Vụ án thao túng thị trường chứng khoán liên quan đến ông Trịnh Văn Quyết – nguyên Chủ tịch Tập đoàn FLC – là một trong những trường hợp hiếm hoi mà hành vi của một cá nhân có thể tạo ra tác động đáng kể đến toàn bộ thị trường. Từ một giao dịch mua bán cổ phiếu có vẻ bình thường, câu chuyện nhanh chóng trở thành tâm điểm khi các cơ quan chức năng vào cuộc điều tra. Đây cũng là cơ hội để nhìn lại cách pháp luật Việt Nam điều chỉnh hành vi thao túng thị trường, cũng như cơ chế bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Trong bài viết này, Trợ Lý Luật sẽ phân tích vụ việc dưới góc độ pháp lý, tập trung vào ba nhóm nội dung: bối cảnh sự việc, căn cứ xác định hành vi vi phạm và hệ quả pháp lý.
1. Tóm tắt tình huống
Ngày 10 tháng 1 năm 2022, ông Trịnh Văn Quyết – Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn FLC – đã thực hiện giao dịch bán ra hơn 74,8 triệu cổ phiếu FLC với tổng giá trị khoảng 1.580 tỷ đồng mà không thực hiện nghĩa vụ báo cáo, công bố thông tin trước khi giao dịch theo quy định. Việc này khiến nhiều nhà đầu tư bất ngờ khi cổ phiếu FLC lao dốc chỉ trong một ngày giao dịch, dẫn đến phản ứng mạnh từ thị trường. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sau đó đã ra quyết định hủy bỏ toàn bộ giao dịch, xử phạt ông Quyết 1,5 tỷ đồng và đình chỉ hoạt động giao dịch chứng khoán trong thời hạn 5 tháng. Tuy nhiên, xét thấy hành vi có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng, cơ quan điều tra đã vào cuộc. Đến ngày 29 tháng 3 năm 2022, Bộ Công an chính thức khởi tố vụ án, khởi tố bị can và bắt tạm giam ông Trịnh Văn Quyết về hành vi thao túng thị trường chứng khoán theo quy định của Bộ luật Hình sự.
Kết quả điều tra cho thấy ông Quyết đã chỉ đạo nhiều cá nhân và pháp nhân liên quan thực hiện các giao dịch mua bán cổ phiếu khống nhằm tạo cung – cầu giả, qua đó đẩy giá một số mã cổ phiếu như FLC, AMD, HAI, ART và GAB lên cao bất thường. Sau khi đạt mức giá như mong muốn, ông Quyết tiến hành bán ra lượng lớn cổ phiếu để thu lợi, với số tiền bất chính ước tính khoảng 700 tỷ đồng. Tại phiên tòa sơ thẩm, ông bị tuyên phạt tổng cộng 21 năm tù, gồm 18 năm cho tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và 3 năm cho hành vi thao túng thị trường chứng khoán, đồng thời bị buộc bồi thường hơn 500 tỷ đồng. Đáng chú ý, trong phiên phúc thẩm tháng 6 năm 2025, Viện Kiểm sát đã đề nghị chuyển khung xử phạt hành vi thao túng từ án tù sang phạt tiền, giảm hình phạt còn 7–8 năm tù, xét đến việc gia đình bị cáo đã khắc phục hậu quả, nộp lại toàn bộ số tiền thu lợi bất chính và tự nguyện nộp thêm hơn 22 tỷ đồng so với yêu cầu.
Nguồn: Báo Người lao động, Vietnamnet, Báo mới, Báo Tiền phong
2. Phân tích hành vi thao túng thị trường chứng khoán trong vụ án Trịnh Văn Quyết
2.1. Khái niệm thao túng thị trường chứng khoán theo quy định pháp luật
Khoản 3 Điều 12 Luật Chứng khoán 2019 quy định rõ về hành vi thao túng giá chứng khoán, được xem là một trong các hành vi bị nghiêm cấm trong lĩnh vực chứng khoán:
Điều 12. Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động về chứng khoán và thị trường chứng khoán
...
3. Thực hiện hành vi thao túng thị trường chứng khoán.
...
Theo quy định trên, có thể hiểu thao túng thị trường chứng khoán là hành vi sử dụng kỹ thuật, phương pháp hoặc thông tin sai lệch nhằm làm biến động giả tạo về giá hoặc khối lượng giao dịch của một hoặc một nhóm chứng khoán. Mục tiêu thường là để tạo cảm giác về sức hút thị trường, đánh lừa nhà đầu tư, từ đó thu lợi bất chính qua việc mua vào hoặc bán ra.
