Việc bảo vệ chủ quyền lãnh hải là một trong những ưu tiên hàng đầu trong công tác quản lý biển đảo của Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập và giao thương quốc tế, nhiều tàu thuyền nước ngoài đi qua vùng biển Việt Nam, trong đó có không ít trường hợp vi phạm như đi vào vùng cấm, vùng hạn chế hoạt động hoặc dừng, neo đậu trái phép. Bài viết phân tích rõ các hành vi vi phạm và mức xử phạt theo quy định hiện hành.
1. Hành vi đi vào vùng cấm trong lãnh hải Việt Nam là gì?
Theo quy định tại khoản 2 Điều 5 Thông tư 105/2022/TT-BQP:
Thông tư 105/2022/TT-BQP
Điều 5. Hành vi vi phạm các quy định về đi qua không gây hại trong lãnh hải quy định tại Điều 5 Nghị định số 162/2013/NĐ-CP
...
2. Hành vi đi vào vùng cấm hoặc vùng hạn chế hoạt động trong lãnh hải Việt Nam quy định tại khoản 3 Điều 5 Nghị định số 162/2013/NĐ-CP là hành vi của tàu thuyền nước ngoài đi qua không gây hại trong lãnh hải Việt Nam đã đi vào vùng cấm hoặc vùng hạn chế hoạt động trong lãnh hải Việt Nam do Chính phủ Việt Nam thiết lập để bảo vệ chủ quyền, quốc phòng, an ninh và lợi ích quốc gia hoặc an toàn hàng hải, bảo vệ tài nguyên, sinh thái biển, chống ô nhiễm, khắc phục sự cố, thảm họa môi trường biển, phòng chống lây lan dịch bệnh mà chưa được Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam cho phép.
Vùng cấm, vùng hạn chế hoạt động trong lãnh hải Việt Nam theo quy định tại Luật biển Việt Nam năm 2012, Nghị định số 16/2018/NĐ-CP ngày 02 tháng 02 năm 2018 của Chính phủ quy định về việc công bố tuyến hàng hải và phân luồng giao thông trong lãnh hải Việt Nam, Nghị định số 71/2015/NĐ-CP ngày 03 tháng 9 năm 2015 của Chính phủ về quản lý hoạt động của người, phương tiện trong khu vực biên giới biển nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Thông tư số 162/2016/TT-BQP ngày 21 tháng 10 năm 2016 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định thực hiện một số điều Nghị định số 71/2015/NĐ-CP ngày 03 tháng 9 năm 2015 của chính phủ về quản lý hoạt động của người, phương tiện trong khu vực biên giới biển nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
...
Việt Nam có quyền thiết lập vùng cấm và vùng hạn chế hoạt động trong lãnh hải để phục vụ mục đích bảo vệ chủ quyền, quốc phòng, an toàn hàng hải, môi trường biển… Nếu tàu thuyền nước ngoài đi qua không gây hại nhưng cố tình đi vào các khu vực này khi chưa được Việt Nam cho phép thì đó là hành vi vi phạm.
Tình huống giả định:
Tàu cá nước ngoài xâm nhập vùng cấm lãnh hải Việt Nam bị phạt và trục xuất
Tháng 7/2025, Tòa án nhân dân TP. Đà Nẵng xét xử vụ việc liên quan đến tàu cá nước ngoài mang số hiệu CHN-958 do thuyền trưởng Lee Yuan (quốc tịch Trung Quốc) điều khiển. Trong quá trình hoạt động trên Biển Đông, tàu CHN-958 đã đi vào khu vực quân sự cấm hoạt động trên lãnh hải Việt Nam, thuộc vùng biển được Bộ Quốc phòng thiết lập để bảo vệ an ninh – quốc phòng gần đảo Cồn Cỏ (tỉnh Quảng Trị).
Mặc dù khi bị phát hiện, tàu không có biểu hiện gây hại như xả thải, xâm phạm tài nguyên hay hoạt động quân sự, nhưng việc đi vào khu vực cấm mà không có sự cho phép trước từ Nhà nước Việt Nam vẫn bị cho là hành vi vi phạm nghiêm trọng quy định về "đi qua không gây hại" trong lãnh hải. Theo hồ sơ vụ án, vùng biển nơi tàu đi vào đã được công bố là vùng cấm hoạt động theo quy định tại Nghị định số 16/2018/NĐ-CP và Thông tư số 162/2016/TT-BQP.
