Tác phẩm thuộc về công chúng là tác phẩm đã hết thời hạn bảo hộ quyền tác giả. Mọi cá nhân, tổ chức đều được quyền sử dụng.
Khi một tác phẩm hết thời hạn bảo hộ quyền tác giả, nó không còn thuộc quyền sở hữu riêng của cá nhân hay tổ chức nào mà trở thành tài sản tinh thần chung của xã hội. Pháp luật gọi đó là tác phẩm thuộc về công chúng, nguồn tư liệu quý giá phục vụ sáng tạo, học tập và phổ biến văn hóa, đồng thời vẫn bảo đảm tôn trọng quyền nhân thân của người sáng tạo.
1. Tác phẩm thuộc về công chúng là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 43 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 43. Tác phẩm thuộc về công chúng
1. Tác phẩm đã kết thúc thời hạn bảo hộ theo quy định tại Điều 27 của Luật này thì thuộc về công chúng.
2. Mọi tổ chức, cá nhân đều có quyền sử dụng tác phẩm quy định tại khoản 1 Điều này nhưng phải tôn trọng các quyền nhân thân của tác giả quy định tại Điều 19 của Luật này.
3. Chính phủ quy định cụ thể việc sử dụng tác phẩm thuộc về công chúng.
Một tác phẩm được coi là thuộc về công chúng khi quyền bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm đó đã hết thời hạn hiệu lực. Kể từ thời điểm này, mọi tổ chức, cá nhân đều có thể sử dụng, sao chép, phân phối hoặc khai thác tác phẩm mà không cần xin phép hay trả thù lao cho chủ sở hữu cũ. Tuy nhiên, người sử dụng vẫn phải tôn trọng quyền nhân thân của tác giả như: quyền đứng tên thật, quyền đặt tên tác phẩm, quyền bảo vệ sự toàn vẹn nội dung.
Việc chuyển tác phẩm sang phạm vi công chúng giúp mở rộng khả năng tiếp cận tri thức và di sản văn hóa. Nhiều tác phẩm kinh điển văn học, âm nhạc hay hội họa sau khi hết thời hạn bảo hộ đã được tái sử dụng trong giáo dục, truyền thông hoặc nghệ thuật mà không vi phạm quyền tác giả.
Tình huống giả định
- Nhà văn Tường đã xuất bản tiểu thuyết
Vào đầu năm 1975, nhà văn Phạm Minh Tường đã cho xuất bản tiểu thuyết Ánh sáng cuối mùa. - Nhà văn Tường qua đời, tác phẩm được bảo hộ trong vòng 50 năm
Vào cuối năm 1975, tác giả Tường qua đời. Thời hạn bảo hộ quyền tài sản đối với tác phẩm tiểu thuyết Ánh sáng cuối mùa bắt đầu có hiệu lực và kéo dài đến hết năm 2025 (50 năm sau khi tác giả chết). - Hết 50 năm, tác phẩm thuộc về công chúng
Đến năm 2025, khi hết thời hạn bảo hộ thì tác phẩm Ánh sáng cuối mùa chính thức thuộc về công chúng. - Nhà xuất bản được phép tái bản nhưng phải tôn trọng tác giả
Nhà xuất bản đã tái bản tác phẩm này để phục vụ mục đích giáo dục và phổ biến văn học Việt Nam nhưng vẫn phải ghi rõ tên tác giả và giữ nguyên nội dung.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Thời hạn bảo hộ quyền nhân thân là bao lâu?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 27 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 27. Thời hạn bảo hộ quyền tác giả
1. Quyền nhân thân quy định tại các khoản 1, 2 và 4 Điều 19 của Luật này được bảo hộ vô thời hạn.
2. Quyền nhân thân quy định tại khoản 3 Điều 19 và quyền tài sản quy định tại Điều 20 của Luật này có thời hạn bảo hộ như sau:
a) Tác phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh, sân khấu, mỹ thuật ứng dụng, tác phẩm khuyết danh có thời hạn bảo hộ là năm mươi năm, kể từ khi tác phẩm được công bố lần đầu tiên. Trong thời hạn năm mươi năm, kể từ khi tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu được định hình, nếu tác phẩm chưa được công bố thì thời hạn được tính từ khi tác phẩm được định hình; đối với tác phẩm khuyết danh, khi các thông tin về tác giả được xuất hiện thì thời hạn bảo hộ được tính theo quy định tại điểm b khoản này;
b) Tác phẩm không thuộc loại hình quy định tại điểm a khoản này có thời hạn bảo hộ là suốt cuộc đời tác giả và năm mươi năm tiếp theo năm tác giả chết; trong trường hợp tác phẩm có đồng tác giả thì thời hạn bảo hộ chấm dứt vào năm thứ năm mươi sau năm đồng tác giả cuối cùng chết;
c) Thời hạn bảo hộ quy định tại điểm a và điểm b khoản này chấm dứt vào thời điểm 24 giờ ngày 31 tháng 12 của năm chấm dứt thời hạn bảo hộ quyền tác giả.
Pháp luật về sở hữu trí tuệ quy định hai nhóm quyền của tác giả: quyền nhân thân và quyền tài sản. Mỗi nhóm có thời hạn bảo hộ khác nhau. Quyền nhân thân gồm quyền đặt tên, đứng tên thật hoặc bút danh, bảo vệ sự toàn vẹn nội dung tác phẩm được bảo hộ vô thời hạn, tức là tồn tại mãi mãi cùng với tác phẩm, kể cả khi tác phẩm đã thuộc về công chúng. Ngược lại, quyền công bố (thuộc nhóm quyền nhân thân) chỉ được bảo hộ trong một khoảng thời gian nhất định theo quy định tại Điều 27.
Cụ thể, đối với tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học thông thường, thời hạn bảo hộ kéo dài suốt cuộc đời tác giả và 50 năm sau khi tác giả qua đời. Riêng với tác phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh, sân khấu, mỹ thuật ứng dụng hoặc tác phẩm khuyết danh, thời hạn bảo hộ là 50 năm kể từ khi công bố hoặc định hình. Khi hết thời hạn này, quyền công bố của tác giả chấm dứt, tác phẩm sẽ thuộc về công chúng.
Tình huống giả định
- Nhà văn Tường đã xuất bản tiểu thuyết
Vào năm 1990, họa sĩ Trần Bảo Hy đã sáng tác nên bức tranh Hương đồng nội. - Nhà văn Tường qua đời, tác phẩm được bảo hộ trong vòng 50 năm
Vào năm 2020, Bà Hy qua đời nên quyền tài sản đối với bức tranh Hương đồng nội được bảo hộ đến hết năm 2070. - Hết 50 năm, tác phẩm thuộc về công chúng
Vì vậy năm 2071, tác phẩm Hương đồng nội sẽ hết thời hạn bảo hộ và trở thành tác phẩm thuộc về công chúng. Nhưng quyền nhân thân của bà Hy vẫn được bảo hộ vô thời hạn.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Tác phẩm thuộc về công chúng khi hết thời hạn bảo hộ quyền tác giả. Ngoài ra, quyền nhân thân của tác giả được bảo hộ vô thời hạn còn quyền công bố và quyền tài sản chỉ được bảo hộ trong thời hạn luật định. Hết thời hạn này, tác phẩm mới chính thức trở thành tài sản của công chúng.
