Phá thai trái phép là hành vi nguy hiểm, xâm phạm trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của người mang thai, đồng thời làm tổn hại nghiêm trọng đến đạo đức nghề nghiệp trong lĩnh vực y tế. Pháp luật hiện hành quy định rõ trách nhiệm hình sự đối với người thực hiện hành vi này, với mức phạt tù được áp dụng tùy theo hậu quả gây ra. Bên cạnh đó, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền, bị cấm hành nghề hoặc đảm nhiệm chức vụ.
1. Phá thai trái phép là gì và bị xử lý hình sự ra sao?
Điều 316 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định như sau:
Điều 316. Tội phá thai trái phép
1. Người nào thực hiện việc phá thai trái phép cho người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 01 năm đến 03 năm:
a) Làm chết 01 người hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
d) Đã bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Làm chết 02 người;
b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Làm chết 03 người trở lên;
b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên.
...
Điều 316 Bộ luật Hình sự 2015 quy định về tội phá thai trái phép với nhiều mức chế tài tùy theo hậu quả xảy ra.
Người nào phá thai trái phép sẽ bị xử lý nếu thuộc một trong các trường hợp sau: làm chết một người; gây tổn hại sức khỏe cho một người với tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên; gây thương tật cho hai người với tỷ lệ mỗi người từ 31% đến 60%; hoặc gây thương tật cho ba người trở lên với tổng tỷ lệ thương tật từ 61% đến 121%. Ngoài ra, nếu người thực hiện từng bị xử lý hành chính, kỷ luật hoặc kết án mà chưa được xóa án tích mà tiếp tục vi phạm thì cũng bị truy cứu. Khung hình phạt cho các hành vi nêu trên là cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 1 năm đến 3 năm.
Trường hợp nghiêm trọng hơn, nếu làm chết hai người; gây tổn hại cho hai người với tỷ lệ mỗi người từ 61% trở lên; hoặc gây tổn hại cho ba người trở lên với tổng tỷ lệ từ 122% đến 200%, thì mức hình phạt là từ 3 năm đến 7 năm tù.
Đối với hành vi đặc biệt nghiêm trọng, như làm chết ba người trở lên; gây thương tật cho ba người với tỷ lệ mỗi người từ 61% trở lên; hoặc tổng tỷ lệ thương tật từ 201% trở lên, thì hình phạt áp dụng là từ 7 năm đến 15 năm tù.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Dũng, 42 tuổi, là nhân viên y tế đã bị buộc thôi việc do vi phạm quy trình chuyên môn. Mặc dù không còn được cấp phép hành nghề, Dũng vẫn ngấm ngầm mở một phòng khám tư không phép tại phường Tân Thành, quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh. Tháng 4 năm 2025, chị Trần Thị Tuyết Nhung, 21 tuổi, sinh viên đại học, phát hiện mang thai ngoài ý muốn. Do ngại đến bệnh viện công, Nhung tìm đến phòng khám của Dũng qua lời giới thiệu trên mạng xã hội.
Dù không đủ điều kiện hành nghề và không có sự cho phép của cơ quan chức năng, Dũng vẫn nhận lời phá thai cho Nhung với giá 8 triệu đồng. Trong quá trình thực hiện thủ thuật, Dũng sử dụng dụng cụ y tế không đảm bảo vô trùng, gây tổn thương nghiêm trọng tử cung và xuất huyết nặng. Nhung sau đó được người thân đưa vào Bệnh viện Chợ Rẫy cấp cứu trong tình trạng nguy kịch, tỷ lệ tổn thương cơ thể xác định là 68%. Cơ quan điều tra vào cuộc, xác định hành vi của Dũng có dấu hiệu phạm tội phá thai trái phép gây tổn hại sức khỏe nặng cho người khác theo điểm a khoản 1 Điều 316 Bộ luật Hình sự 2015.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo.)
2. Hành vi phá thai trái phép có bị phạt bổ sung không?
Điều 316 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định như sau:
Điều 316. Tội phá thai trái phép
...
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Khoản 4 Điều 316 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định về hình phạt bổ sung áp dụng đối với người phạm tội phá thai trái phép. Cụ thể, bên cạnh hình phạt chính là cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù (tùy theo mức độ hậu quả của hành vi), người phạm tội còn có thể bị áp dụng các hình phạt bổ sung, gồm:
Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, nhằm răn đe và trừng trị hành vi hành nghề y trái phép, đặc biệt là trong lĩnh vực nhạy cảm như phá thai, có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về tính mạng và sức khỏe của người khác.
Nếu người phạm tội đang giữ các chức vụ có liên quan đến quản lý, chuyên môn y tế, việc cấm đảm nhiệm chức vụ là cần thiết để ngăn ngừa nguy cơ tái phạm hoặc làm ảnh hưởng đến uy tín, tính nghiêm minh trong hệ thống y tế.
Cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định trong thời hạn từ 1 năm đến 5 năm, áp dụng với những người có chuyên môn nhưng vi phạm đạo đức nghề nghiệp và quy định pháp luật.
Tình huống giả định
Nguyễn Thị Cẩm Tú (42 tuổi), từng là y sĩ công tác tại một phòng khám tư nhân tại Quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh, sau khi bị tước chứng chỉ hành nghề do vi phạm quy trình chuyên môn, vẫn tiếp tục hành nghề y trái phép tại nhà riêng. Tháng 2 năm 2025, chị Nguyễn Thị Lệ Quyên (21 tuổi) mang thai ngoài ý muốn đã tìm đến bà Tú để yêu cầu phá thai. Dù không được cấp phép hoạt động y tế và không có đủ điều kiện an toàn, bà Tú vẫn sử dụng thuốc và dụng cụ y tế không rõ nguồn gốc để thực hiện phá thai cho chị Quyên. Hậu quả là chị Quyên bị băng huyết nghiêm trọng, phải nhập viện cấp cứu tại Bệnh viện Từ Dũ trong tình trạng nguy kịch, tổn hại sức khỏe được giám định là 64%. Cơ quan Cảnh sát điều tra vào cuộc và khởi tố vụ án. Ngoài mức án phạt tù từ 1 đến 3 năm do hành vi phá thai trái phép gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe người khác, Nguyễn Thị Cẩm Tú còn bị áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền 30.000.000 đồng và cấm hành nghề trong 5 năm theo khoản 4 Điều 316 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo.)
Kết luận
Phá thai trái phép là hành vi vi phạm nghiêm trọng, xâm phạm sức khỏe, tính mạng người mang thai và đạo đức nghề y. Theo Điều 316 Bộ luật Hình sự 2015, người thực hiện phá thai trái phép có thể bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc tù từ 1 đến 15 năm, tùy mức độ hậu quả. Ngoài ra, còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm hành nghề hoặc đảm nhiệm chức vụ từ 1 đến 5 năm.
