Việc sản xuất, bảo quản và vận chuyển hóa chất nguy hiểm tiềm ẩn nhiều rủi ro về an toàn lao động và môi trường, vì vậy được pháp luật quy định rất chặt chẽ. Trước hết, chỉ những loại hóa chất có đặc tính độc hại hoặc nguy cơ gây sự cố nghiêm trọng mới bị xếp vào danh mục hóa chất nguy hiểm. Ngoài ra, các nhà xưởng, kho chứa hóa chất này cũng bắt buộc phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn theo quy chuẩn quốc gia hiện hành.
1. Hóa chất như thế nào được xem là hóa chất nguy hiểm?
Thông tư số 48/2020/TT-BCT ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn trong sản xuất, kinh doanh, sử dụng, bảo quản và vận chuyển hóa chất nguy hiểm, Phần I, đề mục 3, tiêu mục 3.3 Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 05A:2020/BCT quy định như sau:
QCVN 05A:2020/BCT
I. Quy định chung
...
3. Giải thích từ ngữ và từ viết tắt
...
3.3. Hóa chất nguy hiểm là hóa chất có một hoặc một số đặc tính nguy hiểm sau đây theo nguyên tắc phân loại của GHS: dễ nổ; ôxy hóa mạnh; ăn mòn mạnh; dễ chảy; độc cấp tính, độc mãn tính; gây kích ứng với con người; gây ung thư hoặc có nguy cơ gây ung thư; gây biến đổi gen; độc đối với sinh sản; tích luỹ sinh học; ô nhiễm hữu cơ khó phân huỷ; độc hại đến môi trường.
...
Danh sách các đặc tính nêu tại tiêu mục 3.3 của QCVN 05A:2020/BCT được xây dựng dựa trên Hệ thống phân loại và ghi nhãn hóa chất toàn cầu (GHS) – một hệ thống được áp dụng rộng rãi trên thế giới nhằm đảm bảo tính thống nhất và minh bạch trong việc đánh giá rủi ro của các loại hóa chất. Theo đó, một hóa chất chỉ cần có một trong số các đặc tính nguy hiểm như dễ cháy, độc tính cao, gây biến đổi gen hoặc làm ô nhiễm môi trường… thì đã được xếp vào nhóm hóa chất nguy hiểm, bất kể liều lượng hoặc tần suất sử dụng.
Việc phân loại này không mang tính hình thức mà là cơ sở then chốt trong công tác quản lý an toàn hóa chất. Nó giúp nhà nước, doanh nghiệp và người sử dụng chủ động nhận diện và ứng phó với các nguy cơ tiềm ẩn từ khâu sản xuất, vận chuyển, bảo quản đến tiêu hủy hóa chất. Đặc biệt, trong bối cảnh ngày càng có nhiều sự cố hóa chất xảy ra với hậu quả nghiêm trọng, việc xác định rõ đâu là hóa chất nguy hiểm sẽ là bước đầu tiên và bắt buộc để áp dụng các biện pháp kiểm soát phù hợp. Cụ thể, khi một hóa chất bị xếp vào nhóm nguy hiểm, các cơ sở sản xuất, kinh doanh, hoặc lưu trữ hóa chất đó phải tuân thủ hàng loạt yêu cầu pháp lý như: đăng ký hóa chất với cơ quan có thẩm quyền; xây dựng phương án phòng ngừa và ứng phó sự cố hóa chất; bố trí khu vực nhà xưởng, kho chứa cách ly và đạt chuẩn kỹ thuật; lắp đặt thiết bị cảnh báo, thông gió, chữa cháy; đồng thời phải tổ chức huấn luyện an toàn hóa chất cho người lao động.
Tình huống giả định
Tháng 4/2025, Công ty TNHH Công nghiệp Hóa Việt Phát (đặt trụ sở tại KCN Long Thành, Đồng Nai) nhập khẩu một lô hóa chất phục vụ sản xuất sơn công nghiệp. Trong hồ sơ hải quan, doanh nghiệp khai báo đây là “hóa chất thông thường, không độc hại”, nhằm giảm thủ tục kiểm định. Tuy nhiên, cơ quan kiểm tra kỹ thuật phát hiện trong thành phần có chứa toluene – một chất dễ cháy, dễ bay hơi và gây độc thần kinh nếu tiếp xúc lâu dài.
Sau khi đối chiếu với danh mục phân loại trong QCVN 05A:2020/BCT, Chi cục Hải quan xác định toluene thuộc nhóm hóa chất nguy hiểm do có đặc tính dễ cháy, độc cấp tính và gây kích ứng với con người. Do đó, Công ty Hóa Việt Phát buộc phải điều chỉnh lại toàn bộ hồ sơ nhập khẩu, đồng thời phải thực hiện đầy đủ các quy định liên quan đến vận chuyển, lưu trữ và bảo quản hóa chất nguy hiểm theo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Nhà xưởng, kho chứa hóa chất nguy hiểm phải đáp ứng yêu cầu gì?
