Tình trạng lừa đảo tuyển dụng, đặc biệt trên các nền tảng trực tuyến, đang ngày càng phổ biến và gây thiệt hại không nhỏ cho người lao động. Trong một số trường hợp, người tìm việc bị yêu cầu nộp tiền cọc, phí hồ sơ hoặc các khoản không chính đáng dưới hình thức "cam kết tuyển dụng". Hành vi này không chỉ vi phạm quy định về tuyển dụng mà còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu chiếm đoạt tài sản.
1. Lừa đảo tuyển dụng là gì? Có bị xử phạt hành chính không?
Điều 11 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 11. Tuyển dụng lao động
...
2. Người lao động không phải trả chi phí cho việc tuyển dụng lao động.
Bên cạnh đó, điểm b khoản 1 Điều 8 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định:
Điều 8. Vi phạm về tuyển dụng, quản lý lao động
1. Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động khi có một trong các hành vi sau đây:
...
b) Thu tiền của người lao động tham gia tuyển dụng lao động.
...
4. Biện pháp khắc phục hậu quả
Buộc người sử dụng lao động trả lại cho người lao động khoản tiền đã thu đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm b khoản 1 Điều này.
Lừa đảo tuyển dụng thường diễn ra dưới hình thức giả danh công ty tuyển dụng, yêu cầu nộp phí giữ chỗ, phí hồ sơ, tiền đồng phục hoặc tiền bảo đảm, sau đó không bố trí việc làm như đã hứa hoặc biến mất sau khi thu tiền.
Theo quy định của Bộ luật Lao động, người lao động không phải trả bất kỳ chi phí nào khi tham gia tuyển dụng. Do đó, mọi hành vi thu tiền từ người lao động với danh nghĩa phí tuyển dụng đều là hành vi trái luật. Với hành vi này, cá nhân sẽ bị phạt từ 1–3 triệu đồng, tổ chức bị phạt gấp đôi, đồng thời bắt buộc hoàn trả toàn bộ số tiền đã thu. Hành vi này chủ yếu áp dụng mức xử phạt hành chính khi chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm. Nhưng nếu có yếu tố gian dối để chiếm đoạt tài sản, sẽ bị xử lý hình sự.
Tình huống giả định
Chị Trần Thu Giang (22 tuổi, ngụ tại TP. Hải Dương) ứng tuyển vị trí nhân viên bán hàng tại Công ty TNHH Thời trang ZITA, được quảng cáo tuyển gấp trên mạng xã hội. Người nhận hồ sơ yêu cầu chuyển 500.000 đồng, phí đồng phục và phí giữ chỗ vào tài khoản Nguyễn Văn Tuấn (trú tại Đống Đa, Hà Nội) với cam kết đi làm ngay trong tuần.
Sau khi chuyển tiền, chị Giang không nhận được liên hệ nào, bị chặn số và fanpage cũng ngừng phản hồi. Tìm đến địa chỉ công ty ghi trong tin tuyển dụng, chị mới biết không hề có cửa hàng nào tồn tại tại đó. Chị lập tức gửi đơn tố giác đến Công an phường Nguyễn Trãi (quận Hà Đông) và Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội.
Kết quả xác minh cho thấy “Công ty TNHH Thời trang ZITA” không có đăng ký kinh doanh, toàn bộ hình ảnh dùng để tuyển dụng đều là giả. Nguyễn Văn Tuấn bị gọi lên đồn và xử phạt 7 triệu đồng theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP, đồng thời phải hoàn trả toàn bộ số tiền đã nhận.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Lừa đảo tuyển dụng qua mạng có thể bị truy cứu hình sự không?
Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017 quy định như sau:
Điều 174. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
...
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
...
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
...
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
...
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Khác với xử phạt hành chính, hành vi lừa đảo tuyển dụng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi có đầy đủ 3 yếu tố:
-
Có hành vi gian dối (giả danh công ty, tạo website giả, mạo danh tuyển dụng);
-
Nhằm chiếm đoạt tài sản (tiền cọc, tiền phí, các khoản thu không hợp lý);
-
Tổng giá trị chiếm đoạt từ 2 triệu đồng trở lên, hoặc dưới 2 triệu nhưng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến xã hội, là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại, hoặc người vi phạm tái phạm.
Tùy vào số tiền và mức độ tổ chức, tội danh này có thể bị phạt từ 6 tháng tù đến tù chung thân. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm hành nghề, phạt tiền, tịch thu tài sản nếu có dấu hiệu chuyên nghiệp, tái phạm, lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức để lừa đảo.
Tình huống giả định
Một nhóm người do Nguyễn Văn Lâm (33 tuổi, ngụ tại Hà Nội) cầm đầu, lập website giả mạo tên miền gần giống trang tuyển dụng chính thức của một tập đoàn lớn. Trên giao diện, nhóm này đăng nhiều vị trí tuyển dụng với lương cao, chế độ hấp dẫn, yêu cầu ứng viên phải nộp trước phí bảo đảm vị trí 1–2 triệu đồng để xác nhận hồ sơ.
Trong vòng 2 tháng, nhóm này đã lừa hơn 100 người tại nhiều tỉnh thành, chiếm đoạt tổng cộng gần 300 triệu đồng rồi tắt website, xóa toàn bộ thông tin liên hệ. Nhiều người bức xúc trình báo cơ quan công an.
Sau khi điều tra, Công an quận Nam Từ Liêm khởi tố Nguyễn Văn Lâm và các đồng phạm về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo khoản 3 Điều 174 Bộ luật Hình sự, với mức hình phạt từ 7 đến 15 năm tù. Đồng thời, nhóm này bị phạt bổ sung 100 triệu đồng, tịch thu tài sản thu lợi bất chính, và cấm hành nghề có liên quan đến công nghệ thông tin trong 5 năm sau khi chấp hành án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Lừa đảo tuyển dụng, dù diễn ra trực tiếp hay qua mạng, đều là hành vi vi phạm pháp luật và tiềm ẩn nhiều rủi ro cho người tìm việc. Nếu chỉ thu tiền trái phép trong quá trình tuyển dụng, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính và buộc hoàn trả số tiền đã thu. Tuy nhiên, nếu có hành vi gian dối nhằm chiếm đoạt tài sản, đặc biệt là có tổ chức hoặc số tiền lớn, thì người phạm tội hoàn toàn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án nặng.
