Nghĩa vụ dân sự là trách nhiệm pháp lý buộc một bên phải chuyển giao tài sản hay thực hiện hoặc không thực hiện hành vi vì lợi ích của bên có quyền.
Trong đời sống xã hội, quan hệ dân sự luôn gắn liền với quyền và nghĩa vụ của các chủ thể. Nghĩa vụ dân sự là một chế định quan trọng trong Bộ luật Dân sự, tạo cơ sở pháp lý để bảo đảm sự công bằng và ổn định trong giao lưu dân sự, thương mại và đời sống hàng ngày.
1. Nghĩa vụ dân sự là gì?
Căn cứ pháp luật theo Điều 274 Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 274. Nghĩa vụ
Nghĩa vụ là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể (sau đây gọi chung là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (sau đây gọi chung là bên có quyền).
Nghĩa vụ dân sự phản ánh mối quan hệ ràng buộc giữa bên có nghĩa vụ và bên có quyền. Nội dung của nghĩa vụ có thể rất đa dạng. Việc xác định rõ nghĩa vụ dân sự có ý nghĩa quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên trong quan hệ dân sự và là cơ sở để Tòa án, cơ quan có thẩm quyền giải quyết khi có tranh chấp phát sinh.
Tình huống giả định
-
Công ty TNHH Minh Tâm và Công ty CP An Phát ký hợp đồng
Ngày 05/8/2025, tại TP. Hồ Chí Minh, Công ty Minh Tâm ký hợp đồng mua 500 tấn gạo với Công ty An Phát, cam kết giao hàng trong vòng 15 ngày. -
Bên bán thực hiện nghĩa vụ giao hàng
Đến hạn, Công ty An Phát phải giao đủ số gạo như đã thỏa thuận, nếu vi phạm sẽ phải bồi thường. -
Ý nghĩa pháp lý
Đây là nghĩa vụ dân sự phát sinh từ hợp đồng, ràng buộc trách nhiệm pháp lý giữa các bên.
Tình trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.
2. Căn cứ phát sinh nghĩa vụ dân sự là gì?
Căn cứ pháp luật Điều 275 Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 275. Căn cứ phát sinh nghĩa vụ
Nghĩa vụ phát sinh từ căn cứ sau đây:
Hợp đồng.
Hành vi pháp lý đơn phương.
Thực hiện công việc không có ủy quyền.
Chiếm hữu, sử dụng tài sản hoặc được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật.
Gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật.
Căn cứ khác do pháp luật quy định.
Có thể thấy nghĩa vụ dân sự hình thành từ nhiều căn cứ khác nhau. Nghĩa vụ dân sự không chỉ phát sinh từ ý chí của các bên, mà còn từ các sự kiện pháp lý khách quan, nhằm bảo đảm công bằng, khắc phục thiệt hại và duy trì trật tự xã hội.
Tình huống giả định
-
Ông Nguyễn Văn Hòa hứa thưởng tài sản
Ngày 10/9/2025, ông Hòa tuyên bố sẽ thưởng 50 triệu đồng cho ai tìm thấy chiếc xe máy bị mất. -
Anh Trần Quang Nam tìm lại tài sản
Anh Nam đã tìm thấy và trả lại xe, từ đó ông Hòa buộc phải thực hiện nghĩa vụ trả thưởng. -
Ý nghĩa pháp lý
Nghĩa vụ dân sự có thể phát sinh chỉ từ ý chí đơn phương của một chủ thể.
Tình trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Nghĩa vụ dân sự là mối quan hệ pháp lý bắt buộc giữa bên có nghĩa vụ và bên có quyền, được xác định bởi Bộ luật Dân sự. Nghĩa vụ này có thể phát sinh từ hợp đồng, hành vi pháp lý đơn phương, hay từ việc gây thiệt hại, chiếm hữu, sử dụng tài sản không có căn cứ pháp luật.
