Việc tiêu thụ sản phẩm hết hạn bằng cách thay đổi, làm lại nhãn mác đang là vấn đề nhức nhối trong thị trường tiêu dùng hiện nay. Một số cá nhân và tổ chức đã cố tình thay đổi thông tin về hạn sử dụng để trục lợi, tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Pháp luật Việt Nam đã có những quy định cụ thể và chế tài nghiêm khắc đối với hành vi vi phạm này.
1. Thay đổi hạn sử dụng của sản phẩm có thể bị phạt bao nhiêu?
Căn cứ Điều 17 Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 17. Hành vi vi phạm về thời hạn sử dụng của hàng hóa, hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ và có vi phạm khác
1. Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 300.000 đồng đến 500.000 đồng đối với một trong các hành vi vi phạm sau đây trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị dưới 1.000.000 đồng:
...
b) Đánh tráo, thay đổi nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa hoặc tẩy xóa, sửa chữa thời hạn sử dụng trên nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa hoặc thực hiện hành vi gian lận khác nhằm kéo dài thời hạn sử dụng của hàng hóa;
...
2. Phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 1.000.000 đến dưới 3.000.000 đồng.
3. Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 3.000.000 đồng đến dưới 5.000.000 đồng.
4. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 5.000.000 đồng đến dưới 10.000.000 đồng.
5. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 7.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 10.000.000 đồng đến dưới 20.000.000 đồng.
6. Phạt tiền từ 7.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 20.000.000 đồng đến dưới 30.000.000 đồng.
7. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 30.000.000 đồng đến dưới 40.000.000 đồng.
8. Phạt tiền từ 15.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 40.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng.
9. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 50.000.000 đồng đến dưới 70.000.000 đồng.
10. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 70.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng.
11. Phạt tiền từ 40.000 000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 100.000.000 đồng trở lên.
...
Theo quy định trên, mọi hành vi thay đổi, che giấu hoặc sửa lại thông tin về hạn sử dụng của sản phẩm đều bị coi là hành vi gian lận thương mại. Mục tiêu của quy định này là bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, vì các sản phẩm đã hết hạn có thể gây ngộ độc, nhiễm khuẩn hoặc ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Nếu người bán cố tình làm lại nhãn mác để sản phẩm trông như còn hạn sử dụng và tiếp tục phân phối ra thị trường thì sẽ bị xử phạt hành chính với mức phạt rất nặng. Trường hợp có yếu tố tổ chức hoặc vi phạm nhiều lần, mức xử phạt có thể ở mức cao nhất hoặc bị áp dụng các hình thức xử lý bổ sung như tịch thu hàng hóa, đình chỉ hoạt động kinh doanh, buộc tiêu hủy sản phẩm vi phạm. Ngoài ra, nếu hành vi dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho người tiêu dùng, còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Phân phối Minh Long tại Quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh chuyên kinh doanh mặt hàng thực phẩm khô đóng gói. Để xử lý lượng hàng tồn sắp hết hạn vào cuối năm 2024, ông Nguyễn Văn Phú – giám đốc công ty – chỉ đạo nhân viên sử dụng máy ép nhiệt để bóc tách nhãn mác cũ, sau đó in nhãn mới với hạn sử dụng kéo dài thêm 1 năm. Hơn 3.000 sản phẩm đã được dán lại date và phân phối đến các cửa hàng tạp hóa nhỏ lẻ. Đầu năm 2025, qua phản ánh của một nhân viên kho bãi về việc có nhiều sản phẩm mới nhìn đã ngả màu, Cục Quản lý thị trường Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp kiểm tra kho hàng của công ty. Kết quả cho thấy toàn bộ lô hàng đã bị sửa nhãn, phần lớn đã hết hạn thực tế từ 3 đến 6 tháng. Ông Phú thừa nhận hành vi trên và cho rằng chỉ “muốn giảm thiểu thất thoát”. Cơ quan chức năng đã lập biên bản xử phạt công ty 50 triệu đồng, buộc tiêu hủy toàn bộ số hàng vi phạm, tạm đình chỉ kinh doanh 3 tháng và chuyển hồ sơ sang cơ quan công an để làm rõ dấu hiệu vi phạm hình sự.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Thay đổi hạn sử dụng để bán hàng hết hạn có thể bị truy cứu hình sự?
Căn cứ Điều 192 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 192. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả
1. Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Hàng giả trị giá từ 20.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng tính theo giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn;
b) Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 30.000.000 đồng đến dưới 150.000.000 đồng trong trường hợp không xác định được giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn;
c) Hàng giả trị giá dưới 20.000.000 đồng tính theo giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn hoặc hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá dưới 30.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi quy định tại Điều này hoặc tại một trong các điều 188, 189, 190, 191, 193, 194, 195, 196 và 200 của Bộ luật này hoặc đã bị kết án về một trong các tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
d) Hàng giả trị giá dưới 20.000.000 đồng tính theo giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn hoặc hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá dưới 30.000.000 đồng nhưng gây hậu quả thuộc một trong các trường hợp: gây tổn hại cho sức khỏe của một người với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%; gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 31% đến 60% hoặc gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
...
Nếu hành vi làm lại hạn sử dụng không chỉ dừng lại ở mức hành chính mà gây hậu quả thực tế như ngộ độc tập thể, tổn hại đến sức khỏe, thậm chí tử vong thì người thực hiện hành vi sẽ bị xử lý hình sự. Bộ luật hình sự quy định rằng sản xuất hoặc buôn bán thực phẩm giả là hành vi nguy hiểm cho xã hội, và “hàng giả” ở đây được hiểu là hàng bị thay đổi về bản chất, như việc thay đổi hạn sử dụng. Tùy mức độ hậu quả, người vi phạm có thể bị phạt tù lên tới 15 năm nếu làm chết người hoặc gây tổn hại nghiêm trọng cho nhiều người. Ngoài hình phạt chính là phạt tù, người vi phạm còn có thể bị cấm hành nghề kinh doanh, buộc bồi thường thiệt hại cho nạn nhân và bị tịch thu toàn bộ lợi nhuận bất chính.
Tình huống giả định
Bà Phan Thị Kim Ngọc, chủ cơ sở sản xuất mứt dừa tại huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang, đã tự ý thay đổi nhãn mác của 1.200 hộp mứt dừa bị ẩm mốc do tồn kho sau Tết Nguyên đán. Cụ thể, bà bóc bao bì cũ, in hạn sử dụng mới và dán lại trước khi phân phối sản phẩm đến các điểm du lịch trong tỉnh. Sau khoảng ba tuần, năm khách hàng có biểu hiện ngộ độc thực phẩm, trong đó có một trẻ em bị tổn thương ruột nghiêm trọng và phải nhập viện. Kết quả kiểm nghiệm xác định sản phẩm chứa nấm mốc vượt ngưỡng an toàn. Cơ quan chức năng tiến hành điều tra và xác định hành vi của bà Ngọc có dấu hiệu buôn bán hàng giả là thực phẩm, vi phạm nghiêm trọng quy định tại khoản 2 Điều 193 Bộ luật Hình sự. Bà Ngọc bị khởi tố, bắt tạm giam để phục vụ điều tra, toàn bộ số hàng vi phạm bị niêm phong và tiêu hủy.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Thay đổi hạn sử dụng để tiêu thụ sản phẩm hết hạn là hành vi gian dối, gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người tiêu dùng vì vậy, pháp luật quy định rõ các mức phạt cho hành vi này, không chỉ vi phạm hành chính mà còn có thể bị truy cứu hình sự nếu gây hậu quả thực tế.
