Thừa kế theo pháp luật là gì?

Trong pháp luật dân sự, thừa kế là chế định quan trọng nhằm bảo đảm sự dịch chuyển tài sản từ người đã mất sang cho người còn sống. Thừa kế có thể theo di chúc hoặc theo pháp luật. Trong nhiều trường hợp, pháp luật buộc phải áp dụng thừa kế theo hàng, điều kiện và trình tự luật định để bảo đảm công bằng và trật tự xã hội.

1. Thừa kế theo pháp luật là gì?

Điều 649 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau: 

Bộ luật Dân sự năm 2015 

Điều 649. Thừa kế theo pháp luật 

Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định.

Khác với thừa kế theo di chúc – nơi ý chí của người để lại di sản được ưu tiên – thì thừa kế theo pháp luật áp dụng trong trường hợp không có di chúc hoặc di chúc vô hiệu. Khi đó, việc chia di sản phải tuân theo hàng thừa kế được xác định trong Bộ luật Dân sự. Việc này nhằm bảo đảm công bằng, duy trì quan hệ gia đình và ngăn ngừa xung đột.

Tình huống giả định 

• Ông An qua đời không để lại di chúc
  Ngày 10/4/2025, ông Nguyễn Văn An (trú tại phường Xóm Chiếu, TP. HCM) qua đời, để lại một căn nhà và sổ tiết kiệm 500 triệu đồng mà không có di chúc.

• Gia đình yêu cầu chia di sản theo pháp luật
  Ngày 20/4/2025, các con của ông An làm đơn gửi Tòa án nhân dân khu vực 1, đề nghị phân chia di sản theo hàng thừa kế quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015.

• Tòa án công nhận quyền thừa kế
  Ngày 15/6/2025, Tòa án xác định các con của ông An thuộc hàng thừa kế thứ nhất và ra quyết định chia đều di sản cho họ theo đúng quy định pháp luật.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo. 

2. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật là gì?

Điều 650 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau: 

Bộ luật Dân sự năm 2015 

Điều 650. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật

1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp sau đây:

a) Không có di chúc;

b) Di chúc không hợp pháp;

c) Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế;

d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

2. Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản sau đây:

a) Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;

b) Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật;

c) Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.

Thừa kế theo pháp luật được áp dụng khi không có di chúc, di chúc vô hiệu, người thừa kế chết, từ chối hoặc không có quyền hưởng di sản. Ngoài ra, còn áp dụng với phần di sản chưa được định đoạt hoặc phần liên quan đến di chúc không có hiệu lực. Quy định này bảo đảm di sản luôn được phân chia rõ ràng, không để “vô chủ”.

Tình huống giả định 

• Bà Lan qua đời để lại di chúc
  Ngày 05/5/2025, bà Lê Thị Lan (trú tại phường Tân Sơn Nhất, TP. Hồ Chí Minh) qua đời, để lại di chúc cho con trai cả được hưởng toàn bộ căn nhà.

• Phần di sản chưa được định đoạt
  Trong di chúc, bà Lan không nhắc đến quyền sử dụng thửa đất đứng tên mình, dẫn đến phát sinh tranh chấp giữa các con khi mở thừa kế.

• Tòa án phân chia theo pháp luật

  Ngày 15/6/2025, Tòa án xác định căn nhà được chia theo di chúc, còn quyền sử dụng đất được chia theo pháp luật cho các con của bà Lan thuộc hàng thừa kế thứ nhất.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo. 

3. Kết luận 

Thừa kế theo pháp luật là cách chia tài sản của người đã mất dựa theo quy định của pháp luật, như thứ tự người được thừa kế và các điều kiện cụ thể. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã quy định rõ khi nào áp dụng hình thức này, nhằm đảm bảo sự công bằng và giữ gìn trật tự xã hội khi tài sản được chuyển giao.