Chỉ cần vài cú nhấp chuột là người tiêu dùng có thể dễ dàng mua được những món hàng hàng giả, hàng giả cao cấp, hàng giả loại 1 có hình dáng giống hệt hàng hiệu nhưng giá chỉ bằng một phần nhỏ. Từ túi xách, giày dép đến đồng hồ, mỹ phẩm... các mặt hàng nhái tràn lan cả trên mạng lẫn ngoài chợ. Với nhiều người, việc mua bán hàng nhái chỉ là cách đáp ứng nhu cầu thời trang “giá mềm”. Nhưng dưới góc độ pháp luật, đây là hành vi tiếp tay, thậm chí trực tiếp thực hiện việc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và có thể bị xử phạt rất nặng theo pháp luật.
1. Bán hàng giả, hàng nhái bị xử phạt hành chính bao nhiêu tiền?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 9 và Điều 11 của Nghị định 98/2020/NĐ-CP như sau:
Điều 9. Hành vi buôn bán hàng giả về giá trị sử dụng, công dụng
1. Đối với hành vi buôn bán hàng giả về giá trị sử dụng, công dụng quy định tại điểm a, b, c và d khoản 7 Điều 3 của Nghị định này, mức phạt tiền như sau:
a) Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng trong trường hợp hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật có trị giá dưới 3.000.000 đồng hoặc thu lợi bất hợp pháp dưới 5.000.000 đồng;
...
e) Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 70.000.000 đồng trong trường hợp hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật có trị giá từ 30.000.000 đồng trở lên hoặc thu lợi bất hợp pháp từ 50.000.000 đồng trở lên mà không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
2. Phạt tiền gấp hai lần các mức tiền phạt quy định tại khoản 1 Điều này đối với hành vi nhập khẩu hàng giả hoặc hàng giả thuộc một trong các trường hợp sau đây:
...
c) Là mỹ phẩm, trang thiết bị y tế, chất tẩy rửa, hoá chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong lĩnh vực gia dụng và y tế, xi măng, sắt thép xây dựng, mũ bảo hiểm.
3. Hình thức xử phạt bổ sung:
a) Tịch thu tang vật đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này, trừ trường hợp áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả quy định tại điểm a hoặc điểm b khoản 4 Điều này;
b) Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề từ 06 tháng đến 12 tháng đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này trong trường hợp vi phạm nhiều lần hoặc tái phạm.
4. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc tiêu hủy tang vật đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này, trừ trường hợp áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả quy định tại điểm b khoản này;
...
Điều 11. Hành vi buôn bán hàng giả mạo nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa
1. Đối với hành vi buôn bán hàng giả mạo nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa quy định tại điểm đ khoản 7 Điều 3 Nghị định này, mức phạt tiền như sau:
a) Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng trong trường hợp hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật có trị giá dưới 3.000.000 đồng hoặc thu lợi bất hợp pháp dưới 5.000.000 đồng;
...
e) Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng trong trường hợp hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật có trị giá từ 30.000.000 đồng trở lên hoặc thu lợi bất hợp pháp từ 50.000.000 đồng trở lên mà không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
2. Phạt tiền gấp hai lần các mức tiền phạt quy định tại khoản 1 Điều này đối với hành vi nhập khẩu hàng giả hoặc hàng giả thuộc một trong các trường hợp sau đây:
...
c) Là mỹ phẩm, trang thiết bị y tế, chất tẩy rửa, hoá chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong lĩnh vực gia dụng và y tế, xi măng, sắt thép xây dựng, mũ bảo hiểm.
3. Hình thức xử phạt bổ sung:
a) Tịch thu tang vật vi phạm đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này, trừ trường hợp áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả quy định tại điểm a hoặc điểm b khoản 4 Điều này;
b) Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề từ 01 tháng đến 03 tháng đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này trong trường hợp vi phạm nhiều lần hoặc tái phạm.
4. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc loại bỏ yếu tố vi phạm trên nhãn, bao bì hàng giả hoặc buộc tiêu hủy hàng giả đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này, trừ trường hợp áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả quy định tại điểm b khoản này;
...
Trước hết, cần phân biệt rõ: hàng giả, hàng nhái trong lĩnh vực tiêu dùng thường chia thành 2 dạng chính:
1. Hàng giả về giá trị sử dụng, công dụng: Đây là những sản phẩm mà bản chất không đáp ứng được tính năng như công bố. Ví dụ: kem chống nắng ghi chỉ số SPF 50+ nhưng thực tế không có khả năng chống nắng. Những loại hàng này bị xử lý theo Điều 9 Nghị định 98/2020/NĐ-CP, với mức phạt từ 1 đến 70 triệu đồng, tùy giá trị hàng hóa giả so với hàng thật.
2. Hàng giả mạo nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa: Đây là trường hợp phổ biến nhất, ví dụ như túi xách nhái logo Chanel, giày dán nhãn Nike, đồng hồ gắn mác Rolex... Mặc dù công dụng có thể vẫn sử dụng được, nhưng toàn bộ hình thức bên ngoài đã sao chép gần như y hệt từ nhãn hàng nổi tiếng. Hành vi này bị xử lý theo Điều 11, với mức phạt từ 1 đến 50 triệu đồng.
Ngoài phạt tiền, các hình thức xử lý bổ sung bao gồm:
-
Tịch thu toàn bộ hàng hóa vi phạm: Đây là biện pháp bắt buộc nhằm ngăn chặn việc tiếp tục lưu hành sản phẩm giả trên thị trường.
-
Tước quyền sử dụng giấy phép kinh doanh, chứng chỉ hành nghề: Trường hợp người bán vi phạm nhiều lần hoặc tái phạm, cơ quan chức năng có thể rút giấy phép để đảm bảo tính răn đe.
-
Buộc tiêu hủy tang vật vi phạm, cải chính thông tin sai lệch (nếu có).
Cần lưu ý là nếu người thực hiện hành vi vi phạm là tổ chức (doanh nghiệp, cửa hàng có đăng ký kinh doanh), thì mức xử phạt tiền sẽ gấp đôi so với cá nhân. Như vậy, thay vì bị phạt 50 triệu, tổ chức có thể bị xử phạt đến 100 triệu đồng.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Hưng là chủ một cửa hàng thời trang nhỏ trên đường Lê Văn Sỹ (quận 3, TP.HCM). Do thấy nhu cầu mua sắm hàng giá rẻ của giới trẻ ngày càng cao, Hưng quyết định nhập về nhiều mẫu túi xách, giày dép có kiểu dáng gần giống hàng chính hãng như Gucci, Dior, Chanel để bán. Trên các kênh mạng xã hội và sàn thương mại điện tử, Hưng thường quảng cáo sản phẩm bằng những cụm từ như “hàng loại 1”, “giống chính hãng đến 99%”, “giá yêu thương, mẫu sang chảnh”. Tuy không ghi tên thương hiệu rõ ràng, nhưng hình ảnh và thiết kế sản phẩm khiến người mua dễ dàng nhận ra đây là hàng nhái theo mẫu mã của các nhãn hiệu nổi tiếng.
Trong một lần kiểm tra định kỳ, lực lượng quản lý thị trường phát hiện cửa hàng của Hưng đang bày bán khoảng 200 sản phẩm có dấu hiệu giả mạo nhãn hiệu. Sau khi định giá theo sản phẩm thật, lô hàng vi phạm có giá trị tương đương 70 triệu đồng. Căn cứ vào Điều 11 Nghị định 98/2020/NĐ-CP, Hưng bị xử phạt hành chính số tiền 50.000.000 đồng, đồng thời bị tịch thu toàn bộ số hàng giả. Cơ quan chức năng cũng cảnh báo rằng nếu tái phạm, Hưng có thể bị tước quyền sử dụng giấy phép kinh doanh.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ cho vấn đề pháp lý trên)
2. Bán hàng giả, hàng nhái có thể bị xử lý hình sự không?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 192 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:
Điều 192. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả
1. Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Hàng giả trị giá từ 20.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng tính theo giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn;
...
