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 71. Tuyên bố chết
1. Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp sau đây:a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
b) Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;
d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này.
...
Khi có yêu cầu từ người thân hoặc người có quyền, lợi ích liên quan, Tòa án có thể ra quyết định tuyên bố một người đã chết trong bốn trường hợp. Thứ nhất, người đó đã bị tuyên bố mất tích và sau 3 năm kể từ ngày quyết định có hiệu lực vẫn không có tin tức xác thực là còn sống. Thứ hai, người đó biệt tích trong chiến tranh và sau 5 năm kể từ khi chiến tranh kết thúc vẫn không có thông tin. Thứ ba, người đó bị tai nạn, thảm họa hoặc thiên tai mà sau 2 năm kể từ ngày sự kiện chấm dứt vẫn không rõ tung tích. Thứ tư, người đó biệt tích liên tục 5 năm trở lên mà không có tin tức là còn sống.
Tình huống giả định
- Bà Phạm Thị Nguyên biệt tích trong thảm họa
Trong một trận lũ quét lớn tại miền Trung, bà Phạm Thị Nguyên bị cuốn trôi và từ đó mất liên lạc hoàn toàn với gia đình, dù chính quyền địa phương đã nỗ lực tìm kiếm nhưng không có kết quả. - Gia đình bà Phạm Thị Nguyên chờ tin tức
Trong suốt hai năm sau thảm họa, gia đình liên tục nhờ chính quyền và cơ quan chức năng hỗ trợ tìm kiếm, đồng thời đăng thông báo trên phương tiện truyền thông, nhưng vẫn không có tin tức xác thực về bà Nguyên. - Người thân bà Phạm Thị Nguyên nộp đơn yêu cầu
Vì không nhận được bất kỳ thông tin nào, chồng và con bà Nguyên đã gửi đơn yêu cầu Tòa án tuyên bố bà là đã chết, căn cứ vào quy định trường hợp mất tích sau thảm họa thiên tai quá 2 năm. - Tòa án tuyên bố bà Phạm Thị Nguyên đã chết
Sau khi thụ lý và xem xét đầy đủ chứng cứ, Tòa án nhân dân ra quyết định tuyên bố bà Phạm Thị Nguyên là đã chết, giúp gia đình bà giải quyết các vấn đề về tài sản, thừa kế và các quyền lợi pháp lý liên quan.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Tuyên bố chết được hủy bỏ trong trường hợp nào?
Khoản 1 Điều 73 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 73. Huỷ bỏ quyết định tuyên bố chết
1. Khi một người bị tuyên bố là đã chết trở về hoặc có tin tức xác thực là người đó còn sống thì theo yêu cầu của người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan, Tòa án ra quyết định huỷ bỏ quyết định tuyên bố người đó là đã chết....
Trong trường hợp một người đã bị Tòa án tuyên bố là chết nhưng sau đó người đó quay trở về hoặc có bằng chứng xác thực cho thấy họ vẫn còn sống, thì Tòa án phải ra quyết định hủy bỏ tuyên bố chết. Việc hủy bỏ được thực hiện khi có yêu cầu từ chính người bị tuyên bố hoặc từ người có quyền và lợi ích liên quan. Đây là cơ chế pháp lý để bảo đảm quyền nhân thân và quyền lợi hợp pháp của người bị tuyên bố chết nhầm.
Tình huống giả định
- Ông Nguyễn Văn Hòa bị tuyên bố chết
Sau trận lũ quét, ông Nguyễn Văn Hòa biệt tích không có tin tức trong suốt một thời gian dài. Gia đình làm đơn và Tòa án ra quyết định tuyên bố ông đã chết để giải quyết các vấn đề về tài sản và quyền thừa kế. - Ông Nguyễn Văn Hòa bất ngờ trở về
Sau nhiều năm xa cách, ông Hòa xuất hiện và khẳng định bản thân bị cuốn trôi ra vùng ven biển nước ngoài, được người dân cứu giúp và sống nhờ tại đó cho đến khi tìm cách quay lại Việt Nam. - Gia đình ông Nguyễn Văn Hòa nộp đơn yêu cầu
Ngay sau khi ông Hòa trở về, gia đình đã nộp đơn lên Tòa án đề nghị hủy bỏ quyết định tuyên bố chết trước đây, kèm theo giấy tờ và lời chứng minh xác thực sự tồn tại của ông. - Tòa án hủy bỏ tuyên bố chết của ông Nguyễn Văn Hòa
Sau khi thẩm tra đầy đủ chứng cứ và xác minh nhân thân, Tòa án nhân dân ra quyết định hủy bỏ tuyên bố chết đối với ông Nguyễn Văn Hòa, khôi phục quyền nhân thân và các quyền lợi hợp pháp cho ông.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Một người có thể bị tuyên bố chết khi có yêu cầu từ thân nhân hoặc người có quyền lợi liên quan và rơi vào các trường hợp: mất tích 3 năm sau quyết định mất tích; biệt tích trong chiến tranh 5 năm sau khi kết thúc; gặp tai nạn, thiên tai 2 năm không có tin tức; hoặc biệt tích liên tục 5 năm trở lên. Tuy nhiên, nếu sau đó người đó trở về hoặc có bằng chứng xác thực là còn sống thì Tòa án sẽ hủy bỏ quyết định tuyên bố chết. Cơ chế này vừa bảo đảm quyền lợi của gia đình, vừa bảo vệ nhân thân cho người bị tuyên bố chết nhầm.
