Tranh vẽ tay là loại hình tác phẩm nghệ thuật mang giá trị sáng tạo và được pháp luật bảo hộ quyền tác giả. Mua tranh và sử dụng để in lên áo thun bán ra thị trường có thể làm phát sinh các vấn đề pháp lý liên quan đến quyền sở hữu và quyền khai thác tác phẩm. Việc sử dụng tranh đã mua để in lên áo mà không vi phạm bản quyền đòi hỏi người mua cần hiểu rõ giới hạn quyền tác giả và tuân thủ quy định của pháp luật.
1. Mua tranh vẽ tay rồi in lên áo thun bán có bị coi là xâm phạm bản quyền không?
Khoản 1 Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định cụ thể:
Điều 6. Căn cứ phát sinh, xác lập quyền sở hữu trí tuệ
1. Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký.
...
Theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2022), quyền tác giả và quyền sở hữu một tác phẩm là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau. Khi bạn mua một bức tranh vẽ tay, bạn chỉ sở hữu bản gốc của bức tranh, tức là bạn có quyền cất giữ, trưng bày, tặng hoặc bán bức tranh đó cho người khác. Tuy nhiên, quyền tác giả – bao gồm quyền được đứng tên trên tác phẩm, quyền công bố, và quyền bảo vệ sự toàn vẹn của bức tranh – vẫn thuộc về người họa sĩ đã sáng tạo ra tác phẩm, và không thể chuyển nhượng được.
Ngoài ra, các quyền như quyền sao chép, quyền phân phối hoặc quyền sử dụng tác phẩm để in lên sản phẩm thương mại, thuộc về quyền tài sản của tác giả. Quyền này có thể được chuyển nhượng, nhưng phải có hợp đồng hoặc văn bản đồng ý rõ ràng của người giữ quyền.
Vì vậy, nếu bạn mua một bức tranh vẽ tay rồi tự ý sử dụng hình ảnh đó để in lên áo thun bán ra thị trường mà không được sự đồng ý của tác giả, thì bạn đã vi phạm quyền tác giả, cụ thể là quyền tài sản của tác giả.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Lâm mua một bức tranh vẽ tay của họa sĩ Trần Thu Hà với giá 5 triệu đồng để treo trong phòng khách. Thấy tranh đẹp và được nhiều bạn bè khen ngợi, anh Lâm quyết định in bức tranh này lên áo thun và bán online. Sau 2 tháng kinh doanh, anh bán được hơn 500 chiếc áo, thu lời khoảng 30 triệu đồng.
Khi phát hiện tranh của mình bị sử dụng trái phép, chị Hà gửi đơn khiếu nại yêu cầu anh Lâm dừng việc in tranh lên áo thun và bồi thường thiệt hại. Anh Lâm cho rằng mình đã mua tranh, nên có quyền sử dụng theo ý muốn. Tuy nhiên, cơ quan chức năng giải thích: việc anh Lâm mua tranh chỉ là sở hữu vật chất, còn quyền tác giả thuộc về chị Hà. Vì không có thỏa thuận nào về việc cho phép in tranh lên sản phẩm khác, nên việc anh Lâm sử dụng tranh để in áo thun là vi phạm quyền tác giả. Anh Lâm phải gỡ bỏ sản phẩm vi phạm, xin lỗi công khai và bồi thường theo quy định.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Làm sao để in tranh đã mua lên áo thun mà không vi phạm bản quyền?
Khoản 1 Điều 45 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định cụ thể
Điều 45. Quy định chung về chuyển nhượng quyền tác giả, quyền liên quan
1. Chuyển nhượng quyền tác giả, quyền liên quan là việc chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan chuyển giao quyền sở hữu đối với các quyền quy định tại khoản 3 Điều 19, Điều 20, khoản 3 Điều 29, Điều 30 và Điều 31 của Luật này cho tổ chức, cá nhân khác theo hợp đồng hoặc theo quy định của pháp luật có liên quan....
Nếu bạn muốn in tranh vẽ tay lên áo thun để bán hàng hợp pháp, bạn cần xin phép và được sự đồng ý của tác giả hoặc người đang giữ quyền tài sản đối với bức tranh. Việc xin phép không thể chỉ thỏa thuận miệng mà phải được thể hiện rõ ràng bằng văn bản. Hình thức phổ biến nhất là hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng tác phẩm hoặc hợp đồng chuyển nhượng quyền tác giả, trong đó ghi nhận đầy đủ thỏa thuận của hai bên về việc sử dụng bức tranh vào mục đích in trên áo thun.
Trong hợp đồng, các bên cần làm rõ những điều khoản quan trọng, như việc sử dụng tranh vẽ tay để in lên áo thun, số lượng sản phẩm được phép sản xuất, khu vực địa lý được phép phân phối sản phẩm (ví dụ trong phạm vi toàn quốc hay chỉ trong một số tỉnh, thành), thời gian được quyền khai thác tranh (bao lâu), mức chi phí trả cho tác giả (có thể là phí cố định hoặc theo phần trăm doanh thu), quyền và nghĩa vụ của từng bên, và trách nhiệm cụ thể nếu có vi phạm xảy ra.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Lan, chủ shop thời trang Lan's Tee, muốn sử dụng bức tranh “Bông hoa mùa hạ” của họa sĩ Phạm Hoàng để in lên áo thun bán ra thị trường. Chị Lan đã liên hệ trực tiếp với anh Hoàng và hai bên ký hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng tác phẩm trong vòng 2 năm, giới hạn in trên 1.000 chiếc áo thun. Hợp đồng ghi rõ mức chi phí bản quyền là 50 triệu đồng, kèm điều khoản bên vi phạm phải bồi thường gấp đôi nếu sử dụng tranh vượt quá phạm vi cho phép.
Nhờ thực hiện đúng quy định pháp luật, chị Lan yên tâm phát triển thương hiệu, còn họa sĩ Hoàng được đảm bảo quyền lợi kinh tế từ tác phẩm của mình. Đây là ví dụ điển hình cho việc khai thác tranh vẽ tay một cách hợp pháp, mang lại lợi ích cho cả hai bên.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Mua tranh vẽ tay không đồng nghĩa với việc được phép in tranh lên áo thun để kinh doanh, trừ khi có sự đồng ý bằng văn bản của tác giả. Quyền tác giả và quyền sở hữu vật chất của tác phẩm là hai vấn đề khác nhau, cần phân biệt rõ ràng. Để sử dụng hợp pháp tranh cho mục đích thương mại, cần ký hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng tác phẩm theo quy định pháp luật.
