Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh để lừa đảo chiếm đoạt tài sản là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và người phạm tội sẽ bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
Lợi dụng tình huống thiên tai, dịch bệnh để thực hiện hành vi lừa đảo không chỉ gây thiệt hại về tài sản cho người dân mà còn làm gia tăng sự bất ổn trong xã hội, đặc biệt trong giai đoạn cộng đồng đang gặp khó khăn. Pháp luật đã quy định rõ việc lợi dụng hoàn cảnh này để phạm tội được xem là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Đồng thời, chế tài xử lý đối với hành vi lừa đảo trong các hoàn cảnh đặc biệt này cũng được quy định chặt chẽ nhằm răn đe, bảo đảm trật tự xã hội và bảo vệ quyền lợi của người dân.
1. Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh để lừa đảo chiếm đoạt tài sản có được xem là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự không?
Điểm l khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 52. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
1. Chỉ các tình tiết sau đây mới là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:
...
l) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội;
...
Hành vi phạm tội trong hoàn cảnh thiên tai, dịch bệnh được đánh giá nghiêm trọng hơn vì người phạm tội lợi dụng thời điểm người dân thiếu thông tin, tâm lý hoang mang hoặc đang chịu thiệt hại để dễ dàng thực hiện chiếm đoạt. Tình tiết tăng nặng này nhằm bảo vệ trật tự xã hội trong các giai đoạn khẩn cấp và răn đe các hành vi lợi dụng khó khăn chung để trục lợi. Điều này cũng phản ánh quan điểm của pháp luật: càng lợi dụng hoàn cảnh bất lợi của cộng đồng để phạm tội thì mức độ nguy hiểm càng cao và hình phạt càng nghiêm khắc.
Tình huống giả định
Lừa đảo quyên góp hỗ trợ vùng lũ tại TP. Đà Nẵng
-
Thông báo kêu gọi hỗ trợ sau thiên tai
Tháng 10/2025, khi Đà Nẵng vừa trải qua một đợt lũ lớn, nhiều tổ chức đang huy động nguồn lực để hỗ trợ người dân. Lợi dụng hoàn cảnh này, ông Trần Quang Huy (36 tuổi, cư trú tại Thành phố Đà Nẵng) tạo một trang mạng xã hội giả mạo tên một tổ chức cứu trợ và đăng tải lời kêu gọi quyên góp khẩn cấp, kèm hình ảnh lũ lụt được lấy từ các báo điện tử.
-
Người dân chuyển tiền và phát hiện dấu hiệu bất thường
Chỉ trong ba ngày, hơn 70 người đã chuyển khoản với tổng số tiền gần 120 triệu đồng. Tuy nhiên, một số người nhận thấy thông tin của ông Huy không khớp với thông báo chính thức của các cơ quan chức năng nên đã phản ánh với Công an. Qua xác minh ban đầu, lực lượng chức năng phát hiện tài khoản nhận tiền đứng tên cá nhân và không liên quan đến bất kỳ tổ chức cứu trợ nào.
-
Xử lý hình sự với tình tiết tăng nặng
Ông Huy bị tạm giữ để điều tra về hành vi “lừa đảo chiếm đoạt tài sản”. Do hành vi được thực hiện trong bối cảnh thiên tai, Công an xác định đây là tình tiết tăng nặng theo điểm l khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015. Trường hợp bị truy tố, ông Huy sẽ phải chịu mức hình phạt nghiêm khắc hơn so với hành vi lừa đảo thông thường.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh để lừa đảo chiếm đoạt tài sản bị xử lý như thế nào?
Điểm c khoản 3 Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 174. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
...
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
...
Hành vi lừa đảo trong bối cảnh thiên tai, dịch bệnh được xem là đặc biệt nghiêm trọng khi lợi dụng tình huống xã hội khó khăn để chiếm đoạt tài sản, vậy nên người phạm tội phải chịu mức phạt nặng hơn so với trường hợp thông thường nhằm bảo vệ cộng đồng trong các giai đoạn khẩn cấp. Khung hình phạt từ 07 năm đến 15 năm tù phản ánh quan điểm xử lý nghiêm khắc của pháp luật, đồng thời răn đe những hành vi trục lợi trên sự tổn thương của người dân. Việc áp dụng khung hình phạt này không phụ thuộc vào giá trị tài sản lớn hay nhỏ, mà dựa vào chính yếu tố “lợi dụng thiên tai, dịch bệnh” để phạm tội.
Tình huống giả định
Chiếm đoạt thông qua bán kit xét nghiệm giả trong đợt dịch
-
Rao bán kit xét nghiệm giá rẻ trên mạng
Trong đợt bùng phát dịch bệnh năm 2026, nhu cầu xét nghiệm tăng cao, nhiều người dân phải chờ đợi và chi nhiều chi phí để mua kit xét nghiệm. Lợi dụng tình hình này, bà Lê Mỹ Duyên (34 tuổi, cư trú tại TP. Đà Nẵng) đăng quảng cáo bán kit xét nghiệm “nhập khẩu từ châu Âu” với giá rẻ hơn thị trường gần 40%.
-
Nhiều người chuyển tiền nhưng không nhận được hàng
Trong vòng một tuần, hơn 50 người đã chuyển khoản với tổng số tiền trên 200 triệu đồng. Tuy nhiên, hàng không được giao, bà Duyên liên tục viện lý do “kẹt kho”, “thiếu shipper”. Một khách hàng nghi ngờ, đối chiếu mã lô hàng và phát hiện giấy chứng nhận sản phẩm hoàn toàn giả mạo nên trình báo Công an.
-
Khởi tố với tình tiết lợi dụng dịch bệnh
Cơ quan điều tra xác định bà Duyên không có hàng thật, chỉ tạo niềm tin để chiếm đoạt tiền. Hành vi diễn ra trong thời điểm dịch bệnh và nhằm trục lợi từ khó khăn chung của xã hội, nên bị áp dụng tình tiết định khung tại điểm c khoản 3 Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015. Bà Duyên bị khởi tố và có thể phải đối mặt mức hình phạt từ 7 đến 15 năm tù.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh để lừa đảo chiếm đoạt tài sản là hành vi đặc biệt nghiêm trọng vì tác động trực tiếp đến những người đang trong hoàn cảnh khó khăn và làm suy giảm niềm tin xã hội của họ. Việc lợi dụng thiên tai, dịch bệnh để phạm tội lừa đảo được xem là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, phản ánh mức độ nguy hiểm cao hơn so với hành vi lừa đảo thông thường. Người lừa đảo trong các bối cảnh thiên tai, dịch bệnh sẽ bị phạt tù từ 07 đến 15 năm tù, ngay cả khi tài sản chiếm đoạt không quá lớn, vì yếu tố lợi dụng thiên tai, dịch bệnh đã đủ để gia tăng mức nghiêm trị theo luật.
