Hoạt động sản xuất phim ảnh không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn góp phần định hình nhận thức cộng đồng, đặc biệt là với những chủ đề liên quan đến lịch sử dân tộc. Tuy nhiên, nếu nội dung phim có yếu tố xuyên tạc, bóp méo sự thật lịch sử, người thực hiện có thể bị xử phạt hành chính với nhiều hình thức khác nhau. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, hành vi này còn có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự vì xâm phạm đến lợi ích chung của Nhà nước và xã hội.
1. Sản xuất phim xuyên tạc lịch sử bị xử phạt hành chính ra sao?
Điều 6 Nghị định 128/2022/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 6. Vi phạm quy định về nội dung bị nghiêm cấm trong hoạt động điện ảnh
1. Phạt tiền từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi hoạt động điện ảnh có một trong các nội dung sau đây:
a) Xuyên tạc lịch sử dân tộc, phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, danh nhân, anh hùng dân tộc; thể hiện không đúng, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức và danh dự, nhân phẩm của cá nhân;
...
2. Hình thức xử phạt bổ sung:
Đình chỉ các hoạt động sản xuất phim tại Việt Nam; phát hành phim; phổ biến phim; quảng bá, xúc tiến phát triển điện ảnh từ 01 tháng đến 03 tháng.3. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc cải chính thông tin sai sự thật đối với hành vi quy định tại điểm a khoản 1 Điều này.
...
Pháp luật điện ảnh hiện hành quy định rõ ràng về những nội dung bị cấm trong hoạt động làm phim. Trong đó, xuyên tạc lịch sử dân tộc được xem là một hành vi nghiêm trọng, gây ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức xã hội và định hướng văn hóa, đặc biệt đối với giới trẻ. Khi một cá nhân hoặc tổ chức thực hiện việc sản xuất phim có nội dung xuyên tạc lịch sử – ví dụ như bóp méo sự kiện lịch sử, làm sai lệch hình ảnh danh nhân, phủ nhận thành tựu cách mạng… – thì sẽ bị xử phạt hành chính từ 40 đến 50 triệu đồng. Đây là mức phạt áp dụng với cá nhân. Nếu hành vi do tổ chức thực hiện thì mức phạt sẽ nhân đôi theo quy định của pháp luật hiện hành.
Ngoài phạt tiền, người vi phạm còn có thể bị đình chỉ hoạt động sản xuất, phát hành, quảng bá phim từ 1 đến 3 tháng. Đồng thời, phải thực hiện cải chính thông tin sai sự thật theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền. Trong một số trường hợp, nội dung vi phạm còn bị gỡ bỏ khỏi không gian mạng hoặc buộc tiêu hủy nếu xét thấy cần thiết.
Tình huống giả định
Anh Lê Hữu Đạt (38 tuổi), đạo diễn tự do, đã thực hiện một bộ phim tài liệu lịch sử mang tên “Sự thật bị chôn giấu”, phát hành trên nền tảng video trực tuyến. Trong phim, anh sử dụng nhiều hình ảnh cắt ghép và lời bình nhằm phủ nhận vai trò của các nhân vật lịch sử nổi tiếng trong kháng chiến, đồng thời mô tả sai lệch một số sự kiện trọng đại đã được xác nhận trong sách giáo khoa và tài liệu quốc gia.
Bộ phim nhanh chóng lan truyền trên mạng xã hội, thu hút hàng triệu lượt xem nhưng cũng gây ra phản ứng gay gắt từ giới sử học và dư luận. Cục Điện ảnh vào cuộc phối hợp với cơ quan văn hóa và an ninh mạng, xác định nội dung phim xuyên tạc lịch sử dân tộc theo điểm a khoản 1 Điều 6 Nghị định 128/2022/NĐ-CP.
Anh Đạt bị xử phạt hành chính 50 triệu đồng, bị đình chỉ toàn bộ hoạt động sản xuất và phổ biến phim trong 2 tháng, đồng thời bị buộc cải chính công khai trên nền tảng phát hành. Ngoài ra, bộ phim bị yêu cầu gỡ bỏ hoàn toàn khỏi Internet để tránh gây ảnh hưởng tới nhận thức cộng đồng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Hành vi xuyên tạc lịch sử trong phim có thể bị truy cứu hình sự không?
