Tội bạo loạn là một trong những hành vi nguy hiểm nhất bị pháp luật hình sự Việt Nam nghiêm cấm và xử lý nghiêm khắc nhằm bảo vệ trật tự an toàn xã hội và nền an ninh quốc gia. Những người thực hiện hành vi bạo loạn, dù là tổ chức, chủ mưu hay đồng phạm, đều có thể đối mặt với các khung hình phạt rất nặng, bao gồm cả tù chung thân hoặc tử hình. Trong trường hợp chưa thực hiện đến cùng, người phạm tội bạo loạn chưa đạt vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án tối đa lên đến 20 năm tù.
1. Thế nào là tội bạo loạn? Phạm tội bạo loạn sẽ bị xử lý ra sao?
Khoản 1, 2 và 3 Điều 112 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 112. Tội bạo loạn
Người nào hoạt động vũ trang hoặc dùng bạo lực có tổ chức hoặc cướp phá tài sản của cơ quan, tổ chức, cá nhân nhằm chống chính quyền nhân dân, thì bị phạt như sau:
1. Người tổ chức, người hoạt động đắc lực hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình;
2. Người đồng phạm khác, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 15 năm;
3. Người chuẩn bị phạm tội này, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
Tội bạo loạn không chỉ là hành vi xâm phạm đến tài sản hay trật tự công cộng đơn thuần mà còn được xem là mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh quốc gia và nền tảng chính trị của Nhà nước. Pháp luật hình sự Việt Nam quy định rõ rằng chỉ cần người thực hiện hành vi có tổ chức, dùng vũ lực hoặc phá hoại tài sản với mục tiêu chống chính quyền nhân dân thì đã đủ cấu thành tội bạo loạn – bất kể hành vi đó đã gây hậu quả cụ thể hay chưa.
Mức độ phân hóa trách nhiệm đối với tội bạo loạn được quy định rất rõ ràng: người cầm đầu, tổ chức hoặc đóng vai trò chủ chốt sẽ phải chịu mức hình phạt cao nhất – thậm chí lên tới tù chung thân hoặc tử hình. Trong khi đó, những người đồng phạm nhưng không đóng vai trò trọng yếu sẽ chịu hình phạt nhẹ hơn, từ 5 đến 15 năm tù. Ngoài ra, chỉ cần có hành vi chuẩn bị phạm tội – như lên kế hoạch, liên lạc, chuẩn bị hung khí... – thì đã có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với khung hình phạt từ 1 đến 5 năm tù, cho thấy sự cứng rắn của pháp luật với hành vi tiềm ẩn nguy cơ xâm phạm nghiêm trọng đến thể chế chính trị.
Tình huống giả định
Tháng 3/2025, sau khi có quyết định thu hồi đất tại xã An Phước (tỉnh Bình Dương) để triển khai dự án khu đô thị sinh thái, một nhóm đối tượng quá khích do Trần Hữu Định (42 tuổi) cầm đầu đã lợi dụng sự bức xúc của người dân để kích động, kêu gọi biểu tình phản đối. Nhóm của Định âm thầm tổ chức nhiều cuộc họp kín, in ấn tài liệu kích động chống Nhà nước, đồng thời chuẩn bị các hung khí như dao tự chế, bom xăng, gạch đá… nhằm gây rối khi chính quyền tổ chức đối thoại về đền bù, giải tỏa.
Ngày 22/3/2025, khi chính quyền xã An Phước tiến hành họp dân để công bố kế hoạch bồi thường, Định cùng khoảng 50 người bất ngờ kéo đến trụ sở UBND xã, mang theo băng rôn, loa phóng thanh và bom xăng. Nhóm này đã xô đẩy lực lượng dân phòng, đập vỡ cửa kính, xông vào phòng tiếp dân, phá hoại tài sản, đốt hai xe máy của cán bộ xã và treo khẩu hiệu phản đối chính quyền. Một số đối tượng còn kích động quay video phát trực tiếp với lời lẽ tuyên truyền, lôi kéo các xã lân cận tham gia.
