Kết hôn trái pháp luật là gì?

Kết hôn trái pháp luật là hành vi xâm phạm đến trật tự hôn nhân, làm suy giảm ý nghĩa pháp lý của quan hệ vợ chồng, ảnh hưởng đến tính hợp pháp và sự ổn định của quan hệ hôn nhân. Khái niệm này đã được pháp luật quy định rõ để xác định phạm vi áp dụng và hậu quả pháp lý. Đồng thời, cơ chế xử lý cũng được thiết lập nhằm bảo đảm trật tự xã hội, bảo vệ quyền lợi chính đáng của các bên và duy trì sự nghiêm minh của pháp luật.

1. Kết hôn trái pháp luật là gì?

Khoản 6 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:

Luật Hôn nhân và gia đình 2014

Điều 3. Giải thích từ ngữ

...

6. Kết hôn trái pháp luật là việc nam, nữ đã đăng ký kết hôn tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhưng một bên hoặc cả hai bên vi phạm điều kiện kết hôn theo quy định tại Điều 8 của Luật này.

...

Theo quy định, điều kiện kết hôn bao gồm: nam từ đủ 20 tuổi, nữ từ đủ 18 tuổi; việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định; không bị mất năng lực hành vi dân sự; không thuộc các trường hợp cấm kết hôn (ví dụ: kết hôn giả tạo, tảo hôn, kết hôn trong phạm vi ba đời…). Nếu việc đăng ký kết hôn đã được thực hiện nhưng một trong những điều kiện này bị vi phạm thì quan hệ đó bị coi là kết hôn trái pháp luật.

Trong thực tiễn, tình trạng này thường phát sinh ở các trường hợp tảo hôn, ép buộc kết hôn hoặc che giấu việc đang có vợ, có chồng mà vẫn kết hôn. Việc xác định rõ khái niệm này có ý nghĩa quan trọng để cơ quan có thẩm quyền xử lý và bảo đảm trật tự hôn nhân.

Tình huống giả định

Người đang có vợ vẫn đăng ký kết hôn tại TP. Hồ Chí Minh

• Đăng ký kết hôn
  

  Tháng 4/2025, anh Phạm Văn Dũng (35 tuổi, trú tại phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh) và chị Nguyễn Thị Quyên (28 tuổi) đến UBND phường để đăng ký kết hôn. Hồ sơ được anh Dũng cung cấp gồm giấy xác nhận tình trạng hôn nhân do UBND một xã tại tỉnh khác cấp, ghi nhận “chưa đăng ký kết hôn lần nào”.

• Phát hiện vi phạm điều kiện kết hôn
  

  Trong quá trình xác minh sau đó, cơ quan hộ tịch phát hiện anh Dũng thực tế vẫn đang có vợ hợp pháp tại tỉnh Ninh Bình. Do hành vi gian dối trong việc xin xác nhận tình trạng hôn nhân, việc kết hôn giữa anh Dũng và chị Quyên đã vi phạm điều kiện “không đang có vợ, có chồng” theo Điều 8 Luật Hôn nhân và gia đình 2014.

• Hậu quả pháp lý
  

  UBND phường đã lập hồ sơ, gửi Tòa án nhân dân khu vực 1 TP. Hồ Chí Minh xem xét hủy việc kết hôn trái pháp luật. Sau khi có quyết định của Tòa án, thông tin kết hôn bị xóa trong sổ hộ tịch, đồng thời thông báo cho chị Quyên để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chị.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Kết hôn trái pháp luật bị xử lý như thế nào?

Điều 11 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:

Luật Hôn nhân và gia đình 2014

Điều 11. Xử lý việc kết hôn trái pháp luật

1. Xử lý việc kết hôn trái pháp luật được Tòa án thực hiện theo quy định tại Luật này và pháp luật về tố tụng dân sự.

2. Trong trường hợp tại thời điểm Tòa án giải quyết yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật mà cả hai bên kết hôn đã có đủ các điều kiện kết hôn theo quy định tại Điều 8 của Luật này và hai bên yêu cầu công nhận quan hệ hôn nhân thì Tòa án công nhận quan hệ hôn nhân đó. Trong trường hợp này, quan hệ hôn nhân được xác lập từ thời điểm các bên đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này.

