Khởi tố bị can là một bước tố tụng quan trọng trong quá trình điều tra vụ án hình sự nhằm xác định trách nhiệm hình sự đối với cá nhân hoặc pháp nhân. Một trong những nội dung cần xác định rõ là khi nào cơ quan điều tra được phép ra quyết định khởi tố bị can. Bên cạnh đó, cũng cần làm rõ quyết định khởi tố bị can phải bao gồm những thông tin gì để đảm bảo đúng quy định pháp luật.
1. Khi nào cơ quan điều tra được phép khởi tố bị can?
Khoản 1 Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 179. Khởi tố bị can
1. Khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm thì Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can.
...
Điều kiện tiên quyết để khởi tố bị can là phải có đủ căn cứ chứng minh hành vi phạm tội. Căn cứ ở đây bao gồm tài liệu, chứng cứ đã được thu thập trong quá trình điều tra ban đầu như lời khai, vật chứng, biên bản khám nghiệm, tài liệu kỹ thuật số… Việc khởi tố không thể tiến hành khi chưa rõ danh tính, vai trò, hành vi hoặc chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
Khởi tố bị can là dấu mốc quan trọng vì từ thời điểm đó, người bị khởi tố sẽ chính thức bị xem là đối tượng điều tra với tư cách bị can. Cơ quan điều tra có thể áp dụng các biện pháp tố tụng như tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú… Đồng thời, việc này tạo điều kiện cho bị can được bảo vệ quyền lợi hợp pháp như có luật sư, quyền khiếu nại…
Tình huống giả định
-
Vũ Đức Trường bị khởi tố vì lừa đảo qua mạng tại Lâm Đồng
Tại phường Lộc Phát, tỉnh Lâm Đồng, Cơ quan Cảnh sát điều tra tiếp nhận tin báo của người dân về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua mạng. Sau khi xác minh ban đầu, cơ quan chức năng tiến hành khám xét nơi ở của ông Vũ Đức Trường (SN 1991), thu giữ nhiều thiết bị điện tử có liên quan, trong đó phát hiện dữ liệu giao dịch lừa đảo qua các ứng dụng trung gian.
-
Thiết bị và lời khai từ nạn nhân là căn cứ xác định hành vi phạm tội
Trong quá trình điều tra, cơ quan chức năng đối chiếu dữ liệu điện tử thu được với lời khai từ nhiều nạn nhân ở các địa phương khác nhau. Kết quả xác minh cho thấy ông Trường đã sử dụng thông tin giả mạo để thực hiện các hành vi gian dối, chiếm đoạt tiền của nhiều người thông qua hình thức chuyển khoản và giao dịch trực tuyến.
-
Cơ quan điều tra khởi tố bị can theo đúng khoản 1 Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự
Căn cứ vào kết quả điều tra và các chứng cứ thu thập được, Cơ quan Cảnh sát điều tra ra quyết định khởi tố bị can đối với ông Vũ Đức Trường về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo quy định tại khoản 1 Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự. Việc khởi tố được thực hiện theo đúng trình tự pháp luật, mở đầu cho quá trình truy tố và xét xử nghiêm minh hành vi vi phạm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Quyết định khởi tố bị can phải bao gồm những gì?
Khoản 2 Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 179. Khởi tố bị can
...
2. Quyết định khởi tố bị can ghi rõ thời gian, địa điểm ra quyết định; họ tên, chức vụ người ra quyết định; họ tên, ngày, tháng, năm sinh, quốc tịch, dân tộc, tôn giáo, giới tính, chỗ ở, nghề nghiệp của bị can; bị can bị khởi tố về tội gì, theo điều, khoản nào của Bộ luật hình sự; thời gian, địa điểm phạm tội và những tình tiết khác của tội phạm.
Trường hợp bị can bị khởi tố về nhiều tội khác nhau thì quyết định khởi tố bị can phải ghi rõ từng tội danh và điều, khoản của Bộ luật hình sự được áp dụng.
...
Quyết định khởi tố bị can phải thể hiện đầy đủ cả thông tin hành chính lẫn nội dung tố tụng. Thông tin cá nhân của bị can như họ tên, ngày sinh, địa chỉ, nghề nghiệp… giúp xác định rõ danh tính. Thông tin về hành vi phạm tội và điều luật áp dụng giúp xác lập căn cứ pháp lý, đảm bảo bị can hiểu rõ mình bị khởi tố vì hành vi nào.
Ngoài ra, nếu bị can phạm nhiều tội, quyết định phải ghi riêng từng tội danh và các điều, khoản áp dụng, tránh việc xử lý không rõ ràng hoặc gây nhầm lẫn. Việc ghi đầy đủ thông tin này còn là cơ sở để Viện kiểm sát kiểm sát tính hợp pháp, đồng thời đảm bảo quyền khiếu nại của bị can.
Tình huống giả định
-
Lê Thị Hồng Trang bị khởi tố tại Quảng Ninh vì tổ chức đánh bạc và rửa tiền qua mạng
Tại phường Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã ra quyết định khởi tố bị can đối với bà Lê Thị Hồng Trang (SN 1980) về hành vi tổ chức đánh bạc qua mạng internet. Vụ việc được phát hiện trong quá trình mở rộng điều tra chuyên án tội phạm công nghệ cao có quy mô liên tỉnh.
-
Quyết định khởi tố ghi rõ các nội dung bắt buộc theo quy định tố tụng
Trong quyết định khởi tố bị can, cơ quan điều tra ghi rõ thời gian, địa điểm ban hành quyết định; thông tin nhân thân đầy đủ của bà Trang; hành vi phạm tội cụ thể; căn cứ pháp lý để khởi tố theo Điều 322 Bộ luật Hình sự; thời điểm và địa điểm thực hiện hành vi phạm tội. Mọi thông tin đều được trình bày theo đúng thể thức văn bản tố tụng.
-
Khởi tố thêm tội rửa tiền để xử lý toàn diện hành vi phạm tội
Qua quá trình điều tra, cơ quan chức năng còn phát hiện bà Trang có dấu hiệu dùng tài khoản ngân hàng để hợp thức hóa số tiền thu lợi bất chính từ hoạt động đánh bạc. Do đó, trong cùng quyết định, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã ghi rõ việc khởi tố bị can theo cả Điều 324 Bộ luật Hình sự về tội “Rửa tiền”. Việc lập quyết định đầy đủ, đúng quy định pháp luật giúp tránh sai sót thủ tục và tạo cơ sở vững chắc để chuyển hồ sơ sang Viện kiểm sát đề nghị truy tố.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc khởi tố bị can là bước khởi đầu quan trọng trong tố tụng hình sự để truy cứu trách nhiệm đối với người phạm tội. Cơ quan điều tra chỉ được ra quyết định khởi tố khi có đủ căn cứ chứng minh người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi phạm tội. Đồng thời, quyết định khởi tố bị can phải ghi đầy đủ thông tin cá nhân, hành vi vi phạm và căn cứ pháp lý để đảm bảo đúng quy định pháp luật.