Dạng vi phạm này có thể được thực hiện thông qua nhiều hình thức như: đặt lệnh mua bán khống giữa các tài khoản có liên quan, tạo "lệnh ảo", mua bán qua lại trong nội bộ để đẩy giá, hoặc tung tin không đúng sự thật nhằm tác động lên tâm lý thị trường. Điểm chung là đều hướng đến làm sai lệch cung – cầu nhằm thay đổi giá theo chủ ý người thao túng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính công bằng và minh bạch của thị trường.
2.2. Các dấu hiệu cấu thành hành vi thao túng trong giao dịch của ông Trịnh Văn Quyết
Để xác định một hành vi có cấu thành thao túng thị trường chứng khoán hay không, cần đối chiếu với các biểu hiện cụ thể. Trong vụ việc của ông Trịnh Văn Quyết, có thể nhận diện ít nhất ba dấu hiệu điển hình cấu thành hành vi thao túng.
Tổng hợp các yếu tố này cho thấy hành vi của ông Trịnh Văn Quyết không chỉ vi phạm nghĩa vụ công bố thông tin mà còn hội tụ đầy đủ các dấu hiệu cấu thành hành vi thao túng giá chứng khoán theo quy định tại khoản 3 Điều 12 Luật Chứng khoán 2019. Đây chính là căn cứ pháp lý để chuyển hướng điều tra từ xử phạt hành chính sang xử lý hình sự trong vụ án này.
2.3. Mức độ thiệt hại và tác động đến nhà đầu tư, thị trường chứng khoán
Hành vi thao túng thị trường chứng khoán của ông Trịnh Văn Quyết đã để lại hậu quả nghiêm trọng cả về tài chính lẫn niềm tin của nhà đầu tư.
Tại phiên tòa sơ thẩm, thiệt hại thực tế cho nhà đầu tư từ hành vi thao túng được xác định là hơn 723 tỷ đồng. Hơn 25.000 nhà đầu tư bị ảnh hưởng, trong đó nhiều người chưa kịp bán cổ phiếu ROS được xác định là bị hại, đủ điều kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Nguồn: Báo Thanh niên, Báo mới
3. Hậu quả pháp lý đối với ông Trịnh Văn Quyết trong vụ thao túng thị trường chứng khoán
3.1. Truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự
Hành vi thao túng thị trường chứng khoán là tội danh được quy định tại Điều 211 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017. Quy định này đặt trọng tâm vào yếu tố gian dối trong việc tạo ra cung – cầu ảo, thao túng giá chứng khoán và thu lợi bất chính.
Điều 211. Tội thao túng thị trường chứng khoán
1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:a) Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của mình hoặc của người khác hoặc thông đồng với nhau liên tục mua, bán chứng khoán nhằm tạo ra cung, cầu giả tạo;
b) Thông đồng với người khác đặt lệnh mua và bán cùng loại chứng khoán trong cùng ngày giao dịch hoặc thông đồng với nhau giao dịch mua bán chứng khoán mà không dẫn đến chuyển nhượng thực sự quyền sở hữu hoặc quyền sở hữu chỉ luân chuyển giữa các thành viên trong nhóm nhằm tạo giá chứng khoán, cung cầu giả tạo;
c) Liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng chi phối vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường nhằm tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khoán đó trên thị trường;
d) Giao dịch chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khoán, thao túng giá chứng khoán;
đ) Đưa ra ý kiến một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phương tiện thông tin đại chúng về một loại chứng khoán, về tổ chức phát hành chứng khoán nhằm tạo ảnh hưởng đến giá của loại chứng khoán đó sau khi đã thực hiện giao dịch và nắm giữ vị thế đối với loại chứng khoán đó;
e) Sử dụng các phương thức hoặc thực hiện các hành vi giao dịch khác để tạo cung cầu giả tạo, thao túng giá chứng khoán.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Thu lợi bất chính 1.500.000.000 đồng trở lên;
c) Gây thiệt hại cho nhà đầu tư 3.000.000.000 đồng trở lên;
d) Tái phạm nguy hiểm.
3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
4. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:
a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng;
b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 5.000.000.000 đồng đến 10.000.000.000 đồng;
c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật này, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
d) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định từ 01 năm đến 03 năm hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
Theo kết luận tại phiên sơ thẩm, hành vi của ông Trịnh Văn Quyết đã hội đủ các yếu tố cấu thành tội danh nêu trên, bao gồm việc sử dụng hệ thống tài khoản liên quan để tạo cung – cầu ảo, giao dịch nội bộ, thao túng giá cổ phiếu và thu lợi bất chính. Tòa tuyên phạt ông 3 năm tù cho hành vi thao túng.
