Khởi tố vụ án hình sự là bước đầu tiên và quan trọng trong quá trình giải quyết một vụ án hình sự. Để khởi tố, cơ quan tiến hành tố tụng phải có căn cứ xác định đã xuất hiện dấu hiệu của tội phạm. Trong số các căn cứ được pháp luật quy định, việc người phạm tội tự thú cũng được xem là một cơ sở hợp pháp để tiến hành khởi tố vụ án.
Người phạm tội tự thú có phải là căn cứ khởi tố vụ án hình sự không?
Điểm 6 Điều 143 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 143. Căn cứ khởi tố vụ án hình sự
Chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu tội phạm. Việc xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ:
...
6. Người phạm tội tự thú.
...
Việc người phạm tội tự thú, tức là tự nguyện đến cơ quan có thẩm quyền để khai nhận hành vi phạm tội của mình là một trong những căn cứ rõ ràng để xác định dấu hiệu tội phạm. Đây là căn cứ có giá trị pháp lý tương đương với các nguồn tin khác như tố giác, tin báo, kiến nghị khởi tố hay do cơ quan có thẩm quyền phát hiện. Tuy nhiên, tự thú chỉ là bước đầu. Sau khi tiếp nhận lời tự thú, cơ quan điều tra vẫn phải xác minh tính xác thực và làm rõ các yếu tố cấu thành tội phạm để tiến hành khởi tố vụ án theo đúng quy trình pháp luật.
Tình huống giả định
-
Phan Thanh Trọng tự thú sau khi thực hiện hành vi trộm cắp xe máy
Phan Thanh Trọng (SN 1996, cư trú tại phường Bắc Hà, tỉnh Hà Tĩnh) đã lén đột nhập vào một nhà trọ vào ban đêm và thực hiện hành vi trộm cắp một chiếc xe máy. Sau khi gây án, Trọng bỏ trốn về quê nhằm tránh bị phát hiện. Tuy nhiên, vì lo sợ và bị dằn vặt tâm lý, chỉ vài ngày sau đó, Trọng quyết định đến trụ sở Công an địa phương để trình diện.
-
Tự nguyện khai nhận toàn bộ hành vi và viết đơn tự thú
Tại cơ quan công an, Trọng tự nguyện khai báo toàn bộ sự việc và viết đơn tự thú, mô tả chi tiết quá trình thực hiện hành vi phạm tội, bao gồm thời gian, địa điểm, phương tiện và vị trí cất giấu tang vật. Hành động này được ghi nhận là yếu tố có thể xem xét giảm nhẹ trong quá trình giải quyết vụ án.
-
Cơ quan điều tra xác minh lời khai và ra quyết định khởi tố vụ án
Sau khi tiếp nhận lời khai, cơ quan điều tra đã khẩn trương kiểm tra camera an ninh tại khu vực xảy ra vụ trộm, lấy lời khai của người bị hại và tổ chức khám xét nơi Trọng giấu xe máy. Khi xác định có đủ căn cứ, cơ quan chức năng ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với Trọng về tội “Trộm cắp tài sản” theo quy định tại Điều 173 Bộ luật Hình sự
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Việc xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ nào?
Khoản 1 Điều 143 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 143. Căn cứ khởi tố vụ án hình sự
Chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu tội phạm. Việc xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ:
Tố giác của cá nhân;
Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân;
Tin báo trên phương tiện thông tin đại chúng;
Kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước;
Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm;
Người phạm tội tự thú.
Như vậy, pháp luật quy định rõ sáu căn cứ để xác định dấu hiệu tội phạm, làm cơ sở cho việc ra quyết định khởi tố vụ án. Các căn cứ này xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau: từ người dân, cơ quan nhà nước, báo chí hoặc do cơ quan tố tụng tự phát hiện. Việc xác định dấu hiệu tội phạm là bước khởi đầu mang tính quyết định, giúp bảo đảm chỉ những vụ việc có căn cứ rõ ràng mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự, tránh việc khởi tố sai hoặc tùy tiện.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Thị Ngọc Hân bị khởi tố vì hành vi chiếm đoạt tiền quỹ công ty
Nguyễn Thị Ngọc Hân (SN 1990, cư trú tại phường Minh Khai, tỉnh Hưng Yên) là kế toán của một công ty tư nhân hoạt động trong lĩnh vực phân phối thiết bị văn phòng. Sau một thời gian phát hiện có dấu hiệu thất thoát quỹ không rõ nguyên nhân, giám đốc công ty đã làm đơn kiến nghị gửi đến cơ quan công an yêu cầu làm rõ sự việc.
-
Cơ quan điều tra tiếp nhận kiến nghị từ công ty và tố giác từ cá nhân
Song song với kiến nghị từ phía giám đốc, một nhân viên trong công ty cũng chủ động gửi đơn tố giác tội phạm, kèm theo các tài liệu kế toán nội bộ, nghi ngờ Hân có hành vi chiếm đoạt tiền công. Trên cơ sở đó, Cơ quan Cảnh sát điều tra tiếp nhận đồng thời cả hai nguồn tin và tiến hành kiểm tra, xác minh.
-
Kết quả xác minh cho thấy có dấu hiệu phạm tội, cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố
Sau khi đối chiếu sổ sách, lấy lời khai các bên liên quan và kiểm tra chứng từ, cơ quan chức năng xác định Nguyễn Thị Ngọc Hân đã sử dụng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt gần 300 triệu đồng từ nguồn quỹ của công ty. Căn cứ kết quả xác minh, Cơ quan Cảnh sát điều tra ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với Hân về tội “Tham ô tài sản” theo quy định tại Điều 353 Bộ luật Hình sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc khởi tố vụ án hình sự chỉ được thực hiện khi có căn cứ xác định dấu hiệu tội phạm theo quy định pháp luật. Người phạm tội tự thú là một trong các căn cứ hợp pháp để cơ quan tố tụng khởi tố vụ án. Ngoài ra, dấu hiệu tội phạm còn có thể được xác định từ tố giác, tin báo, kiến nghị khởi tố hoặc do cơ quan có thẩm quyền trực tiếp phát hiện.
