Việc phân biệt giữa cơ sở tín ngưỡng và cơ sở tôn giáo có ý nghĩa quan trọng trong quản lý các hoạt động liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo tại Việt Nam. Trong đó, nhà thờ – tùy vào mục đích và chủ thể quản lý – có thể được xem là cơ sở tín ngưỡng hoặc cơ sở tôn giáo. Đồng thời, chỉ những người có vị trí hợp pháp trong tổ chức tôn giáo như chức sắc, chức việc, nhà tu hành mới có quyền thực hiện lễ nghi tôn giáo và giảng đạo tại các cơ sở tôn giáo như nhà thờ.
1. Nhà thờ có phải là cơ sở tôn giáo không?
Khoản 14 Điều 2 Luật Tín ngưỡng, tôn giáo 2016 quy định như sau:
Luật Tín ngưỡng, tôn giáo 2016
Điều 2. Giải thích từ ngữ
...
14. Cơ sở tôn giáo gồm chùa, nhà thờ, nhà nguyện, thánh thất, thánh đường, trụ sở của tổ chức tôn giáo, cơ sở hợp pháp khác của tổ chức tôn giáo.
...
Ngoài ra, khoản 4 Điều 2 cũng nêu:
Luật Tín ngưỡng, tôn giáo 2016
Điều 2. Giải thích từ ngữ
...
4. Cơ sở tín ngưỡng là nơi thực hiện hoạt động tín ngưỡng của cộng đồng như đình, đền, miếu, nhà thờ dòng họ và những cơ sở tương tự khác.
...
Theo quy định tại khoản 14 Điều 2 Luật Tín ngưỡng, tôn giáo 2016, cơ sở tôn giáo là khái niệm bao gồm các địa điểm gắn liền với hoạt động chính thức của tổ chức tôn giáo đã được Nhà nước công nhận, như chùa, nhà thờ, nhà nguyện, thánh thất, thánh đường, trụ sở tổ chức tôn giáo, hoặc các cơ sở hợp pháp khác. Đây là những nơi không chỉ phục vụ việc hành lễ, thờ tự, mà còn là trung tâm sinh hoạt tôn giáo, giảng dạy giáo lý, tổ chức lễ hội, và quản lý tín đồ.
Trong khi đó, khoản 4 cùng điều luật định nghĩa cơ sở tín ngưỡng là nơi diễn ra hoạt động tín ngưỡng của cộng đồng, tiêu biểu như đình, đền, miếu, nhà thờ dòng họ và những cơ sở tương tự khác. Khác với cơ sở tôn giáo, cơ sở tín ngưỡng không thuộc về một tổ chức tôn giáo cụ thể, mà thường do cộng đồng dân cư hoặc dòng họ tự quản lý và gìn giữ, với mục đích duy trì phong tục thờ cúng tổ tiên, thần linh hoặc nhân vật có công với làng xã.
Từ hai định nghĩa trên, có thể thấy rằng “nhà thờ” trong pháp luật Việt Nam không phải luôn mang cùng một tính chất pháp lý, mà được chia thành hai loại tùy theo mục đích sử dụng và chủ thể quản lý:
-
Nhà thờ dòng họ (nhà thờ họ) – do các gia tộc hoặc cộng đồng địa phương dựng lên để thờ cúng tổ tiên, được coi là cơ sở tín ngưỡng.
-
Nhà thờ thuộc tổ chức tôn giáo – ví dụ như nhà thờ Công giáo, nhà thờ Tin Lành, thuộc quyền sở hữu và quản lý của tổ chức tôn giáo, là cơ sở tôn giáo.
Tình huống giả định
Tháng 6/2025, tại xã Hòa Thành, huyện Gò Dầu (tỉnh Tây Ninh), một nhóm người dân làm đơn đề nghị công nhận “Nhà thờ Tin Lành Hòa Thành” là cơ sở tôn giáo hợp pháp để tổ chức các lễ nghi và hoạt động giảng đạo thường xuyên. Tuy nhiên, một số ý kiến trong cộng đồng địa phương cho rằng nhà thờ chỉ là điểm sinh hoạt bình thường, không được gọi là cơ sở tôn giáo.
