Trong lĩnh vực thương mại, hành vi lừa dối khách hàng không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn làm suy giảm niềm tin vào thị trường. Người thực hiện hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chịu các hình phạt nghiêm khắc theo quy định pháp luật. Trong trường hợp đối tượng ra đầu thú, đây có thể được xem là tình tiết giảm nhẹ khi xét xử, tùy vào đánh giá của Tòa án.
1. Người phạm tội lừa dối khách hàng sẽ bị xử phạt ra sao?
Khoản 1 và khoản 2 Điều 198 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 198. Tội lừa dối khách hàng
1. Người nào trong việc mua, bán hàng hóa hoặc cung cấp dịch vụ mà cân, đong, đo, đếm, tính gian hàng hóa, dịch vụ hoặc dùng thủ đoạn gian dối khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
b) Thu lợi bất chính từ 5.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;
d) Thu lợi bất chính 50.000.000 đồng trở lên....
Lừa dối khách hàng là hành vi có chủ ý nhằm trục lợi từ việc cung cấp hàng hóa hoặc dịch vụ không đúng với bản chất thực tế. Theo quy định pháp luật, hành vi này sẽ bị xử lý hình sự nếu có các dấu hiệu như: cân đong gian lận, thay đổi thông tin sản phẩm, tính tiền sai, hoặc sử dụng các thủ đoạn tinh vi khác để che giấu giá trị thực nhằm chiếm đoạt tiền của người mua.
Mức độ xử phạt phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó đặc biệt là số tiền thu lợi bất chính và tính chất hành vi. Nếu số tiền thu lợi bất chính từ 5 triệu đồng đến dưới 50 triệu đồng thì bị xử lý ở khung nhẹ, có thể chỉ bị cảnh cáo hoặc cải tạo không giam giữ. Nhưng nếu từ 50 triệu đồng trở lên hoặc hành vi được thực hiện có tổ chức, có tính chuyên nghiệp hay thủ đoạn xảo quyệt thì sẽ bị áp dụng khung nặng – có thể bị phạt tù từ 1 đến 5 năm.
Đáng chú ý, các hình phạt bổ sung cũng có thể được áp dụng, như cấm hành nghề hoặc phạt thêm từ 20 đến 100 triệu đồng. Những quy định này nhằm răn đe hành vi gian lận thương mại, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trong môi trường kinh doanh minh bạch và lành mạnh.
Tình huống giả định
Trong năm 2024, Công ty TNHH Đầu tư và Thương mại An Minh tổ chức nhiều sự kiện “tri ân khách hàng” tại các tỉnh miền Tây, với hình thức tặng quà miễn phí, bốc thăm trúng thưởng và chào bán các sản phẩm chăm sóc sức khỏe. Các sản phẩm được giới thiệu có giá thị trường từ 5 – 7 triệu đồng, nhưng qua điều tra thực tế, giá trị thật chỉ khoảng 500.000 đến 700.000 đồng.
Công ty tổ chức hội thảo rầm rộ, mời hàng trăm người lớn tuổi đến dự, tạo tâm lý cấp bách để thúc đẩy mua hàng. Trong vòng 6 tháng, doanh nghiệp đã bán được hàng chục nghìn đơn hàng, thu lợi bất chính tổng cộng hơn 1,2 tỉ đồng. Dù ban đầu khách hàng tin rằng đây là chương trình khuyến mãi, nhưng sau khi phát hiện sản phẩm không tương xứng giá trị, hàng loạt người đã làm đơn tố cáo đến cơ quan chức năng.
Sau quá trình xác minh, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an TP. Cần Thơ đã khởi tố vụ án, xác định công ty này có hành vi gian dối nhằm trục lợi, phù hợp với cấu thành tội lừa dối khách hàng theo khoản 2 Điều 198 Bộ luật Hình sự. Với số tiền thu lợi bất chính vượt 1 tỉ đồng, doanh nghiệp đối mặt với mức án từ 01 đến 05 năm tù, đồng thời bị áp dụng hình phạt bổ sung là cấm hoạt động trong lĩnh vực thương mại trong 3 năm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Đầu thú có giúp người phạm tội lừa dối khách hàng được giảm nhẹ hình phạt không?