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:
...
e) Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng trong trường hợp không xác định được giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn;
...
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Hàng giả có giá thành sản xuất 100.000.000 đồng trở lên;
b) Hàng giả có giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn từ 200.000.000 đồng trở lên;
c) Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 500.000.000 đồng trở lên trong trường hợp không xác định được giá thành sản xuất, giá bán, giá niêm yết, giá ghi trong hóa đơn;
...
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
5. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:
a) Pháp nhân thương mại phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;
...
Việc bán hàng giả, hàng nhái không chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính. Trong nhiều trường hợp, hành vi này còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với các hình phạt rất nghiêm khắc.
Theo Điều 192 Bộ luật Hình sự, để một người bị truy cứu hình sự vì hành vi bán hàng giả thì phải thuộc một trong các trường hợp sau:
1. Giá trị hàng giả từ 30 triệu đồng trở lên
2. Dưới 30 triệu đồng nhưng thuộc trường hợp tái phạm hoặc có tiền sử vi phạm
3. Gây hậu quả nghiêm trọng
4. Hàng giả là sản phẩm đặc biệt
Khung hình phạt đối với tội buôn bán hàng giả theo Điều 192 gồm:
-
Khung cơ bản: Phạt tiền từ 100 triệu – 1 tỷ đồng, hoặc tù 1 – 5 năm
-
Khung tăng nặng: Tù từ 5 – 10 năm hoặc 10 – 15 năm nếu có các tình tiết như: tái phạm nguy hiểm, thu lợi trên 300 triệu đồng, làm chết người, ảnh hưởng đến nhiều người…
Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung như:
-
Phạt tiền bổ sung đến 50 triệu đồng
-
Cấm kinh doanh, hành nghề có thời hạn
-
Tịch thu toàn bộ tang vật, phương tiện vi phạm
Tình huống giả định
Trần Thị Thuỷ là chủ một tài khoản bán hàng online chuyên livestream giới thiệu sản phẩm thời trang cao cấp giá “cực sốc”. Thủy thường quảng bá những chiếc túi xách, đồng hồ được giới thiệu là “siêu giống mẫu thật, chất lượng không khác gì hàng chính hãng”. Khách hàng có thể chọn sản phẩm theo mẫu mã các thương hiệu nổi tiếng như Louis Vuitton, Chanel, Rolex…
Trong một buổi kiểm tra chuyên đề do lực lượng quản lý thị trường kết hợp với công an kinh tế thực hiện, nơi tập kết hàng hóa của Thủy bị phát hiện chứa hơn 300 sản phẩm giả mạo nhãn hiệu nổi tiếng. Tổng giá trị hàng thật tương đương với số lượng này được ước tính hơn 120 triệu đồng. Ngoài ra, qua điều tra ban đầu, cơ quan chức năng xác định Thủy đã thu lợi bất chính hơn 60 triệu đồng chỉ trong vòng 3 tháng gần nhất.
Với những dữ kiện này, cơ quan điều tra đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Thủy về tội buôn bán hàng giả theo Điều 192 Bộ luật Hình sự. Nếu bị kết tội, Thủy có thể đối mặt với mức án tù từ 2 đến 7 năm tù giam, cùng hình phạt bổ sung là phạt tiền và cấm hoạt động kinh doanh trong thời hạn nhất định.
(Đây là tình huống nhằm mục đích minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
Kết luận
Bán hàng giả, hàng nhái là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị xử phạt hành chính đến 70 triệu đồng hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án lên đến 15 năm tù. Dù quy mô lớn hay nhỏ, kinh doanh những sản phẩm không rõ nguồn gốc, mạo danh thương hiệu đều tiềm ẩn rủi ro pháp lý nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín, tài sản và cả tự do cá nhân của người vi phạm.