Đồng thời, ông Quyết còn bị truy tố về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự. Đây là tội danh áp dụng đối với các hành vi gian dối nhằm chiếm đoạt tài sản của người khác với số tiền từ 500 triệu đồng trở lên thì thuộc khung hình phạt cao nhất.
Điều 174. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
d) Tái phạm nguy hiểm;
đ) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
e) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;
g) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Cáo buộc đối với ông Quyết xác định hành vi chiếm đoạt tài sản thông qua việc lừa đảo nhà đầu tư mua cổ phiếu ROS không có giá trị thực, dẫn đến tuyên phạt 18 năm tù về tội danh này. Tổng hình phạt gộp là 21 năm tù. Tuy nhiên, tại phiên phúc thẩm tháng 6/2025, Viện Kiểm sát đề nghị giảm nhẹ hình phạt: tội thao túng chuyển sang phạt tiền 4 tỷ đồng, và hình phạt tù về tội lừa đảo giảm xuống còn 7–8 năm, xét đến việc bị cáo và gia đình đã khắc phục hậu quả, nộp lại toàn bộ khoản thu lợi bất chính và tự nguyện nộp thêm hơn 22 tỷ đồng.
3.2. Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại đối với nhà đầu tư bị ảnh hưởng
Về nguyên tắc, khi một hành vi vi phạm pháp luật hình sự đồng thời gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân khác, thì người thực hiện hành vi đó phải bồi thường theo quy định về trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự. Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) quy định tại Điều 48 như sau:
Điều 48. Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi
1. Người phạm tội phải trả lại tài sản đã chiếm đoạt cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp, phải sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại vật chất đã được xác định do hành vi phạm tội gây ra.2. Trong trường hợp phạm tội gây thiệt hại về tinh thần, Tòa án buộc người phạm tội phải bồi thường về vật chất, công khai xin lỗi người bị hại.
Như vậy, trong vụ án của ông Trịnh Văn Quyết, nghĩa vụ bồi thường được đặt ra song song với trách nhiệm hình sự. Hành vi thao túng thị trường và lừa đảo chiếm đoạt tài sản không chỉ bị trừng phạt bằng hình phạt tù, mà còn kéo theo hậu quả là làm tổn thất tài chính cho hàng chục nghìn nhà đầu tư. Những người này, dù có đứng tên là bị hại hay chỉ là người có quyền và nghĩa vụ liên quan – đều được pháp luật công nhận là bên bị thiệt hại thực tế từ hành vi phạm tội.
Tòa án sơ thẩm xác định thiệt hại phải bồi thường gồm hai phần: một là số tiền nhà đầu tư đã bị thiệt hại do mua cổ phiếu bị thao túng với giá “nâng khống”; hai là khoản lợi bất chính mà bị cáo và các đồng phạm thu được. Việc định giá cụ thể được thực hiện dựa trên báo cáo giám định tài chính và số lượng cổ phiếu giao dịch. Tổng thiệt hại trong toàn vụ án được xác định là hơn 1.700 tỷ đồng, trong đó hành vi thao túng cổ phiếu ROS gây thiệt hại riêng khoảng 684 tỷ đồng.
Cũng theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015, bên gây thiệt hại phải hoàn trả đúng giá trị tài sản đã chiếm đoạt hoặc làm tổn thất. Nếu đã nộp khắc phục hậu quả thì số tiền này được tính vào phần bồi thường. Trong vụ án này, ông Quyết và người thân đã nộp hơn 2.470 tỷ đồng, vượt quá phần thiệt hại được xác định, cho thấy thái độ khắc phục tích cực – đồng thời là cơ sở để được xem xét giảm nhẹ hình phạt ở phiên phúc thẩm.
Kết luận
Vụ án của ông Trịnh Văn Quyết là ví dụ điển hình cho việc một hành vi giao dịch chứng khoán không minh bạch có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng, từ trách nhiệm hình sự cho đến nghĩa vụ bồi thường dân sự. Qua phân tích các quy định pháp luật hiện hành và áp dụng vào tình huống cụ thể, có thể thấy hành vi thao túng thị trường chứng khoán không chỉ bị xử lý bằng tiền phạt hay hình phạt tù, mà còn đặt ra yêu cầu bồi thường thiệt hại thực tế cho nhà đầu tư bị ảnh hưởng. Đây là cơ chế quan trọng để bảo vệ tính minh bạch, công bằng và ổn định của thị trường tài chính.
