Việc chia tài sản thừa kế là một trong những thủ tục pháp lý đòi hỏi đầy đủ căn cứ, đặc biệt là giấy tờ chứng minh người để lại tài sản đã chết. Trong một số trường hợp, thân nhân của người đã khuất muốn chia tài sản nhưng lại không có giấy chứng tử dẫn đến tình trạng khó khăn khi thực hiên các thủ tục để phân chia tài sản.
1. Không có giấy chứng tử thì có chia được thừa kế không?
Căn cứ vào khoản 1 Điều 611 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 611. Thời điểm, địa điểm mở thừa kế
1. Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết. Trường hợp Tòa án tuyên bố một người là đã chết thì thời điểm mở thừa kế là ngày được xác định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật này....
Trong quy định của pháp luật dân sự Việt Nam, việc chia tài sản thừa kế bắt buộc phải dựa trên sự kiện người có tài sản đã chết. Thời điểm mở thừa kế cũng là căn cứ để xác định hàng thừa kế, thời hiệu khởi kiện, giá trị tài sản, tình trạng hôn nhân, v.v... Căn cứ pháp lý để chứng minh cái chết của một người là giấy chứng tử, do Ủy ban nhân dân cấp xã/phường nơi cư trú cuối cùng của người mất cấp. Nếu người chết không được khai tử thì pháp luật không thừa nhận việc người đó đã mất, đồng nghĩa với việc không thể thực hiện việc thừa kế tài sản. Trong trường hợp không thể xin được giấy chứng tử, thì người thừa kế có thể nộp đơn ra Tòa án yêu cầu tuyên bố một người đã chết (theo Điều 71, 72 Bộ luật Dân sự 2015). Không có giấy chứng tử, công chứng viên sẽ không thể chứng nhận văn bản khai nhận di sản hoặc phân chia di sản. Cơ quan đăng ký đất đai cũng không chấp nhận hồ sơ sang tên nếu thiếu giấy chứng tử hoặc văn bản có giá trị pháp lý tương đương.
Tình huống giả định
Bắt buộc phải có giấy chứng tử khi thực hiện việc chia di sản thừa kế.
- Ông Lê Văn Hữu khi chết để lại di chúc cho những người con để chia thừa kế.
Ông Hữu khi chết có để lại di chúc chia mảnh đất của ông ở cho những người con của mình tuy nhiên việc chia tài sản không được thực hiện ngay lập tức. - Ông Lê Văn Hữu mất, gia đình ông không làm thủ tục khai tử và khi con gái ông cần chia đất để xây nhà thì phòng công chứng yêu cầu giấy chứng tử.
Ông Hữu mất tại nhà riêng vào cuối năm 2021 do bệnh tim, gia đình lo hậu sự đơn giản, không làm thủ tục khai tử. Đến năm 2025, con gái ông là chị Lê Thị Hằng muốn chia phần đất 250m² đứng tên ông Hữu để xây nhà ở riêng. Khi ra Văn phòng công chứng, chị Hằng được yêu cầu bổ sung giấy chứng tử. - Gia đình ông Lê Văn Hữu trình các giấy tờ ở địa phương nhưng không được chấp nhận là văn bản hợp lệ nên họ phải đi làm giấy chứng tử cho ông ở UBND.
Gia đình trình giấy báo tang của Hội người cao tuổi, biên bản chôn cất và xác nhận của tổ dân phố, nhưng công chứng viên từ chối, vì đó không phải là căn cứ pháp lý hợp lệ. Cơ quan công chứng yêu cầu chị phải có giấy chứng tử hoặc quyết định tuyên bố chết thì mới có thể chứng nhận văn bản phân chia di sản. Sau đó, gia đình phải đến UBND phường Nam Dương xin xác nhận lại sự kiện tử vong để được cấp giấy chứng tử, mất gần 2 tháng mới hoàn tất.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Nếu làm mất giấy chứng tử, làm thế nào để chia thừa kế?
