Sai sót trong ngành y, đặc biệt là việc cấp phát nhầm thuốc, không chỉ ảnh hưởng đến quá trình điều trị mà còn có thể đe dọa tính mạng người bệnh. Trong thực tế, đã có nhiều trường hợp bệnh nhân bị ảnh hưởng nghiêm trọng do sử dụng sai thuốc, sai liều lượng hoặc thuốc không đúng chỉ định. Vậy người có trách nhiệm cấp phát thuốc sẽ bị xử lý ra sao khi để xảy ra hậu quả?
1. Nhân viên cấp phát thuốc trong bệnh viện có trách nhiệm gì?
Công tác cấp phát thuốc tại các cơ sở y tế, đặc biệt là bệnh viện điều trị nội trú, đóng vai trò then chốt trong quá trình điều trị. Một sai sót nhỏ cũng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho người bệnh. Theo khoản 2,3 Điều 63 Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023 quy định rõ về trách nhiệm của người được giao nhiệm vụ cấp phát thuốc trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có điều trị nội trú:
Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023
Điều 63. Sử dụng thuốc trong điều trị
...
2. Khi kê đơn thuốc, người hành nghề phải ghi đầy đủ, rõ ràng vào đơn thuốc hoặc hồ sơ bệnh án thông tin về tên thuốc, hàm lượng, liều dùng, cách dùng và thời gian dùng thuốc; không kê đơn thực phẩm chức năng trong đơn thuốc.
3. Khi cấp phát thuốc cho người bệnh, người hành nghề được giao nhiệm vụ cấp phát thuốc có trách nhiệm sau đây:
a) Kiểm tra đơn thuốc, phiếu lĩnh thuốc, tên thuốc, nồng độ, hàm lượng, liều dùng, cách dùng thuốc;
b) Kiểm tra, đối chiếu đơn thuốc với các thông tin về tên thuốc, nồng độ, hàm lượng, hạn dùng và số lượng khi nhận thuốc;
c) Kiểm tra, đối chiếu họ tên người bệnh, tên thuốc, dạng thuốc, nồng độ, hàm lượng, liều dùng, cách dùng, thời gian dùng trước khi cấp phát thuốc cho người bệnh;
...
Pháp luật đặt ra trách nhiệm rất rõ cho người được giao cấp phát thuốc. Họ không chỉ có nghĩa vụ kiểm tra tên thuốc mà còn phải đối chiếu thông tin bệnh nhân và theo dõi diễn biến sau khi sử dụng. Nếu không thực hiện đầy đủ các bước trên và gây hậu quả, người này có thể bị xem là vi phạm pháp luật.
Ví dụ thực tế:
Bộ Y tế yêu cầu làm rõ vụ cấp nhầm thuốc phá thai cho thai phụ tại Tiền Giang
Tháng 3/2018, tại Trung tâm Y tế huyện Tân Phước, tỉnh Tiền Giang, xảy ra sự cố cấp nhầm thuốc Misoprostol 200 mcg-một loại thuốc phá thai-cho ba thai phụ đến khám thai. Hậu quả, một thai nhi đã chết lưu, một thai phụ may mắn giữ được thai, và một trường hợp chưa sử dụng thuốc. Nguyên nhân được cho là do lỗi phần mềm quản lý thuốc, dẫn đến việc bác sĩ kê đơn sai. Bộ Y tế đã yêu cầu Sở Y tế Tiền Giang khẩn trương kiểm tra, xác minh sự việc, xử lý nghiêm các cá nhân, tập thể vi phạm, và rà soát quy trình kê đơn, phát thuốc tại các cơ sở y tế trong tỉnh để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân.
Nguồn: Báo điện tử VTV
2. Nếu gây tổn hại sức khỏe do cấp phát thuốc sai, có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Hành vi vi phạm quy định về cấp phát thuốc, nếu gây ra tổn hại đến sức khỏe của người bệnh, có thể bị xem xét trách nhiệm hình sự theo Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017):
Điều 315. Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác
1. Người nào vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 259 của Bộ luật này, thuộc một trong các trường hợp dưới đây hoặc đã bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Làm chết 01 người hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này là 61% đến 121%;
d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:
a) Làm chết 02 người;
b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 61% trở lên;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;
d) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
a) Làm chết 03 người trở lên;
b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;
d) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.
4. Người vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 259 của Bộ luật này, gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60% hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 31% đến 60% hoặc đã bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
...
Nếu người cấp phát thuốc không tuân thủ quy trình, gây tổn thương sức khỏe hoặc tử vong cho bệnh nhân, họ có thể bị truy cứu hình sự. Mức phạt sẽ tăng theo mức độ thiệt hại: từ tổn thương sức khỏe, chết người, cho đến thiệt hại về tài sản.
Ví dụ thực tế:
Vụ án xảy ra tại Bệnh viện Đa khoa H.Hướng Hóa (tỉnh Quảng Trị), liên quan đến cái chết thương tâm của ba trẻ sơ sinh do bị tiêm nhầm thuốc giãn cơ thay vì vaccine viêm gan B. Người trực tiếp thực hiện việc tiêm là y sĩ Khoa sản Nguyễn Thị Thuận, người đã lấy nhầm thuốc từ tủ lạnh có chứa lọ thuốc giãn cơ mà ông Lê Huỳnh Sơn (nguyên Phó phòng Kế hoạch - Tổng hợp) tự ý gửi vào.
