Khi bị đe dọa hoặc cưỡng ép ký hợp đồng, giao dịch không phản ánh ý chí thật sự của người tham gia nên có thể bị Tòa án tuyên vô hiệu và yêu cầu hoàn trả.
Trong quan hệ dân sự, sự tự nguyện là yếu tố quyết định giá trị pháp lý của giao dịch. Khi một bên bị đe dọa hoặc cưỡng ép, ý chí tự do không còn được bảo đảm và giao dịch có thể trở nên vô hiệu. Pháp luật quy định rõ khái niệm hành vi đe dọa, cưỡng ép cũng như hậu quả pháp lý khi hợp đồng được ký trong hoàn cảnh này.
1. Thế nào là đe dọa, cưỡng ép trong giao dịch dân sự?
Điều 127 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 127. Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép
...
Đe dọa, cưỡng ép trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên hoặc người thứ ba làm cho bên kia buộc phải thực hiện giao dịch dân sự nhằm tránh thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ, danh dự, uy tín, nhân phẩm, tài sản của mình hoặc của người thân thích của mình.
Hành vi đe dọa, cưỡng ép là việc một bên hoặc người thứ ba cố tình gây áp lực, như đe dọa tính mạng, sức khỏe, danh dự, uy tín, nhân phẩm hay tài sản của người khác, khiến họ không còn tự do lựa chọn khi tham gia giao dịch. Trong trường hợp đó, giao dịch được thực hiện không xuất phát từ ý chí thật sự của bên bị ép buộc và có thể bị tuyên vô hiệu theo quy định của pháp luật.
Tình huống giả định
- Ông Dũng bị ép ký hợp đồng chuyển nhượng đất
Ông Phạm Văn Dũng vay 1 tỷ đồng của ông Lê Hữu Nam, bị đe dọa “cho người xử lý” nếu không ký hợp đồng chuyển nhượng đất 500 m² với giá 600 triệu đồng, nên buộc phải ký tại văn phòng công chứng. - Ông Nam làm thủ tục sang tên quyền sử dụng đất
Sau khi công chứng, ông Nam nộp hồ sơ sang tên quyền sử dụng đất. Ông Dũng vẫn canh tác nhưng bị ông Nam đe dọa buộc giao đất. - Ông Dũng gửi đơn trình báo và đề nghị được bảo vệ
Ông Dũng gửi đơn đến công an xã, nộp ghi âm và lời chứng hàng xóm chứng minh việc bị đe dọa; cơ quan công an tạm ngưng giao dịch đất chờ xác minh. - Cơ quan chức năng đang xác minh hành vi cưỡng ép
Cơ quan điều tra thu thập chứng cứ làm rõ dấu hiệu cưỡng ép. Nếu đủ căn cứ, hợp đồng có thể bị tuyên vô hiệu; nếu không, giao dịch sẽ được công nhận hợp pháp.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Khi bị đe dọa, cưỡng ép ký hợp đồng thì giao dịch đó có hiệu lực hay không?
Điều 127 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 127. Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép
Khi một bên tham gia giao dịch dân sự do bị lừa dối hoặc bị đe dọa, cưỡng ép thì có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự đó là vô hiệu....
Nếu một bên bị buộc phải ký hợp đồng do bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép, họ có quyền yêu cầu Tòa án hủy bỏ giao dịch đó. Hợp đồng được ký trong hoàn cảnh bị ép buộc không phản ánh ý chí thật sự của người tham gia nên không được pháp luật công nhận là hợp lệ, và các bên phải khôi phục lại tình trạng ban đầu nếu giao dịch bị tuyên vô hiệu.
Tình huống giả định
- Ông Trí bị buộc ký hợp đồng chuyển nhượng đất
Ông Nguyễn Văn Trí vay 1,2 tỷ đồng của ông Phạm Đức Long và bị đe dọa “cho người xử lý” nếu không ký hợp đồng chuyển nhượng đất 400 m² với giá chỉ bằng nửa giá trị thật, nên buộc phải ký tại văn phòng công chứng. - Ông Trí phát hiện quyền sử dụng đất bị sang tên
Vài ngày sau, ông Long đã sang tên quyền sử dụng đất. Ông Trí vẫn canh tác nhưng im lặng vì lo sợ bị trả thù. - Ông Trí nộp đơn yêu cầu Tòa án xem xét giao dịch
Khi có đủ chứng cứ, ông Trí khởi kiện, yêu cầu hủy hợp đồng do bị cưỡng ép, nộp kèm ghi âm và lời khai nhân chứng. - Tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu và khôi phục hiện trạng ban đầu
Tòa xác định hợp đồng được lập trong tình trạng bị cưỡng ép, căn cứ Điều 127 Bộ luật Dân sự 2015, tuyên vô hiệu và buộc các bên hoàn trả, khôi phục hiện trạng ban đầu.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Hành vi đe dọa, cưỡng ép khiến giao dịch dân sự không phản ánh ý chí thật sự của người tham gia. Trong trường hợp bị buộc phải ký hợp đồng, bên bị ép có quyền yêu cầu Tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu và khôi phục tình trạng ban đầu. Quy định này bảo vệ sự tự do, trung thực và công bằng trong các giao dịch dân sự.
