Hiện nay, nhiều người vẫn băn khoăn liệu hộ kinh doanh có được phép kinh doanh tất cả ngành nghề giống như doanh nghiệp hay không. Thực tế, mặc dù pháp luật cho phép hộ kinh doanh hoạt động khá tự do, nhưng vẫn có một số ngành nghề bắt buộc phải thành lập doanh nghiệp mới được phép kinh doanh.
1. Ngành nghề kinh doanh của hộ kinh doanh có khác doanh nghiệp không?
Theo quy định hiện nay, mặc dù hộ kinh doanh có thể kinh doanh nhiều ngành nghề, nhưng một số lĩnh vực nhạy cảm hoặc cần quy mô lớn, bắt buộc phải thành lập doanh nghiệp mới được phép hoạt động.
Cụ thể, Nghị định 01/2021/NĐ-CP tại khoản 2 Điều 89 đã quy định rõ về quyền kinh doanh ngành, nghề của hộ kinh doanh như sau:
Điều 89. Ngành, nghề kinh doanh của hộ kinh doanh
...
2. Hộ kinh doanh được quyền kinh doanh ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện kể từ khi có đủ điều kiện theo quy định của pháp luật và phải bảo đảm đáp ứng các điều kiện đó trong suốt quá trình hoạt động. Việc quản lý nhà nước đối với ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện và kiểm tra việc chấp hành điều kiện kinh doanh của hộ kinh doanh thuộc thẩm quyền của cơ quan chuyên ngành theo quy định của pháp luật chuyên ngành.
Bên cạnh đó, quyền kinh doanh của doanh nghiệp được Luật Doanh nghiệp 2020 quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 7 như sau:
Điều 7. Quyền của doanh nghiệp
1. Tự do kinh doanh ngành, nghề mà luật không cấm.2. Tự chủ kinh doanh và lựa chọn hình thức tổ chức kinh doanh; chủ động lựa chọn ngành, nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh; chủ động điều chỉnh quy mô và ngành, nghề kinh doanh.
...
Theo quy định, cả hộ kinh doanh và doanh nghiệp đều có quyền tự do kinh doanh những ngành nghề pháp luật không cấm hoặc những ngành nghề có điều kiện, miễn là đáp ứng đầy đủ các yêu cầu cụ thể được quy định. Tuy nhiên, không phải mọi ngành nghề đều dành cho hộ kinh doanh, có những lĩnh vực do tính chất đặc biệt hoặc cần quản lý chặt chẽ mà pháp luật yêu cầu chỉ có doanh nghiệp mới đủ tư cách pháp lý và khả năng hoạt động một cách hợp lệ.
Lý do có sự khác biệt này là vì hộ kinh doanh thường có quy mô nhỏ, vốn ít, chủ yếu hoạt động ở quy mô gia đình hoặc cá nhân. Nhà nước muốn tạo điều kiện cho hộ kinh doanh phát triển linh hoạt và không cần quá nhiều thủ tục hành chính rườm rà. Ngược lại, doanh nghiệp là mô hình kinh doanh có quy mô lớn hơn, tổ chức chuyên nghiệp hơn, vốn lớn, quản lý bài bản, vì vậy nhà nước yêu cầu doanh nghiệp phải đăng ký kinh doanh ở những ngành nghề có tác động lớn đến thị trường hoặc mang tính chất đặc thù, nhạy cảm.
Ví dụ cụ thể, trong lĩnh vực kinh doanh vàng bạc, pháp luật quy định rất chặt chẽ vì đây là mặt hàng có giá trị cao, ảnh hưởng lớn đến thị trường tài chính. Theo Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, bất cứ cá nhân hay tổ chức nào muốn kinh doanh vàng trang sức mỹ nghệ đều phải đăng ký dưới hình thức doanh nghiệp. Hộ kinh doanh dù hoạt động lâu năm, có nguồn lực tài chính tốt vẫn không thể đăng ký kinh doanh ngành nghề này do không đáp ứng đủ điều kiện pháp lý cần thiết theo quy định.