Trong vụ án, bà Trần Thị Hải Vân (nguyên Y tá trưởng Khoa khám bệnh) là người được giao quản lý tủ lạnh chứa thuốc nhưng không biết lọ thuốc giãn cơ đã bị đưa vào tủ. Trước đó, Tòa sơ thẩm tuyên phạt bị cáo Thuận 5 năm tù về tội “Vô ý làm chết người do vi phạm quy tắc nghề nghiệp”; bị cáo Sơn 4 năm tù, bị cáo Thiện (Giám đốc bệnh viện) 3 năm tù, và bị cáo Vân 3 năm tù treo cùng về tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”.
Sau bản án sơ thẩm, các bị cáo Sơn, Thiện, và Vân kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt. Đặc biệt, bị cáo Vân kêu oan, cho rằng lọ thuốc giãn cơ không nằm trong phạm vi kiểm soát của mình. Trong khi đó, bị cáo Sơn thừa nhận hành vi sai nhưng cho biết đã ghi rõ "thuốc độc" để cảnh báo. Bị cáo Thiện thì cho rằng lỗi thuộc về nhân viên, bản thân không kiểm soát được toàn bộ sự việc.
Tại phiên phúc thẩm, đại diện Viện Kiểm sát nhận định các bị cáo có hành vi nguy hiểm, ảnh hưởng đến tính mạng và làm giảm lòng tin của nhân dân đối với ngành Y tế. Tuy nhiên, do điều kiện khách quan và hoàn cảnh bệnh viện còn khó khăn, VKS đề nghị giảm án và cho hưởng án treo đối với bị cáo Sơn và Thiện; bác đơn kêu oan của bị cáo Vân.
Hội đồng xét xử phúc thẩm đã chấp nhận một phần kháng cáo của Thiện và Sơn, sửa án sơ thẩm: giảm án cho Sơn từ 4 năm tù xuống 3 năm và chuyển cả hai sang hình phạt tù treo (thử thách 5 năm). Đối với Vân, tòa bác đơn kêu oan và giữ nguyên mức án 3 năm tù treo. Ngoài ra, bệnh viện bị buộc tiếp tục bồi thường mỗi gia đình nạn nhân 143 triệu đồng.
Nguồn: Tòa án nhân dânCấp Cao Đà Nẵng
3. Người cấp thuốc nhầm gây hậu quả có thể bị cấm hành nghề không?
Một trong những biện pháp bổ sung khi xét xử tội liên quan đến y tế là cấm hành nghề hoặc cấm đảm nhiệm chức vụ. Đây là chế tài cần thiết nhằm bảo đảm an toàn cho cộng đồng và duy trì kỷ luật ngành. Khoản 5 Điều 315 Bộ luật hình sự 2015 (được sửa đổi bởi khoản 117 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017) quy định rõ về hình phạt bổ sung đối với người phạm tội này:
Điều 315. Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác
...
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Ngay cả khi hậu quả chưa đến mức nghiêm trọng, nếu người cấp phát thuốc từng bị xử phạt hoặc vi phạm lặp lại thì vẫn có thể bị cấm hành nghề. Mục tiêu của hình phạt không chỉ là răn đe mà còn ngăn chặn nguy cơ tái phạm.
Ví dụ thực tế:
Điều dưỡng bị đình chỉ công tác vì tiêm nhầm thuốc cho bé 8 tháng tuổi
Ngày 15/1/2018, tại Bệnh viện Đa khoa Đông Anh (Hà Nội), bé gái 8 tháng tuổi được đưa vào điều trị do sốt cao, nôn và tiêu chảy. Sau khi được chẩn đoán tiêu chảy cấp kèm viêm họng cấp và theo dõi tim bẩm sinh, bé được chỉ định uống Kaliclorid. Tuy nhiên, điều dưỡng Hoàng Thu Trang đã tiêm tĩnh mạch Kaliclorid 10% thay vì cho uống, dẫn đến bé co giật và ngừng tim. Sau khi cấp cứu, bé được chuyển đến Bệnh viện Xanh Pôn trong tình trạng hôn mê, thở máy và tiên lượng rất nặng.
Hội đồng chuyên môn của Bệnh viện Đa khoa Đông Anh xác định điều dưỡng Trang đã vi phạm quy trình chuyên môn, cụ thể là nhầm lẫn trong đường dùng thuốc. Bệnh viện đã đình chỉ công tác điều dưỡng này để tiếp tục xem xét các hình thức xử lý tiếp theo. Sở Y tế Hà Nội chỉ đạo bệnh viện tập trung điều trị cho bệnh nhi, kiểm điểm kíp trực, rà soát quy trình chuyên môn và tổ chức tập huấn lại cho toàn bộ nhân viên y tế.
Nguồn: Quân Đội Nhân Dân
4. Kết luận
Cấp phát nhầm thuốc không chỉ là lỗi hành chính mà có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng. Nhân viên y tế cần tuân thủ nghiêm quy trình, đối chiếu kỹ thông tin thuốc và bệnh nhân để tránh hậu quả đáng tiếc. Pháp luật Việt Nam đã có quy định chặt chẽ nhằm bảo vệ quyền lợi và tính mạng của người bệnh.
