Khi phát hiện trộm đột nhập vào nhà, phản ứng đầu tiên của nhiều người là tìm cách chống trả để bảo vệ tài sản và an toàn cho gia đình. Nhưng nếu hành động phản kháng khiến kẻ trộm bị thương hoặc tử vong, người phòng vệ có bị xử lý hình sự không?
1. Người dân có được đánh trộm khi bị đột nhập vào nhà không?
Hiến pháp Việt Nam bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về thân thể, chỗ ở và tài sản. Tuy nhiên, khi bị kẻ trộm xâm nhập, việc đánh trả chỉ hợp pháp nếu đó là phòng vệ chính đáng, theo quy định tại Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015. Nếu hành vi đánh trả vượt quá mức cần thiết, gây tổn hại nghiêm trọng cho đối tượng, thì có thể bị xử lý hình sự.
Căn cứ theo quy định tại khoản 1 Điều 20, Khoản 2 Điều 22, Khoản 1 Điều 32 Hiến pháp 2013:
Điều 20.
1. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm.
...
Điều 22.
....
2. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở. Không ai được tự ý vào chỗ ở của người khác nếu không được người đó đồng ý.
...
Điều 32.
1. Mọi người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất, phần vốn góp trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức kinh tế khác.
...
Phòng vệ chính đáng là quyền hợp pháp cho phép cá nhân được sử dụng hành vi cần thiết để chống lại hành vi xâm phạm trái pháp luật. Tuy nhiên nếu cố tình gây thương tích nặng hoặc tổn hại vượt mức cần thiết, hành vi đó có thể bị coi là vượt quá phòng vệ chính đáng, và người thực hiện sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự.
Ví dụ thực tế:
Chém trộm 14 tuổi bị thương 90%, chủ nhà lĩnh 9 năm tù vì vượt quá phòng vệ chính đáng
Ông Lê Minh Phương (51 tuổi, trú tại Bắc Từ Liêm, Hà Nội) bị TAND TP Hà Nội tuyên phạt 9 năm tù về tội “Giết người” sau khi dùng kiếm chém một thiếu niên 14 tuổi đột nhập vào nhà mình trộm cắp vào rạng sáng ngày 23/11/2017. Dù ông Phương khai hành vi xuất phát từ phản xạ tự vệ, kết quả giám định cho thấy nạn nhân bị tổn hại sức khỏe đến 90% do bị chém nhiều nhát vào đầu và tay. Tòa án xác định ông Phương đã vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, gây thương tích nghiêm trọng, dù sau đó ông đã cùng vợ đưa nạn nhân đi cấp cứu và trình báo công an. Vụ án gây tranh cãi khi một số ý kiến cho rằng ông Phương chỉ phản ứng trong tình huống nguy hiểm, nhưng tòa vẫn giữ quan điểm đây là hành vi dùng vũ lực vượt quá mức cho phép.
Nguồn: Báo Lao Động
2. Nếu đánh chết trộm thì có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Tùy theo tình huống, việc đánh chết trộm có thể cấu thành một trong các tội quy định tại Điều 125, Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 125. Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh
1. Người nào giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân đối với người đó hoặc đối với người thân thích của người đó, thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
2. Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.
Điều 126. Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội
1. Người nào giết người trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm.
Trường hợp đánh chết trộm có thể được xem là phạm tội trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh nếu kẻ trộm đột nhập ban đêm, đe dọa trực tiếp đến tính mạng hoặc gây hoảng loạn. Nếu không có yếu tố này, những hành vi vượt mức cần thiết so tính chất phòng vệ, thì có thể bị coi là giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.
Ví dụ thực tế:
Đánh chết kẻ trộm chó, chủ nhà và hàng xóm lãnh án tù vì vượt quá phòng vệ chính đáng
Vào rạng sáng ngày 30/12/2021, ông Ngô Văn Cường (51 tuổi) và hàng xóm Phan Văn Hải (47 tuổi), cư trú tại quận Nam Từ Liêm, Hà Nội, phát hiện một đối tượng trộm chó đã quay lại khu vực để lấy xác con chó đã bị đánh bả. Hai người đã phục kích và khi nghi phạm xuất hiện, họ dùng gậy gỗ đánh liên tiếp khiến người này bất tỉnh. Sau đó, họ gọi xe cứu thương, tuy nhiên nạn nhân đã tử vong trên đường đi cấp cứu.