Ngoài ra, một số ngành nghề như xuất nhập khẩu quy mô lớn, kinh doanh bất động sản hay các dịch vụ tài chính như ngân hàng, bảo hiểm cũng yêu cầu phải thành lập doanh nghiệp mới được phép hoạt động. Mục tiêu của việc này nhằm đảm bảo an toàn cho nền kinh tế, người tiêu dùng và giúp nhà nước dễ dàng kiểm soát, giám sát các hoạt động kinh doanh có quy mô lớn và rủi ro cao.
Như vậy, có thể thấy mặc dù nhìn chung hộ kinh doanh không bị giới hạn nhiều về ngành nghề kinh doanh, nhưng trong thực tế vẫn tồn tại những ngành nghề cụ thể mà chỉ doanh nghiệp mới được phép tham gia. Điều này không phải để hạn chế quyền kinh doanh, mà nhằm bảo vệ lợi ích chung của xã hội, đảm bảo sự ổn định và minh bạch trong các hoạt động kinh doanh.
Tình huống giả định
Chị Hà là chủ một cửa hàng nhỏ chuyên bán nữ trang mỹ nghệ bằng bạc và đá quý tại chợ Bến Thành, TP.HCM. Sau nhiều năm kinh doanh thành công và tích lũy được số vốn đáng kể, chị quyết định mở rộng kinh doanh sang lĩnh vực trang sức vàng cao cấp để thu hút thêm khách hàng giàu có, tăng lợi nhuận và tạo dựng thương hiệu lớn mạnh hơn.
Tuy nhiên, ngay khi chị nộp hồ sơ đăng ký bổ sung ngành nghề kinh doanh vàng tại Phòng đăng ký kinh doanh cấp huyện, nhân viên tại đây từ chối tiếp nhận và thông báo rằng ngành nghề này buộc phải thành lập doanh nghiệp mới được phép hoạt động.
Chị Hà vô cùng bức xúc, cho rằng cơ quan chức năng gây khó dễ, cản trở quyền làm ăn chính đáng của mình. Chị lập tức khiếu nại và lên tận Phòng đăng ký kinh doanh để yêu cầu giải thích rõ ràng. Tại đây, chị được cung cấp thông tin rõ hơn về quy định pháp luật, cụ thể là Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý kinh doanh vàng bạc, đá quý. Nhân viên hướng dẫn rằng, muốn kinh doanh lĩnh vực này thì hộ kinh doanh bắt buộc phải chuyển đổi thành công ty, nếu không sẽ bị xử phạt và có thể bị đình chỉ kinh doanh.
Sau nhiều ngày cân nhắc, chị Hà quyết định chuyển đổi hộ kinh doanh thành công ty trách nhiệm hữu hạn để hợp pháp hóa hoạt động kinh doanh vàng trang sức, đồng thời xây dựng thương hiệu trang sức chuyên nghiệp hơn.
Tình huống trên hoàn toàn mang tính chất giả định, nhằm giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về quy định pháp luật liên quan đến quyền kinh doanh của hộ kinh doanh và doanh nghiệp.
2. Thủ tục chuyển đổi từ hộ kinh doanh thành doanh nghiệp thế nào?
Hiện nay, việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh thành doanh nghiệp đã được pháp luật hướng dẫn khá chi tiết, tạo điều kiện thuận lợi cho các cá nhân, hộ gia đình muốn mở rộng quy mô hoạt động. Cụ thể, Điều 27 Nghị định 01/2021/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 27. Đăng ký chuyển đổi từ hộ kinh doanh thành doanh nghiệp
Việc đăng ký thành lập doanh nghiệp trên cơ sở chuyển đổi từ hộ kinh doanh thực hiện tại Phòng Đăng ký kinh doanh nơi doanh nghiệp dự định đặt trụ sở chính.
Hồ sơ đăng ký thành lập doanh nghiệp trên cơ sở chuyển đổi từ hộ kinh doanh bao gồm: bản chính Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh, bản sao Giấy chứng nhận đăng ký thuế và các giấy tờ quy định tại các Điều 21, 22, 23 và 24 Nghị định này tương ứng với từng loại hình doanh nghiệp.
Trong thời hạn 02 ngày làm việc kể từ ngày cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, Phòng Đăng ký kinh doanh gửi bản sao Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp và bản chính Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh đến Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp huyện nơi hộ kinh doanh đặt trụ sở để thực hiện chấm dứt hoạt động hộ kinh doanh.