Cơ quan chức năng xác định nhóm của Trần Hữu Định đã có hành vi dùng bạo lực có tổ chức, phá hoại tài sản, hoạt động nhằm chống chính quyền nhân dân. Hành vi này đủ yếu tố cấu thành tội bạo loạn theo Điều 112 Bộ luật Hình sự. Trần Hữu Định bị truy tố với vai trò người tổ chức và hoạt động đắc lực, đối diện khung hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình. Các đối tượng trực tiếp tham gia đập phá, đốt xe nhưng không giữ vai trò tổ chức bị truy tố với tư cách đồng phạm, mức án từ 5 đến 12 năm tù. Những cá nhân mới chỉ tham gia chuẩn bị, bị bắt giữ trước khi tham gia đập phá, bị xử lý theo khoản 3, mức án từ 1 đến 5 năm tù.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người phạm tội bạo loạn chưa đạt có thể bị phạt bao nhiêu năm tù?
Khoản 3 Điều 57 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 57. Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt
...
3. Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt, nếu điều luật được áp dụng có quy định hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình thì áp dụng hình phạt tù không quá 20 năm; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định.
...
Trong hệ thống pháp luật hình sự, tội phạm chưa đạt là những hành vi đã bắt đầu được thực hiện nhưng vì một lý do nào đó ngoài ý chí của người phạm tội, hành vi đó không hoàn thành và chưa gây ra hậu quả. Mặc dù tội phạm chưa đạt chưa gây thiệt hại như tội phạm hoàn thành, nhưng vẫn thể hiện rõ ý chí và sự nguy hiểm cho xã hội của người thực hiện hành vi.
Đối với tội bạo loạn – một loại tội đặc biệt nghiêm trọng với khung hình phạt có thể lên tới tử hình – thì khi người phạm tội chưa thực hiện hành vi đến cùng (chưa gây hậu quả, bị ngăn chặn, tự ý dừng lại…), hình phạt được áp dụng cũng được điều chỉnh cho phù hợp. Theo quy định tại Điều 57, nếu khung hình phạt của tội danh chính có hình phạt cao nhất là tử hình hoặc tù chung thân thì người phạm tội chưa đạt sẽ bị áp dụng mức án không quá 20 năm tù.
Tình huống giả định
Ngày 2/5/2025, Nguyễn Thành Công (32 tuổi, sống tại TP. Buôn Ma Thuột) cùng ba người khác lên kế hoạch tổ chức một cuộc phá hoại vào dịp Quốc khánh, nhằm phản đối các chính sách đất đai. Nhóm này chuẩn bị bom xăng, truyền đơn kêu gọi biểu tình và thuê địa điểm làm nơi tập hợp. Tuy nhiên, khi đang vận chuyển các vật liệu gây cháy đến điểm tập kết thì bị lực lượng chức năng phát hiện, bắt giữ và thu giữ toàn bộ tang vật. Qua điều tra, cơ quan chức năng xác định nhóm này đã bước vào giai đoạn thực hiện hành vi nhưng chưa gây ra hậu quả cụ thể nào do bị ngăn chặn kịp thời.
Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk xác định hành vi của Nguyễn Thành Công và đồng phạm cấu thành tội bạo loạn chưa đạt, thuộc trường hợp đặc biệt nghiêm trọng do có sự chuẩn bị hung khí, tổ chức theo nhóm và có mục tiêu chính trị rõ ràng. Tuy nhiên, vì chưa gây thiệt hại thực tế và bị bắt giữ trước khi hành vi hoàn tất, Tòa án quyết định áp dụng mức hình phạt theo Điều 57 Bộ luật Hình sự – tức không quá 20 năm tù đối với người giữ vai trò chính.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Tội bạo loạn được xem là một trong những tội danh đặc biệt nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến sự ổn định của chính quyền và an toàn xã hội. Người tổ chức, thực hiện hành vi bạo loạn hoặc gây hậu quả nghiêm trọng có thể bị xử phạt từ 12 năm tù đến tử hình, trong khi các đồng phạm và người chuẩn bị phạm tội cũng chịu các mức án tương ứng theo mức độ tham gia. Với các trường hợp phạm tội chưa đạt, người thực hiện vẫn có thể bị xử lý hình sự với mức án lên đến 20 năm tù nếu hành vi thuộc nhóm có khung hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình.