Thông tư số 48/2020/TT-BCT ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn trong sản xuất, kinh doanh, sử dụng, bảo quản và vận chuyển hóa chất nguy hiểm,Phần II, đề mục 5 QCVN 05A:2020/BCT quy định như sau:
QCVN 05A:2020/BCT
II. Quy định kỹ thuật
...
5. Yêu cầu về nhà xưởng, kho chứa
5.1. Nhà xưởng sản xuất, kho chứa hóa chất nguy hiểm, khi thiết kế xây dựng mới hoặc cải tạo phải thực hiện theo quy định tại QCVN 06: 2020/BXD; TCVN 4604: 2012 và các quy định pháp luật có liên quan, phù hợp với tính chất, quy mô và công nghệ sản xuất, lưu trữ hóa chất.
5.2. Đường, lối thoát nạn của nhà xưởng, kho chứa hóa chất phải được thiết kế, xây dựng theo quy định tại QCVN 06: 2020/BXD và các quy định hiện hành.
5.3. Hệ thống thông gió của nhà xưởng, kho chứa hóa chất nguy hiểm phải được lắp đặt để đảm bảo giá trị cho phép vi khí hậu tại nơi làm việc quy định tại QCVN 26 : 2016/BYT.
5.4. Hệ thống chiếu sáng nhà xưởng sản xuất, kho chứa hóa chất nguy hiểm phải đảm bảo mức cho phép chiếu sáng nơi làm việc theo quy định tại QCVN 22: 2016/BYT.
5.5. Nhà xưởng, kho chứa hóa chất nguy hiểm phải có hệ thống thu lôi chống sét hoặc nằm trong khu vực được chống sét an toàn và được định kỳ kiểm tra theo các quy định hiện hành.
5.6. Nhà xưởng, kho chứa hóa chất nguy hiểm phải được kiểm tra định kỳ hàng năm về an toàn và biện pháp đảm bảo an toàn trước mùa mưa bão. Biên bản kiểm tra phải được lưu giữ đến kỳ kiểm tra tiếp theo.
5.7. Sàn nhà xưởng, kho chứa hóa chất phải chịu được tải trọng, chịu được ăn mòn hóa chất, không trơn trượt.
5.8. Nhà xưởng, kho chứa có hóa chất nguy hiểm phải có ít nhất 2 lối ra, vào. Các lối ra, vào, cửa thoát nạn, lối đi cho người đi bộ không bị cản trở.
5.9. Nhà xưởng, kho chứa hóa chất nguy hiểm phải lắp đặt thiết bị rửa mắt khẩn cấp và tắm khẩn cấp đảm bảo khoảng cách từ khu vực có thao tác tiếp xúc với hóa chất nguy hiểm đến thiết bị rửa mắt, tắm khẩn cấp trong phạm vi bán kính 10 m, nhưng không gần hơn 2 m.
5.10. Kho chứa hóa chất nguy hiểm phải được bố trí, phân chia khu vực sắp xếp theo tính chất của từng loại, nhóm hóa chất.
5.11. Các hóa chất có đặc tính không tương thích phải được bảo quản bằng cách phân lập khu vực theo khoảng cách an toàn hoặc cách ly trong các khu vực riêng biệt bằng tường chắn để đảm bảo không tiếp xúc với nhau kể cả khi xảy ra sự cố. Các hóa chất có đặc tính không tương thích được quy định chi tiết tại Phụ lục B của Quy chuẩn này.
5.12. Khi xếp hóa chất trong kho phải đảm bảo yêu cầu an toàn cho người lao động và hàng hóa như sau:
- Đối với hàng đóng bao phải xếp trên bục hoặc trên giá đỡ, cách tường ít nhất 0.5 m, hóa chất có khả năng phản ứng với nước phải xếp trên bục cao tối thiểu 0,12 m;
- Các thiết bị chứa hóa chất không được xếp sát tràn kho và không cao quá 2 m nếu không có kệ chứa;
- Lối đi chính trong kho rộng tối thiểu 1,5 m:
- Lập kế hoạch kiểm tra giám sát các điểm nguy cơ xảy ra sự cố tại nhà xưởng, kho chứa hóa chất nguy hiểm.
5.13. Sắp xếp hóa chất trên các kệ, giá đỡ, tủ,... chứa hóa chất phải đảm bảo an toàn tải trọng thiết kế và tải trọng cho phép của sàn.