Căn cứ vào Điều 34 Luật Hộ tịch 2014, Điều 71 Bộ luật dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Luật Hộ tịch 2014
Điều 34. Thủ tục đăng ký khai tử
1. Người có trách nhiệm đi đăng ký khai tử nộp tờ khai theo mẫu quy định và Giấy báo tử hoặc giấy tờ khác thay giấy báo tử cho cơ quan đăng ký hộ tịch.2. Ngay sau khi nhận giấy tờ theo quy định tại khoản 1 Điều này, nếu thấy việc khai tử đúng thì công chức tư pháp - hộ tịch ghi nội dung khai tử vào Sổ hộ tịch, cùng người đi khai tử ký tên vào Sổ hộ tịch và báo cáo Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã cấp trích lục cho người đi khai tử.
Công chức tư pháp - hộ tịch khóa thông tin hộ tịch của người chết trong Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử.
Điều 71. Tuyên bố chết
1. Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp sau đây:a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
b) Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;
d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này.
2. Căn cứ vào các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, Tòa án xác định ngày chết của người bị tuyên bố là đã chết.
3. Quyết định của Tòa án tuyên bố một người là đã chết phải được gửi cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người bị tuyên bố là đã chết để ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch.
Nếu làm mất giấy chứng tử, cách hợp pháp để mở thừa kế cần phải xin cấp lại giấy chứng tử tại UBND phường/xã nơi cư trú cuối cùng của người mất. Hồ sơ cần có giấy tờ chứng minh sự kiện tử vong (giấy báo tử bệnh viện, biên bản công an khu vực, nhân chứng…). Nếu người chết đã mất tích lâu ngày và không tìm thấy thi thể, có thể nộp đơn yêu cầu Tòa án tuyên bố là đã chết (sau khi đã có quyết định tuyên bố mất tích). Thời điểm mở thừa kế là thời điểm tử vong, không phải thời điểm có quyết định của Tòa hoặc giấy chứng tử. Tuy nhiên, để xác lập quyền thừa kế, người thừa kế bắt buộc phải có chứng cứ pháp lý xác nhận cái chết của người để lại di sản.
Tình huống giả định
Người thân của người mất làm lại giấy chứng tử tại UBND phưởng
- Bà Nguyễn Thị Lựu mất đã để lại di chúc chia tài sản cho con cháu.Bà Lựu trước khi mất đã lập di chúc chia cho con cháu 3 mảnh đất thuộc quyền sở hữu của mình cho con cháu.
- Bà Nguyễn Thị Lựu mất năm 2018, khi con cháu bà chia đất thì phát hiện ra bị mất giấy khai tử.
Bà Nguyễn Thị Lựu mất năm 2018 vì bệnh nặng. Năm 2025, người con trai út muốn làm sổ đỏ lại cho mảnh đất 600m² đứng tên cụ Lựu để xây nhà trọ. Khi làm thủ tục, UBND TP Cần Thơ yêu cầu có giấy khai tử. Gia đình phát hiện bị mất giấy khai tử không còn bất kỳ hồ sơ bệnh viện hay xác nhận tử vong nào. - UBND phường Tân Định đã hướng dẫn gia đình bà Nguyễn Thị Lựu làm lại giấy chứng tử.UBND Phường Tân Định hướng dẫn cho con trai bà viết đơn tường trình, thu thập xác nhận của hàng xóm, công an khu vực, rồi mới đồng ý cấp lại giấy chứng tử sau 3 tuần xác minh. Sau đó, người con mới được quyền làm thủ tục phân chia di sản.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Việc chia tài sản thừa kế bắt buộc phải dựa trên thời điểm người có tài sản chết, và giấy chứng tử là căn cứ pháp lý không thể thiếu. Trong trường hợp không có giấy chứng tử, người thừa kế không thể chia tài sản cho đến khi được cấp lại hoặc có quyết định tuyên bố chết từ Tòa án. Như vậy, cả hai trường hợp đều khẳng định: thiếu giấy chứng tử là thiếu điều kiện pháp lý để thực hiện việc chia thừa kế.