Khoản 2 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 51. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
...
2. Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.
...
Việc ra đầu thú sau khi phạm tội là hành vi thể hiện sự hợp tác với cơ quan điều tra và thái độ ăn năn hối cải của bị cáo. Dù đầu thú không được liệt kê sẵn trong nhóm các tình tiết giảm nhẹ bắt buộc, nhưng theo quy định, Tòa án vẫn có quyền xem xét và ghi nhận tình tiết này như một căn cứ để giảm hình phạt. Điều quan trọng là việc giảm nhẹ chỉ được chấp nhận khi người phạm tội thực sự tự nguyện ra trình diện và khai báo trung thực về hành vi vi phạm của mình.
Trường hợp người phạm tội bị bắt giữ rồi mới khai nhận thì không được coi là đầu thú. Ngoài ra, việc có được giảm nhẹ hay không còn tùy thuộc vào tính chất, mức độ nghiêm trọng của hành vi, thái độ sau phạm tội, và mức độ thiệt hại đã gây ra. Tòa án sẽ cân nhắc toàn diện các yếu tố này để quyết định việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ sao cho phù hợp với nguyên tắc công bằng trong xét xử.
Tình huống giả định
Tháng 6/2025, ông Trần Văn Hiếu – Giám đốc Công ty TNHH Dược phẩm Hồng Phúc – bị phát hiện có hành vi phân phối các bộ sản phẩm y tế "đặc trị xương khớp" với giá gần 4 triệu đồng/hộp, trong khi giá trị thực của mỗi sản phẩm chỉ khoảng 300.000 đồng. Để bán được số lượng lớn, công ty đã tổ chức hàng loạt hội thảo tại các tỉnh miền Trung, quảng cáo sai lệch công dụng sản phẩm và dụ dỗ người lớn tuổi mua với lời hứa “sử dụng 1 liệu trình khỏi bệnh”.
Sau hơn 4 tháng triển khai, tổng doanh thu từ các buổi hội thảo đạt hơn 1,6 tỉ đồng. Khi biết tin cơ quan chức năng bắt đầu vào cuộc điều tra và có người gửi đơn tố cáo, ông Hiếu đã chủ động đến Phòng Cảnh sát Kinh tế Công an tỉnh Quảng Nam trình diện, khai rõ toàn bộ kế hoạch và phương thức lừa đảo. Ông cũng cung cấp tài liệu nội bộ, hợp tác tích cực để làm rõ trách nhiệm của từng cá nhân trong công ty.
Sau quá trình điều tra, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Nam xác định ông Hiếu phạm tội lừa dối khách hàng theo khoản 2 Điều 198 Bộ luật Hình sự. Tuy nhiên, do ông đã tự nguyện đầu thú, hợp tác điều tra và bồi thường thiệt hại cho các nạn nhân, nên được Tòa án xem xét giảm nhẹ hình phạt. Cuối cùng, ông Hiếu bị tuyên phạt 2 năm tù nhưng cho hưởng án treo, đồng thời bị cấm kinh doanh trong lĩnh vực y tế trong 3 năm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Hành vi lừa dối khách hàng là một dạng gian lận thương mại gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi người tiêu dùng và trật tự thị trường. Người thực hiện hành vi này có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án lên đến 05 năm tù nếu thu lợi bất chính từ 50 triệu đồng trở lên hoặc phạm tội có tổ chức. Trong trường hợp người phạm tội tự nguyện ra đầu thú, Tòa án có thể xem xét đây là tình tiết giảm nhẹ khi lượng hình, nếu có căn cứ rõ ràng và phù hợp với quy định pháp luật.