Tại phiên tòa ngày 10/2/2023, TAND TP Hà Nội nhận định hành vi của hai bị cáo là nguy hiểm cho xã hội, sử dụng vũ lực có tính chất côn đồ, vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và dẫn đến hậu quả chết người. Mặc dù mục đích ban đầu chỉ là ngăn chặn hành vi trộm cắp, nhưng việc đánh liên tiếp vào vùng nguy hiểm trên cơ thể nạn nhân cho thấy mức độ tấn công không phù hợp với tính chất của hành vi phòng vệ.
Hội đồng xét xử tuyên phạt ông Cường 7 năm tù, ông Hải 5 năm tù cùng về tội "Giết người" theo Điều 123 Bộ luật Hình sự.
Nguồn: Báo Tuổi Trẻ
3. Trường hợp đánh chết trộm có được hưởng án treo không?
Án treo không phải là một loại hình phạt riêng, mà là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. Khi xét xử, Tòa án sẽ cân nhắc nhân thân, thái độ thành khẩn, mức độ nguy hiểm của hành vi và khả năng tái phạm để quyết định có cho bị cáo hưởng án treo hay không. Theo quy định tại Điều 65 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 65. Án treo
1. Khi xử phạt tù không quá 03 năm, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, nếu xét thấy không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù, thì Tòa án cho hưởng án treo và ấn định thời gian thử thách từ 01 năm đến 05 năm và thực hiện các nghĩa vụ trong thời gian thử thách theo quy định của Luật thi hành án hình sự.
2. Trong thời gian thử thách, Tòa án giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó cư trú để giám sát, giáo dục. Gia đình người bị kết án có trách nhiệm phối hợp với cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương trong việc giám sát, giáo dục người đó.
3. Tòa án có thể quyết định áp dụng đối với người được hưởng án treo hình phạt bổ sung nếu trong điều luật áp dụng có quy định hình phạt này.
4. Người được hưởng án treo đã chấp hành được một phần hai thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của cơ quan, tổ chức có trách nhiệm giám sát, giáo dục, Tòa án có thể quyết định rút ngắn thời gian thử thách.
5. Trong thời gian thử thách, nếu người được hưởng án treo cố ý vi phạm nghĩa vụ theo quy định của Luật thi hành án hình sự 02 lần trở lên, thì Tòa án có thể quyết định buộc người đó phải chấp hành hình phạt tù của bản án đã cho hưởng án treo. Trường hợp thực hiện hành vi phạm tội mới thì Tòa án buộc người đó phải chấp hành hình phạt của bản án trước và tổng hợp với hình phạt của bản án mới theo quy định tại Điều 56 của Bộ luật này.
Theo đó, người phạm tội có thể được hưởng án treo nếu:
-
Bị phạt tù không quá 3 năm
-
Có nhân thân tốt
-
Có tình tiết giảm nhẹ
-
Không cần thiết phải cách ly khỏi xã hội
Việc này phụ thuộc vào nhận định của Tòa án, không áp dụng tự động.
Tình huống giả định:
Đánh chết trộm trong đêm, chủ nhà được hưởng án treo vì có nhiều tình tiết giảm nhẹ
Ông Nguyễn Văn Phúc (58 tuổi, Thái Nguyên) phát hiện một thanh niên đột nhập vào nhà bắt trộm gà lúc rạng sáng. Trong lúc hoảng loạn, ông dùng gậy tre đánh vào gáy kẻ trộm khiến người này ngã xuống và tử vong do chấn thương sọ não. Sau sự việc, ông Phúc chủ động báo công an, tích cực hợp tác điều tra và được gia đình nạn nhân xin giảm nhẹ. TAND huyện Phú Bình xác định ông phạm tội "Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng", tuy nhiên do có nhiều tình tiết giảm nhẹ và nhân thân tốt, ông Phúc bị tuyên phạt 2 năm tù nhưng cho hưởng án treo, thời gian thử thách 4 năm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
4. Kết luận
Khi bị kẻ trộm xâm nhập vào nhà, người dân có quyền chống trả để bảo vệ tính mạng, tài sản. Tuy nhiên, hành vi chống trả phải đúng mực, phù hợp với quy định về phòng vệ chính đáng. Nếu vượt quá giới hạn hoặc gây hậu quả nghiêm trọng như chết người, người phòng vệ có thể bị xử lý hình sự.
