Trong thời đại bùng nổ nội dung số, hàng loạt video tóm tắt và review phim xuất hiện trên các nền tảng như YouTube, TikTok, Facebook. Tuy nhiên, không ít nội dung trong số này có nguy cơ vi phạm bản quyền mà người sản xuất nội dung không nhận thức được.
1. Làm clip review phim có thể vi phạm quyền của tác giả?
Căn cứ vào Điều 20, Điều 28 Luật Sở Hữu Trí Tuệ 2005 quy định cụ thể như sau:
Điều 20. Quyền tài sản
1. Quyền tài sản bao gồm các quyền sau đây:a) Làm tác phẩm phái sinh;
b) Biểu diễn tác phẩm trước công chúng;
c) Sao chép tác phẩm;
d) Phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm;
đ) Truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng phương tiện hữu tuyến, vô tuyến, mạng thông tin điện tử hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào khác;
e) Cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính.
...
Điều 28. Hành vi xâm phạm quyền tác giả
...
7. Làm tác phẩm phái sinh mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm được dùng để làm tác phẩm phái sinh, trừ trường hợp quy định tại điểm i khoản 1 Điều 25 của Luật này.
...
Video review phim thường sử dụng nhiều hình ảnh, âm thanh hoặc đoạn trích từ bộ phim gốc để minh họa hoặc tóm tắt. Nếu những yếu tố này chiếm phần đáng kể nội dung video, thì việc khai thác đó có thể bị xem là "sao chép" hoặc "làm tác phẩm phái sinh" mà không xin phép, từ đó vi phạm quyền tài sản của tác giả. Việc cắt ghép lại nội dung phim hoặc kể lại toàn bộ cốt truyện cũng có thể cấu thành hành vi xâm phạm quyền tác giả nếu không đáp ứng các điều kiện theo luật định.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Lâm, sinh viên chuyên ngành truyền thông tại Hà Nội, quản lý một kênh YouTube cá nhân với hơn 150.000 người đăng ký. Trong một video gần đây, Lâm đã dựng lại toàn bộ nội dung phim điện ảnh “Mật danh Bóng Tối” – một bộ phim hành động Việt Nam đang chiếu rạp – bằng cách cắt ghép hàng chục đoạn trích, bao gồm cả phân cảnh kết thúc, nhạc nền và lời thoại gốc. Video dài hơn 15 phút, kết hợp thêm bình luận cá nhân của Lâm về diễn xuất, cốt truyện, nhưng phần lớn thời lượng là hình ảnh phim. Clip nhanh chóng thu hút hơn 500.000 lượt xem trong vòng hai ngày.
Công ty phát hành bộ phim đã gửi văn bản yêu cầu gỡ bỏ video và đề nghị xử lý hành vi xâm phạm bản quyền tới Thanh tra Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Sau khi xác minh, cơ quan chức năng xác định Lâm đã sử dụng tác phẩm điện ảnh có bản quyền mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu, đồng thời hành vi làm lại nội dung phim dưới hình thức "kể lại" có dấu hiệu tạo ra tác phẩm phái sinh. Căn cứ Điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi 2022) và Điều 12 Nghị định 17/2023/NĐ-CP, Lâm bị xử phạt hành chính, buộc gỡ bỏ video và cam kết không tái phạm.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Trường hợp nào làm clip review phim không bị xem là vi phạm pháp luật?
Căn cứ vào điểm c Khoản 1 Điều 25 luật Sở Hữu Trí Tuệ 2005 quy định cụ thể như sau:
Điều 25. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao
1. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao bao gồm:
...
c) Trích dẫn tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để viết báo, dùng trong ấn phẩm định kỳ, trong chương trình phát thanh, truyền hình, phim tài liệu;
....
Làm clip review phim không bị xem là vi phạm pháp luật nếu người thực hiện chỉ sử dụng những trích đoạn ngắn, mang tính minh họa, không làm lộ toàn bộ nội dung phim và không ảnh hưởng đến việc khai thác thương mại của bộ phim gốc. Theo Luật Sở hữu trí tuệ thì hành vi trích dẫn tác phẩm đã công bố trong trường hợp bình luận, phê bình có nêu rõ nguồn gốc là hợp pháp. Người làm clip vẫn phải cẩn trọng: không gắn quảng cáo có yếu tố thương mại trực tiếp vào đoạn trích, không cắt ghép làm sai lệch nội dung,ý chính của tác giả, và không trình chiếu lại phim theo dạng trình bày tóm tắt. Miễn là việc sử dụng hợp lý, có chú thích nguồn và không nhằm mục đích thương mại hóa nội dung gốc, thì review phim sẽ không bị coi là xâm phạm bản quyền.
Tình huống giả định
Trần Mai Anh là một reviewer phim độc lập, thường đăng bài phân tích điện ảnh trên YouTube dưới dạng talk-show. Trong video review bộ phim “Ký Ức Một Đêm”, Mai Anh chỉ sử dụng hai ảnh chụp màn hình tĩnh từ trailer chính thức, có chèn mờ tên phim và hãng sản xuất ở góc dưới. Nội dung video dài 10 phút hoàn toàn là nhận xét cá nhân về bối cảnh, diễn biến tâm lý nhân vật và các yếu tố nghệ thuật. Cô không trích đoạn phim, không dùng nhạc nền, và không kể lại nội dung chi tiết. Trong phần mô tả video, Mai Anh dẫn rõ: “Nguồn hình ảnh: Trailer phim ‘Ký Ức Một Đêm’ – do Hãng Phim Ánh Sáng sản xuất”.
Một số khán giả bình luận nghi ngờ vi phạm bản quyền, nhưng sau khi được gửi phản ánh, phía hãng phim xác nhận nội dung clip chỉ dừng ở mức bình luận, sử dụng hình ảnh hợp lý để minh họa, không làm sai lệch ý nghĩa tác phẩm. Căn cứ Khoản 1 điểm c Điều 25 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, hành vi của Mai Anh được coi là trích dẫn hợp lý để bình luận, không vi phạm quyền tác giả.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Việc review phim là hoạt động phổ biến và được pháp luật cho phép nếu thực hiện đúng giới hạn. Người sản xuất nội dung cần phân biệt rõ giữa “trích dẫn hợp lý để bình luận” với hành vi “sao chép hoặc làm lại nội dung phim”. Nếu sử dụng hình ảnh, âm thanh hoặc trích đoạn có bản quyền mà không xin phép và vượt quá mức cho phép của pháp luật, hành vi đó có thể bị coi là xâm phạm quyền tác giả, dẫn đến xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