Tại phiên tòa, đại diện Viện kiểm sát nêu rõ hành vi của thuyền trưởng Lee Yuan đã vi phạm khoản 2 Điều 5 Nghị định 162/2013/NĐ-CP, khi điều tàu đi vào vùng cấm vì mục đích chưa được phép. Tòa án kết luận rằng mặc dù tàu không gây hậu quả trực tiếp, nhưng hành vi xâm nhập trái phép vào vùng cấm là hành vi có nguy cơ cao ảnh hưởng đến chủ quyền, an ninh quốc phòng và trật tự vùng biển.
Tòa tuyên phạt hành chính thuyền trưởng Lee Yuan 100 triệu đồng, đồng thời trục xuất khỏi lãnh thổ Việt Nam và tịch thu thiết bị dẫn đường không có phép gắn trên tàu.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Hành vi dừng lại, neo đậu trái phép trong lãnh hải Việt Nam được hiểu thế nào?
Căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 5 Thông tư 105/2022/TT-BQP:
Thông tư 105/2022/TT-BQP
Điều 5. Hành vi vi phạm các quy định về đi qua không gây hại trong lãnh hải quy định tại Điều 5 Nghị định số 162/2013/NĐ-CP
1. Hành vi dừng lại, neo đậu trái phép trong lãnh hải Việt Nam quy định tại khoản 1 Điều 5 Nghị định số 162/2013/NĐ-CP là hành vi của tàu thuyền nước ngoài đi qua không gây hại trong lãnh hải Việt Nam nhưng dừng lại hoặc neo đậu trong lãnh hải Việt Nam mà không phải do gặp sự cố hàng hải, sự cố bất khả kháng, gặp nạn hoặc vì mục đích cứu giúp người, tàu thuyền hay tàu bay đang gặp nạn.
...
Pháp luật cho phép tàu nước ngoài đi qua không gây hại, nhưng không được dừng lại hoặc neo đậu nếu không có lý do chính đáng. Các lý do được chấp nhận bao gồm: sự cố kỹ thuật, thiên tai, hoặc tham gia cứu hộ. Mọi hành vi dừng lại hoặc neo đậu với mục đích khác đều bị coi là vi phạm.
Tình huống giả định:
Tàu treo cờ Panama bị xử phạt vì neo đậu trái phép gần đảo Trần
Tháng 6/2025, Đồn Biên phòng đảo Trần (tỉnh Quảng Ninh) phát hiện một tàu hàng mang số hiệu KMO-2134 treo cờ Panama neo đậu cách bờ đảo Trần khoảng 2 hải lý. Tàu này không có trong danh sách đăng ký hành trình qua lãnh hải Việt Nam và cũng không có thông báo dừng, neo trước đó.
Khi lực lượng chức năng tiếp cận kiểm tra, đại diện tàu – thuyền trưởng tên Victor Hernandez – khai rằng tàu chỉ tạm dừng “để bảo trì hệ thống định vị tạm thời”. Tuy nhiên, trong quá trình kiểm tra, các cán bộ không phát hiện dấu hiệu hỏng hóc hoặc khẩn cấp nào. Các thành viên thủy thủ đoàn vẫn sinh hoạt bình thường, không có dấu hiệu gặp nạn, không có tín hiệu cầu cứu hoặc ghi nhận thời tiết xấu trong khu vực.
Do không thuộc trường hợp bất khả kháng, không gặp sự cố, cũng không có lý do chính đáng theo quy định, hành vi dừng lại và neo đậu của tàu KMO-2134 trong lãnh hải Việt Nam đã bị cơ quan chức năng xác định là vi phạm quy định về đi qua không gây hại.
Lực lượng chức năng lập biên bản vi phạm hành chính theo khoản 1 Điều 5 Nghị định 162/2013/NĐ-CP, buộc tàu phải rời khỏi khu vực, đồng thời xử phạt vi phạm hành chính theo mức phạt quy định hiện hành. Ngoài ra, cơ quan ngoại giao cũng được thông báo để làm việc với chủ sở hữu tàu.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Mức phạt đối với hành vi đi vào vùng cấm hoặc neo đậu trái phép là bao nhiêu?