5.14. Xếp chồng các phương tiện chứa hóa chất phải đảm bảo khả năng chịu tải cho phép của pa-lết Không xếp nhiều hơn ba (03) tầng đối với phương tiện chứa dung tích dưới 1.000 I. Không xếp nhiều hơn hai (02) tầng đối với phương tiện chứa dung tích trên 1.000 l.
5.15. Nhà xưởng, kho chứa hóa chất nguy hiểm dạng lỏng phải có hệ thống bờ, rãnh thu gom để đảm bảo; hóa chất không thoát ra môi trường; hóa chất không tiếp xúc với các loại hóa chất có khả năng phản ứng trong trường hợp xảy ra sự cố tràn đổ, rò rỉ hóa chất nguy hiểm khác.
5.16. Khu vực lưu chứa hóa chất tràn đổ, hóa chất thải bỏ, bao bì, thiết bị chứa đã qua sử dụng, các hóa chất hết hạn sử dụng phải tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường và quản lý chất thải nguy hại.
Theo đó, công trình nhà xưởng và kho hóa chất phải được thiết kế và xây dựng đúng chuẩn kỹ thuật, phù hợp với quy định của các quy chuẩn mà pháp luật công bố. Đây là nền tảng để đảm bảo kết cấu an toàn, khả năng chịu lực, phân khu chức năng hợp lý và dễ dàng ứng phó khi có sự cố xảy ra.
Không gian bên trong các khu vực này phải được bố trí lối thoát nạn rõ ràng, không bị che khuất hoặc cản trở, đồng thời trang bị đầy đủ hệ thống chiếu sáng, thông gió, chống sét, nhằm đảm bảo môi trường làm việc an toàn và không phát sinh nguy cơ tiềm ẩn. Đặc biệt, tại nơi thao tác trực tiếp với hóa chất, quy định yêu cầu phải có thiết bị rửa mắt và tắm khẩn cấp, đặt trong phạm vi không quá 10 mét tính từ vị trí có nguy cơ tiếp xúc. Đây là một trong những yếu tố then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe người lao động khi xảy ra sự cố tiếp xúc hóa chất ngoài ý muốn.
Ngoài ra, cách thức sắp xếp hóa chất trong kho cũng là điểm kiểm tra trọng yếu. Cơ sở phải phân loại hóa chất theo đặc tính vật lý và hóa học, đảm bảo không để các loại hóa chất có phản ứng tương kỵ đặt gần nhau, tránh nguy cơ cháy nổ, rò rỉ hoặc phát sinh khí độc. Đồng thời, doanh nghiệp phải xây dựng và thực hiện quy trình kiểm tra an toàn định kỳ, đặc biệt là trước mùa mưa bão – thời điểm dễ xảy ra các sự cố liên quan đến chập điện, ngập kho hoặc sét đánh.
Tình huống giả định
Tháng 6/2025, Công ty TNHH Sơn Đại Việt (KCN Tân Đông Hiệp B, Dĩ An, Bình Dương) bị kiểm tra đột xuất bởi lực lượng Thanh tra Sở Công Thương tỉnh Bình Dương sau khi có phản ánh về mùi hóa chất nồng nặc lan ra khu dân cư lân cận. Qua kiểm tra thực tế, đoàn thanh tra ghi nhận nhiều vi phạm: kho chứa chỉ có 1 lối thoát hiểm, hệ thống thông gió yếu, không có thiết bị tắm – rửa mắt khẩn cấp, hóa chất dễ cháy và hóa chất oxy hóa được xếp cùng khu vực, và hoàn toàn không có rãnh thu gom hóa chất rò rỉ.
Căn cứ QCVN 05A:2020/BCT, tổ công tác kết luận nhà xưởng và kho chứa của doanh nghiệp không đạt yêu cầu về bảo đảm an toàn hóa chất. Công ty bị yêu cầu tạm dừng hoạt động kho chứa để khắc phục toàn bộ tồn tại, đồng thời phải lập kế hoạch kiểm tra nội bộ định kỳ theo quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc quản lý hóa chất nguy hiểm trong hoạt động sản xuất và lưu trữ đòi hỏi phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật. Chỉ những loại hóa chất có đặc tính như dễ cháy, độc hại hoặc gây nguy hiểm đến sức khỏe, môi trường mới được phân loại là hóa chất nguy hiểm. Đối với các nhà xưởng và kho chứa loại hóa chất này, pháp luật yêu cầu phải đảm bảo đầy đủ điều kiện về kết cấu, kỹ thuật, thiết bị bảo hộ và phương án xử lý sự cố để phòng ngừa rủi ro.
