Nghĩa vụ quân sự là trách nhiệm bắt buộc của công dân nhằm bảo vệ Tổ quốc và giữ gìn an ninh quốc gia. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn có không ít trường hợp tìm cách lẩn tránh việc nhập ngũ, dẫn đến bị xử phạt theo quy định pháp luật. Trong nhiều tình huống, người trốn nghĩa vụ không chỉ bị phạt hành chính mà còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu tái phạm.
1. Trốn nghĩa vụ quân sự bị xử phạt hành chính ra sao?
Điều 7 Nghị định 120/2013/NĐ-CP, sửa đổi bởi Nghị định 37/2022/NĐ-CP có quy định như sau:
Điều 7. Vi phạm quy định về nhập ngũ
Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với hành vi không có mặt đúng thời gian hoặc địa điểm tập trung ghi trong lệnh gọi nhập ngũ mà không có lý do chính đáng.
Phạt tiền từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi gian dối nhằm trốn tránh thực hiện lệnh gọi nhập ngũ sau khi đã có kết quả khám tuyển sức khỏe đủ điều kiện nhập ngũ.
Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 75.000.000 đồng đối với hành vi không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, trừ trường hợp đã xử phạt tại khoản 1 và khoản 2.
Biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc thực hiện nghĩa vụ quân sự đối với người vi phạm tại khoản 1, 2 và 3 điều này.
Pháp luật hiện hành có quy định rất rõ ràng và cụ thể về các mức phạt hành chính đối với hành vi trốn nghĩa vụ quân sự. Tùy theo mức độ vi phạm mà người bị gọi nhập ngũ có thể bị xử phạt với ba khung chính:
-
30–40 triệu đồng nếu không đến đúng thời gian, địa điểm ghi trong lệnh gọi nhập ngũ mà không có lý do chính đáng.
-
40–50 triệu đồng nếu đã đủ điều kiện nhập ngũ nhưng dùng thủ đoạn gian dối để trốn tránh.
-
50–75 triệu đồng nếu cố tình không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ.
Điểm quan trọng là các mức phạt trên không đồng nghĩa với việc nộp tiền là xong. Người vi phạm vẫn có thể bị buộc thực hiện nghĩa vụ quân sự, nếu còn trong độ tuổi quy định. Ngoài ra, nếu đã từng bị xử phạt hành chính mà vẫn tiếp tục vi phạm, người đó có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Hữu Phong (25 tuổi, ngụ tại TP. Thủ Đức, TP.HCM) đã nhận lệnh gọi nhập ngũ vào tháng 2/2024. Theo kế hoạch, anh phải có mặt tại địa điểm tập trung lúc 6h sáng ngày 15/2. Tuy nhiên, đến thời điểm giao quân, anh Phong không đến trình diện, không liên lạc và cũng không nộp đơn xin hoãn hay giấy tờ chứng minh lý do vắng mặt chính đáng.
Công an phường phối hợp với Ban chỉ huy quân sự địa phương đến nhà tìm hiểu thì anh Phong đã tắt máy, đi khỏi nơi cư trú. Đến chiều hôm đó, gia đình anh mới liên lạc lại với cơ quan chức năng và xin cho anh hoãn vài hôm. Tuy nhiên, theo quy định, hành vi này được xem là không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ mà không có lý do chính đáng. UBND quận ra quyết định xử phạt hành chính anh Phong 50 triệu đồng theo khoản 3 Điều 7 Nghị định 120/2013/NĐ-CP (sửa đổi năm 2022), đồng thời ban hành quyết định buộc thực hiện nghĩa vụ quân sự trong đợt bổ sung gần nhất.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Trốn nghĩa vụ quân sự có thể bị phạt tù không?
Điều 332 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 332. Tội trốn tránh nghĩa vụ quân sự
1. Người nào không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký nghĩa vụ quân sự, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, lệnh gọi tập trung huấn luyện, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Tự gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của mình;
b) Phạm tội trong thời chiến;
c) Lôi kéo người khác phạm tội.
Trường hợp công dân trốn nghĩa vụ quân sự lần đầu, chưa từng bị xử phạt hành chính hay bị kết án về hành vi này, thì chỉ bị xử lý ở mức vi phạm hành chính. Tuy nhiên, nếu đã từng bị xử phạt hành chính hoặc đã bị kết án vì trốn nghĩa vụ mà vẫn tái phạm, thì hành vi đó sẽ bị coi là tội phạm, và người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 332.
Mức hình phạt có thể là cải tạo không giam giữ, hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm, tùy theo mức độ nghiêm trọng. Trường hợp vi phạm có tính chất nghiêm trọng hơn như cố tình tự gây thương tích để né tránh, xúi giục người khác cùng trốn, hoặc xảy ra trong thời chiến, thì mức phạt có thể lên tới 5 năm tù giam. Điều này thể hiện rõ quan điểm nghiêm khắc của pháp luật trong việc xử lý các hành vi trốn tránh trách nhiệm thiêng liêng đối với đất nước, đặc biệt là khi người vi phạm đã được xử lý trước đó mà vẫn tiếp tục né tránh.
Tình huống giả định
Anh Trần Quang Lợi (27 tuổi, ngụ tại huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) từng bị xử phạt hành chính vào năm 2022 vì không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ dù đã đủ điều kiện về sức khỏe. Sau khi nộp phạt, anh tiếp tục bị gọi nhập ngũ lại trong đợt tuyển quân năm 2024.
Lần này, anh Lợi không đến khám sức khỏe theo giấy triệu tập, sau đó nộp đơn xin hoãn với lý do "đau lưng kéo dài" và gửi kèm giấy khám bệnh do một phòng khám tư nhân cấp. Qua xác minh, giấy khám được cấp không đúng thẩm quyền và tình trạng sức khỏe của anh Lợi vẫn đủ tiêu chuẩn nhập ngũ.
Cơ quan quân sự địa phương lập hồ sơ chuyển vụ việc sang cơ quan điều tra. Với việc đã từng bị xử phạt hành chính và tiếp tục tái phạm, anh Lợi bị khởi tố về tội trốn tránh nghĩa vụ quân sự theo khoản 1 Điều 332 Bộ luật Hình sự 2015, với khung hình phạt từ 03 tháng đến 02 năm tù.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Trốn nghĩa vụ quân sự là hành vi bị nghiêm cấm và sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật. Người không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ có thể bị xử phạt hành chính lên đến 75 triệu đồng, đồng thời bị buộc thực hiện nghĩa vụ. Nếu đã bị xử phạt hoặc từng bị kết án mà vẫn tiếp tục vi phạm, người đó có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án cao nhất lên đến 5 năm tù.