Khoản 3 Điều 5 Nghị định 162/2013/NĐ-CP quy định về mức phạt tiền đối với hành vi đi vào vùng cấm hoặc vùng hạn chế hoạt động trong lãnh hải Việt Nam của tàu thuyền nước ngoài như sau:
Điều 5. Vi phạm các quy định về đi qua không gây hại trong lãnh hải
1. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi dừng lại, neo đậu trái phép trong nội thủy, lãnh hải Việt Nam.
2. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi cập mạn, tiếp xúc với tàu thuyền khác trong nội thủy, lãnh hải Việt Nam.
3. Phạt tiền từ 80.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng đối với hành vi đi vào vùng cấm hoặc vùng hạn chế hoạt động trong lãnh hải Việt Nam.
...
Khoản 2 Điều 3 Nghị định 162/2013/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 37/2022/NĐ-CP) quy định về mức phạt như sau:
Điều 3. Mức phạt tiền và thẩm quyền phạt tiền
...
2. Mức phạt tiền đối với các hành vi vi phạm hành chính quy định tại Chương II Nghị định này là mức phạt tiền đối với cá nhân. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Hành vi vi phạm quy định về “đi qua không gây hại” trong lãnh hải Việt Nam sẽ bị xử phạt tùy theo mức độ. Cụ thể, nếu tàu thuyền dừng lại hoặc neo đậu trái phép trong nội thủy hoặc lãnh hải, cá nhân vi phạm bị phạt từ 20–30 triệu đồng; nếu cập mạn hoặc tiếp xúc với tàu khác, mức phạt là 30–50 triệu đồng; còn nếu đi vào vùng cấm hoặc vùng hạn chế, mức phạt tăng lên 80–100 triệu đồng.
Đáng chú ý, theo khoản 2 Điều 3 Nghị định 162/2013/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 37/2022/NĐ-CP), nếu tổ chức là bên vi phạm thì mức phạt sẽ gấp đôi so với cá nhân. Ngoài tiền phạt, cơ quan chức năng còn có thể buộc tàu vi phạm rời khỏi lãnh hải, tịch thu thiết bị, hoặc cấm hoạt động tùy theo tính chất vụ việc.
Tình huống giả định:
Tàu du lịch nước ngoài neo đậu không phép gần khu vực quân sự bị phạt 100 triệu đồng
Tháng 4/2025, Bộ đội Biên phòng tỉnh Khánh Hòa phát hiện tàu du lịch nước ngoài mang số hiệu ILM-8821, treo cờ Quần đảo Marshall, đang dừng neo trái phép gần khu vực vùng cấm quân sự trên đảo Cam Ranh, cách bờ khoảng 1,5 hải lý.
Tàu thuộc sở hữu của công ty OceanWave Cruise Ltd., có trụ sở tại Singapore. Thuyền trưởng – ông Steven Marcus – cho biết họ “tạm dừng để ngắm cảnh và chờ lệnh điều hướng tiếp theo”, nhưng không hề xin phép hay thông báo với cơ quan chức năng Việt Nam.
Qua kiểm tra, cơ quan chức năng xác định khu vực này là vùng cấm hoạt động hàng hải, đã được đánh dấu rõ trên hải đồ quốc tế và công bố chính thức bởi cơ quan quản lý hàng hải Việt Nam. Việc tàu nước ngoài tự ý neo đậu tại đây không thuộc trường hợp bất khả kháng và vi phạm nghiêm trọng quy định về bảo đảm an ninh quốc phòng.
Căn cứ theo khoản 2 Điều 3 Nghị định 162/2013/NĐ-CP, vì chủ thể vi phạm là tổ chức nước ngoài, mức xử phạt được áp dụng gấp đôi mức phạt dành cho cá nhân. Sau khi lập biên bản, Đồn Biên phòng Cam Ranh đã ra quyết định xử phạt hành chính 100 triệu đồng, đồng thời yêu cầu rời khỏi vùng cấm và cảnh báo ngoại giao qua đường chính thức.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
4. Kết luận
Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng và nghiêm ngặt đối với các hành vi vi phạm trong lãnh hải, kể cả khi tàu thuyền nước ngoài chỉ “đi qua không gây hại”. Hành vi này sẽ bị phạt từ 20 triệu đến 100 triệu, nếu là tổ chức vi phạm, mức phạt sẽ gấp đôi. Những chế tài này cho thấy Việt Nam rất nghiêm khắc trong việc bảo vệ chủ quyền và trật tự trên biển.