Sau khi tiếp nhận và xác minh, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã phối hợp cùng Phòng Nội vụ huyện Gò Dầu làm rõ: Nhà thờ Tin Lành Hòa Thành thuộc về một tổ chức tôn giáo đã được Nhà nước công nhận, có hệ thống quản lý và đăng ký hoạt động tôn giáo đầy đủ, nên đây chính là cơ sở tôn giáo theo khoản 14 Điều 2 Luật Tín ngưỡng, tôn giáo 2016.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Ai được thực hiện lễ nghi tôn giáo và giảng đạo tại nhà thờ?
Khoản 4 Điều 6 Luật Tín ngưỡng, tôn giáo 2016 quy định như sau:
Luật Tín ngưỡng, tôn giáo 2016
Điều 6. Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của mọi người
...
4. Chức sắc, chức việc, nhà tu hành có quyền thực hiện lễ nghi tôn giáo, giảng đạo, truyền đạo tại cơ sở tôn giáo hoặc địa điểm hợp pháp khác....
Quy định này nhằm đảm bảo rằng các hoạt động lễ nghi, giảng dạy giáo lý, giáo luật tại cơ sở tôn giáo được thực hiện đúng giáo pháp và trong khuôn khổ tổ chức tôn giáo được Nhà nước công nhận. Những cá nhân không thuộc hàng ngũ chức sắc, chức việc, nhà tu hành không có quyền tự ý giảng đạo hoặc tổ chức lễ nghi tôn giáo trong nhà thờ hay các địa điểm thờ tự.
Ngoài ra, việc giảng đạo hoặc truyền đạo tại các địa điểm tôn giáo phải đảm bảo thực hiện đúng giáo luật và quy định nội bộ của tổ chức tôn giáo, đồng thời không vi phạm các quy định khác của pháp luật Việt Nam về an ninh trật tự, văn hóa và tôn giáo.
Tình huống giả định
Tháng 8/2025, ông Lê Văn Thái (sinh năm 1985, ngụ tại TP. Biên Hòa, Đồng Nai), là một tín đồ nhiệt thành của một tổ chức tôn giáo đang hoạt động hợp pháp tại Việt Nam. Mặc dù không giữ bất kỳ chức vụ nào trong tổ chức và chưa từng được đào tạo tôn giáo chính quy, ông Thái thường xuyên tự ý giảng đạo cho giáo dân tại Nhà thờ Đức Tin – một cơ sở tôn giáo chính thức tại địa phương.
Sau nhiều lần nhận phản ánh, Ban Quản trị nhà thờ và đại diện tổ chức tôn giáo đã làm việc với chính quyền địa phương để làm rõ. Qua kiểm tra, ông Thái không phải là chức sắc, chức việc hay nhà tu hành, nên việc tự ý giảng đạo tại nhà thờ là không đúng quy định. UBND phường và Phòng Nội vụ TP. Biên Hòa đã phối hợp với tổ chức tôn giáo yêu cầu chấm dứt hành vi và hướng dẫn cá nhân này thực hiện đúng trình tự nếu muốn trở thành người có thẩm quyền giảng đạo.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc phân biệt nhà thờ là cơ sở tín ngưỡng hay cơ sở tôn giáo phụ thuộc vào chủ thể quản lý và mục đích sử dụng. Nếu thuộc tổ chức tôn giáo đã được Nhà nước công nhận, nhà thờ được xác định là cơ sở tôn giáo. Tại đây, chỉ chức sắc, chức việc và nhà tu hành mới được thực hiện nghi lễ, giảng đạo theo quy định, bảo đảm hoạt động tôn giáo đúng pháp luật và giáo lý.
