Trong xã hội hiện nay, việc bảo vệ chế độ hôn nhân, gia đình lành mạnh không chỉ là vấn đề đạo đức mà còn là nghĩa vụ pháp luật bắt buộc. Hành vi bị nghiêm cấm tuyệt đối chính là hôn nhân cận huyết thống, tức quan hệ hôn nhân giữa những người có quan hệ huyết thống quá gần, có nguy cơ cao gây ảnh hưởng đến giống nòi, sức khỏe thế hệ sau và trật tự xã hội. Việc nắm rõ khái niệm hôn nhân cận huyết thống, những trường hợp cụ thể bị cấm và hệ quả pháp lý đi kèm là điều cần thiết để mọi người tránh vi phạm.
1. Hôn nhân cận huyết thống là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại Khoản 17 và 18 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
17. Những người cùng dòng máu về trực hệ là những người có quan hệ huyết thống, trong đó, người này sinh ra người kia kế tiếp nhau.
18. Những người có họ trong phạm vi ba đời là những người cùng một gốc sinh ra gồm cha mẹ là đời thứ nhất; anh, chị, em cùng cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha là đời thứ hai; anh, chị, em con chú, con bác, con cô, con cậu, con dì là đời thứ ba.
...
Hôn nhân cận huyết thống là một khái niệm pháp lý quan trọng, được quy định rõ trong Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam. Đây là mối quan hệ hôn nhân giữa những người có quan hệ huyết thống gần gũi, bao gồm hai nhóm chính: (1) những người cùng dòng máu trực hệ, tức người sinh ra người, như cha mẹ với con, ông bà với cháu, anh chị em ruột; (2) những người có họ trong phạm vi ba đời, tức từ đời cha mẹ, đời anh chị em ruột, đến đời anh chị em họ (con chú, con bác, con cô, con cậu, con dì).
Pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hôn nhân cận huyết thống nhằm bảo vệ sức khỏe, sự phát triển lành mạnh của giống nòi, tránh nguy cơ di truyền bệnh tật, dị tật bẩm sinh ở thế hệ sau. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng, khi hai người có quan hệ huyết thống gần kết hôn, khả năng sinh ra con cái bị bệnh tật, dị tật tăng lên gấp nhiều lần so với các cặp vợ chồng bình thường.
Tình huống giả định
Anh Hải (25 tuổi) và chị Hoa (23 tuổi) là anh em họ, cùng quê ở miền núi. Do gia đình hai bên ít liên lạc từ nhỏ, lớn lên anh chị mới biết nhau, rồi nảy sinh tình cảm và quyết định tổ chức đám cưới. Khi đến UBND xã đăng ký kết hôn, cán bộ tư pháp phát hiện cả hai là anh em họ trong phạm vi ba đời (con của hai người chú ruột). Theo Luật Hôn nhân và gia đình, đây là trường hợp hôn nhân cận huyết thống bị cấm tuyệt đối.
Sau khi giải thích rõ quy định pháp luật, cán bộ từ chối đăng ký kết hôn cho anh Hải và chị Hoa, đồng thời yêu cầu hai bên chấm dứt ý định tổ chức hôn lễ. Nếu cố tình tổ chức đám cưới, sống chung như vợ chồng, anh chị có thể bị xử lý vi phạm, hôn nhân không được pháp luật công nhận, con cái sinh ra cũng gặp khó khăn trong việc khai sinh, nhập hộ khẩu, xác định cha mẹ hợp pháp.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Hôn nhân cận huyết thống có bị xử phạt hành chính không?
Quy định này được nêu cụ thể tại Khoản 2 Điều 5 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 và khoản 2 Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 5. Bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình
...
2. Cấm các hành vi sau đây:
...
d) Kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu về trực hệ; giữa những người có họ trong phạm vi ba đời; giữa cha, mẹ nuôi với con nuôi; giữa người đã từng là cha, mẹ nuôi với con nuôi, cha chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, cha dượng với con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng;
...
Điều 59. Hành vi vi phạm quy định về kết hôn, ly hôn và vi phạm chế độ hôn nhân một vợ, một chồng
...
2. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
a) Kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu về trực hệ hoặc giữa những người có họ trong phạm vi ba đời;
...
Hôn nhân cận huyết thống là hành vi vi phạm pháp luật được quy định rõ trong Luật Hôn nhân và gia đình. Khi phát hiện một cặp đôi thuộc nhóm đối tượng cấm kết hôn (cùng dòng máu trực hệ, họ hàng trong phạm vi ba đời), cơ quan hộ tịch có quyền từ chối đăng ký kết hôn, không công nhận quan hệ hôn nhân đó. Nếu cặp đôi vẫn cố tình tổ chức lễ cưới, sống chung như vợ chồng, họ sẽ bị coi là vi phạm pháp luật, bị phạt hành chính theo Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP với mức tiền phạt từ 10 đến 20 triệu đồng.
Không chỉ dừng lại ở mức phạt tiền, hậu quả của hôn nhân cận huyết thống có thể kéo dài rất lâu: mối quan hệ hôn nhân không được pháp luật công nhận, giấy khai sinh của con cái khó xác định đầy đủ thông tin cha mẹ, ảnh hưởng đến quyền lợi học tập, thừa kế, bảo hiểm y tế… Ngoài ra, về mặt di truyền, việc kết hôn cận huyết làm tăng đáng kể nguy cơ dị tật bẩm sinh, bệnh lý di truyền ở thế hệ sau, gây thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe, tinh thần, kinh tế cho cả gia đình và xã hội.
Tình huống giả định
Chị Lan và anh Lâm là anh em con cô con cậu (họ hàng đời thứ ba), quen biết và yêu nhau từ khi học phổ thông. Gia đình hai bên từng phản đối nhưng sau nhiều năm, chị Lan và anh Lâm vẫn quyết định tổ chức đám cưới. Khi làm thủ tục đăng ký kết hôn tại UBND xã, cán bộ tư pháp phát hiện mối quan hệ huyết thống cận huyết, thuộc nhóm cấm kết hôn theo quy định pháp luật.
Mặc dù bị từ chối đăng ký kết hôn, gia đình vẫn tổ chức đám cưới, mời bà con họ hàng chứng kiến, chị Lan và anh Lâm chung sống như vợ chồng. Sau khi nắm được thông tin, cơ quan chức năng lập biên bản xử phạt hành chính với mức phạt 15 triệu đồng, yêu cầu hủy bỏ việc chung sống, đồng thời giải thích rõ hậu quả pháp lý nếu tiếp tục vi phạm. Đặc biệt, con cái sinh ra từ mối quan hệ này có nguy cơ cao gặp vấn đề sức khỏe di truyền, khó làm giấy khai sinh đầy đủ tên cha mẹ hợp pháp.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Hôn nhân cận huyết thống là hành vi bị pháp luật nghiêm cấm tuyệt đối nhằm bảo vệ sức khỏe giống nòi, quyền lợi thế hệ sau, cũng như trật tự xã hội. Những trường hợp kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu trực hệ, họ hàng trong phạm vi ba đời sẽ bị từ chối công nhận hôn nhân, xử phạt hành chính từ 10–20 triệu đồng.