Điều 331 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 331. Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân
1. Người nào lợi dụng các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do hội họp, lập hội và các quyền tự do dân chủ khác xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
2. Phạm tội gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
Việc sản xuất phim là một hình thức biểu đạt thông tin, được pháp luật bảo hộ nếu diễn ra trong khuôn khổ. Tuy nhiên, nếu lợi dụng hình thức này để xuyên tạc lịch sử, bóp méo sự thật, phủ nhận vai trò của các tổ chức, cá nhân có công với đất nước, hoặc gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự xã hội, thì người thực hiện có thể bị truy tố hình sự theo Điều 331 Bộ luật Hình sự.
Đây là tội danh nhằm xử lý hành vi lạm dụng quyền tự do ngôn luận, sáng tạo để tuyên truyền nội dung có hại, không đúng sự thật, gây thiệt hại về mặt nhận thức, chính trị hoặc trật tự xã hội. Việc bị truy tố không phụ thuộc vào yếu tố “phim có được cấp phép hay không”, mà căn cứ vào mức độ vi phạm và hậu quả thực tế mà nội dung phim gây ra.
Cơ quan có thẩm quyền sẽ căn cứ vào tính chất, mức độ vi phạm và mức độ ảnh hưởng để quyết định khởi tố. Nếu nội dung phim gây tranh cãi trong dư luận, kích động thù hận, ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự tổ chức, nhân vật lịch sử hoặc gây bất ổn xã hội, thì người làm phim hoàn toàn có thể bị khởi tố, điều tra và xử lý hình sự.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Truyền thông Nam Thịnh thực hiện và phát hành bộ phim truyền hình dài tập mang tên “Những điều chưa kể”. Bộ phim được đầu tư lớn, chiếu trên nền tảng trực tuyến trả phí, và nhanh chóng thu hút sự chú ý vì nội dung lấy bối cảnh lịch sử chiến tranh Việt Nam.
Tuy nhiên, trong nhiều tập phim, nhà sản xuất cố tình thay đổi tình tiết, xây dựng hình ảnh các nhân vật lịch sử theo hướng sai lệch, thể hiện lực lượng cách mạng với hình tượng tiêu cực, bóp méo sự kiện quan trọng và gây hiểu lầm nghiêm trọng về bản chất cuộc kháng chiến. Phim còn lồng ghép lời thoại và hình ảnh xuyên tạc, phủ nhận vai trò của các cơ quan, tổ chức Nhà nước trong lịch sử.
Sau khi được công chiếu 10 tập, phim vấp phải phản ứng dữ dội từ công chúng, báo chí và các hội chuyên ngành. Cục Phát thanh – Truyền hình và Thông tin điện tử phối hợp cùng Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch tiến hành kiểm tra và đánh giá nội dung vi phạm nghiêm trọng, gây ảnh hưởng xấu đến trật tự, an ninh xã hội.
Cơ quan điều tra sau đó khởi tố Tổng Giám đốc công ty Nam Thịnh về tội lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước theo khoản 2 Điều 331 Bộ luật Hình sự 2015, với khung hình phạt từ 2 đến 7 năm tù. Ngoài ra, công ty bị xử lý bổ sung theo luật điện ảnh, toàn bộ phim bị gỡ bỏ vĩnh viễn và đình chỉ hoạt động truyền thông trong thời hạn 6 tháng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Sản xuất phim có nội dung xuyên tạc lịch sử không chỉ vi phạm quy định về văn hóa mà còn có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhận thức xã hội và giá trị dân tộc. Hành vi này sẽ bị xử phạt hành chính lên đến 50 triệu đồng, kèm theo các biện pháp đình chỉ hoạt động, buộc gỡ bỏ nội dung và cải chính công khai. Trong trường hợp gây ảnh hưởng lớn đến an ninh, trật tự xã hội, cá nhân hoặc tổ chức vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án lên đến 7 năm tù.