3. Quyết định của Tòa án về việc hủy kết hôn trái pháp luật hoặc công nhận quan hệ hôn nhân phải được gửi cho cơ quan đã thực hiện việc đăng ký kết hôn để ghi vào sổ hộ tịch; hai bên kết hôn trái pháp luật; cá nhân, cơ quan, tổ chức liên quan theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự.

4. Tòa án nhân dân tối cao chủ trì phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Bộ Tư pháp hướng dẫn Điều này.

Theo quy định, việc xử lý kết hôn trái pháp luật chỉ có Tòa án mới có thẩm quyền. Nếu kết hôn vi phạm điều kiện nhưng tại thời điểm xét xử cả hai bên đã đáp ứng đủ, thì Tòa án có thể công nhận hôn nhân và xác lập từ thời điểm đủ điều kiện. Trường hợp vi phạm nghiêm trọng, Tòa án sẽ ra quyết định hủy kết hôn trái pháp luật. Quyết định này được gửi đến UBND nơi đã đăng ký để ghi chú, bảo đảm thống nhất quản lý hộ tịch.

Tình huống giả định

Kết hôn khi chưa đủ tuổi do giấy tờ sai lệch, sau đó được công nhận khi đủ điều kiện

• Đăng ký kết hôn khi chưa đủ tuổi
  Tháng 6/2021, anh Trần Minh Quân (19 tuổi) và chị Phạm Thu Hà (17 tuổi) nộp hồ sơ và được đăng ký kết hôn do giấy khai sinh của chị Hà ghi sai năm sinh (lỗi chuyển dữ liệu hộ tịch, khiến hệ thống thể hiện chị đã đủ 18 tuổi). Hai người chung sống ổn định, không thuộc trường hợp cấm kết hôn khác và không có khiếu nại về tình trạng hôn nhân.

• Phát hiện vi phạm và chuyển hồ sơ cho Tòa án
  Tháng 4/2024, cơ quan hộ tịch rà soát dữ liệu, phát hiện năm sinh của chị Hà bị nhập sai, dẫn đến kết hôn trái pháp luật về điều kiện tuổi theo Điều 8 Luật HNGĐ 2014. Ủy ban nhân dân nơi đã đăng ký chuyển hồ sơ sang Tòa án nhân dân khu vực có thẩm quyền đề nghị hủy việc kết hôn.

• Xem xét của Tòa án và đề nghị công nhận

  Khi Tòa án thụ lý vụ việc, chị Hà đã tròn 20 tuổi, cả hai vẫn tự nguyện chung sống và gửi đơn yêu cầu công nhận quan hệ hôn nhân hợp pháp, trình bày rõ không vi phạm điều cấm kết hôn và đã đủ điều kiện kết hôn tại thời điểm xét xử.

• Quyết định công nhận quan hệ hôn nhân
  Căn cứ khoản 2 Điều 11 Luật HNGĐ 2014, Tòa án nhân dân khu vực ra quyết định công nhận quan hệ hôn nhân, xác lập từ thời điểm chị Hà đủ 18 tuổi. Quyết định được gửi cho cơ quan hộ tịch để ghi chú vào sổ, bảo đảm thống nhất quản lý. Tình huống cho thấy nếu tại thời điểm giải quyết, hai bên đã đủ toàn bộ điều kiện kết hôn, Tòa án có thể công nhận hôn nhân; ngược lại sẽ tuyên hủy kết hôn trái pháp luật.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Kết hôn trái pháp luật là hành vi xâm phạm đến nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình, làm mất đi giá trị pháp lý của quan hệ vợ chồng. Khái niệm kết hôn trái pháp luật được pháp luật quy định cụ thể, chủ yếu rơi vào các trường hợp vi phạm điều kiện về tuổi, tình trạng hôn nhân, sự tự nguyện hoặc cấm kết hôn. Việc xử lý kết hôn trái pháp luật thuộc thẩm quyền của Tòa án, có thể hủy bỏ quan hệ hôn nhân hoặc công nhận nếu tại thời điểm giải quyết các bên đã đáp ứng đầy đủ điều kiện kết hôn theo luật.