Không ít hành vi gây hại cho xã hội như trộm cắp, lừa đảo, giết người… được pháp luật xác định là tội phạm và phải xử lý hình sự. Nhưng không phải ai cũng hiểu rõ khái niệm tội phạm theo quy định pháp luật, và những hành vi bị coi là tội phạm. Bên cạnh đó, tùy theo mức độ nguy hiểm của hành vi, tội phạm được phân chia thành các loại khác nhau để áp dụng hình phạt cho phù hợp.
1. Tội phạm là gì?
Khoản 1 Điều 8 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
Điều 8. Khái niệm tội phạm
1. Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự.
2. Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể thì không phải là tội phạm và được xử lý bằng các biện pháp khác.
Không phải hành vi sai trái nào cũng bị xem là tội phạm. Một hành vi chỉ bị coi là tội phạm nếu thỏa đủ 3 điều kiện như gây nguy hiểm cho xã hội, được quy định rõ trong Bộ luật Hình sự và do người có đủ nhận thức thực hiện (cá nhân hoặc tổ chức). Nếu hành vi chỉ gây hại nhẹ, dù có dấu hiệu vi phạm, thì cũng không bị xử lý hình sự mà có thể xử lý bằng hình thức khác như phạt hành chính
Ngoài ra, khái niệm tội phạm trong luật không chỉ áp dụng cho cá nhân mà còn mở rộng cho pháp nhân thương mại. Đây là điểm tiến bộ trong luật hiện hành, cho phép xử lý hình sự các tổ chức có hành vi vi phạm nghiêm trọng, góp phần nâng cao hiệu quả răn đe trong môi trường kinh doanh.
Ví dụ thực tế:
Nguyễn Văn Dũng đầu thú sau 5 năm bị truy nã vì lái xe đâm công an và buôn ma túy
Nguyễn Văn Dũng, nghi phạm bị truy nã suốt 5 năm vì hành vi đặc biệt nguy hiểm, đã ra đầu thú tại Công an tỉnh Nghệ An vào ngày 12/4/2019. Dũng là một đối tượng trong đường dây ma túy do Phan Công Cường cầm đầu, hoạt động vận chuyển heroin từ miền núi Nghệ An vào các tỉnh phía Nam. Trong một chuyên án được Công an TP. Vinh xác lập vào đầu năm 2014, Dũng là người điều khiển xe ô tô chở Cường và tang vật bỏ trốn. Khi bị chặn đầu, Dũng đã lái xe tông thẳng vào tổ công tác, khiến ba cán bộ chiến sĩ bị thương nặng, trong đó có thượng tá Mai Chiến Thắng - trưởng ban chuyên án.
Sau vụ việc, trong khi các đối tượng khác lần lượt bị bắt, Dũng nhanh chân trốn thoát và bị truy nã về hai tội danh “Giết người” và “Mua bán trái phép chất ma túy”. Sau nhiều năm sống lẩn trốn, đối mặt với áp lực tâm lý và nguy cơ pháp lý ngày càng lớn, Dũng đã quyết định ra đầu thú và khai nhận toàn bộ hành vi phạm tội.
Nguồn: Báo Công an Thành Phố Hồ Chí Minh
2. Tội phạm được phân loại như thế nào?
Điều 9 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
Điều 9. Phân loại tội phạm
Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật này, tội phạm được phân thành bốn loại sau đây:
1. Tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội không lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 03 năm;
2. Tội phạm nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 03 năm đến 07 năm tù;
3. Tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội rất lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 07 năm đến 15 năm tù;
4. Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội đặc biệt lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 15 năm đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình.
Việc phân loại tội phạm giúp cơ quan tố tụng xác định rõ mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm, từ đó có hướng xử lý phù hợp. Pháp luật chia tội phạm thành 4 loại, chủ yếu dựa vào mức án cao nhất mà hành vi đó có thể bị xử.
Tội phạm ít nghiêm trọng là những hành vi vi phạm nhỏ, thường bị phạt dưới 3 năm tù hoặc bằng hình thức khác như phạt tiền, cải tạo không giam giữ. Tội nghiêm trọng và rất nghiêm trọng là các hành vi có nguy cơ gây hậu quả lớn hơn, bị phạt từ trên 3 năm đến tối đa 15 năm tù. Riêng tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là những hành vi cực kỳ nguy hiểm, có thể gây thiệt hại nặng về người, tài sản hoặc an ninh quốc gia, thường bị áp mức án rất cao như 20 năm tù, chung thân hoặc tử hình.
Phân loại tội phạm còn là cơ sở để xác định các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ, quyền xin miễn trách nhiệm hình sự và thời hiệu xử lý.
Ví dụ thực tế:
Nhóm 11 bị cáo vị thành niên bị truy tố và xử phạt theo tội danh giết người
Tháng 5/2025, TAND tỉnh Lai Châu đã xét xử 11 bị cáo là thanh thiếu niên (từ 14–18 tuổi) về tội “Giết người” theo khoản 1 Điều 123 Bộ luật Hình sự. Các bị cáo đã cùng truy đuổi, tấn công hai nạn nhân không quen biết, dẫn đến cái chết của một người và tổn hại sức khỏe nghiêm trọng cho người còn lại.
Tẩn Xuân Hương là người khởi xướng, bị tuyên phạt 14 năm tù. Phàn Văn Chiến và Hoàng Văn Dũng trực tiếp gây thương tích, bị phạt 12 năm tù. Các bị cáo còn lại như Giàng Minh Sang, Hoàng Mạnh Hùng, Lý Đức Thắng mỗi người 8 năm tù; Lý Minh Chuyền, Phàn Đức Thành mỗi người 7 năm; Thần Quang Đích 6 năm, Tẩn Văn Quý 5 năm và Lý Thị Thảo Nga 4 năm. Mức án khác nhau vì vai trò, mức độ tham gia và thái độ khai báo của từng người đều được xem xét.
Mặc dù phần lớn bị cáo còn rất trẻ, nhưng do hành vi đặc biệt nguy hiểm, có tính chất côn đồ và gây hậu quả nghiêm trọng. Đây là vụ án giết người có tính chất đặc biệt nghiêm trọng, phản ánh rõ việc phân loại tội phạm theo mức độ nguy hiểm và hình phạt tương ứng.
Nguồn: Công an tỉnh Lai Châu
3. Kết luận
Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội và phải bị xử lý hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự. Dựa vào mức độ nghiêm trọng của hành vi, tội phạm được chia thành 4 loại ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng. Việc phân loại này giúp cơ quan tố tụng áp dụng hình phạt phù hợp với từng trường hợp cụ thể, đảm bảo công bằng và đúng pháp luật.