Khi hộ kinh doanh muốn phát triển lớn hơn về quy mô, mở rộng ngành nghề, hoặc tham gia những lĩnh vực mà pháp luật yêu cầu phải có tư cách pháp nhân, thì việc chuyển đổi thành doanh nghiệp là điều tất yếu. Pháp luật hiện hành cho phép hộ kinh doanh thực hiện thủ tục chuyển đổi một cách thuận lợi, không cần phải giải thể hộ kinh doanh trước khi thành lập doanh nghiệp.
Trình tự chuyển đổi thực hiện như sau: Hộ kinh doanh nộp hồ sơ đăng ký thành lập doanh nghiệp mới tại Phòng Đăng ký kinh doanh thuộc Sở Kế hoạch và Đầu tư nơi dự kiến đặt trụ sở chính. Hồ sơ cần nộp sẽ gồm các giấy tờ cơ bản như: bản chính Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh, bản sao Giấy chứng nhận đăng ký thuế, và bộ hồ sơ thành lập doanh nghiệp tùy theo loại hình dự kiến (công ty TNHH, công ty cổ phần, doanh nghiệp tư nhân…).
Sau khi được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, trong vòng 02 ngày làm việc, Phòng Đăng ký kinh doanh sẽ chủ động gửi thông tin để chấm dứt hộ kinh doanh cũ. Người đăng ký không cần làm thủ tục giải thể hộ kinh doanh riêng biệt như trước đây, giúp tiết kiệm thời gian và thủ tục.
Một điểm cần lưu ý quan trọng là: nếu trong quá trình chuyển đổi có sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài vào góp vốn, mua cổ phần thì phải thực hiện thêm thủ tục đăng ký đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư. Điều này đảm bảo rằng hoạt động kinh doanh sau chuyển đổi đáp ứng đầy đủ yêu cầu pháp lý, nhất là đối với lĩnh vực có yếu tố nước ngoài.
Về đặt tên doanh nghiệp mới, theo Điều 37 Luật Doanh nghiệp 2020, tên doanh nghiệp phải bao gồm loại hình doanh nghiệp (như "công ty TNHH", "công ty cổ phần") và tên riêng. Tên riêng phải viết bằng tiếng Việt hoặc các ký tự cho phép, không được trùng hoặc gây nhầm lẫn với tên doanh nghiệp khác đã đăng ký.
Việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh thành doanh nghiệp không chỉ giúp mở rộng mô hình hoạt động mà còn tạo điều kiện cho chủ hộ kinh doanh nâng cao uy tín thương hiệu, tiếp cận vốn ngân hàng, tham gia đấu thầu, ký kết các hợp đồng lớn mà hộ kinh doanh trước đây khó có thể thực hiện.
Tình huống giả định
Anh Minh là chủ hộ kinh doanh "Nội thất Minh Phát", chuyên sản xuất đồ gỗ thủ công tại Bình Dương. Ban đầu, anh chỉ bán hàng lẻ cho khách vãng lai nên hộ kinh doanh đáp ứng đủ nhu cầu. Tuy nhiên, sau hơn 5 năm hoạt động, tên tuổi "Minh Phát" dần được biết đến rộng rãi, nhiều công ty xây dựng, chuỗi khách sạn lớn tìm đến đặt hàng với số lượng lớn.
Một ngày, anh Minh nhận được lời mời thầu cung cấp nội thất cho một khu nghỉ dưỡng cao cấp ở Phú Quốc với giá trị hợp đồng lên tới gần 5 tỷ đồng. Anh mừng rỡ, lập tức chuẩn bị hồ sơ dự thầu. Thế nhưng khi xét duyệt hồ sơ, chủ đầu tư lại từ chối vì anh chỉ là hộ kinh doanh cá thể, không đủ tư cách pháp nhân để đứng tên trên các hợp đồng lớn hoặc dự thầu những dự án đòi hỏi chứng minh năng lực tài chính.
Không muốn bỏ lỡ cơ hội ngàn vàng, anh Minh quyết định cấp tốc làm thủ tục chuyển đổi thành công ty TNHH. Tuy nhiên, do không chuẩn bị kỹ lưỡng, anh gặp không ít khó khăn. Khi đến Phòng Đăng ký kinh doanh, anh mới phát hiện rằng tên "Minh Phát" đã được một doanh nghiệp khác đăng ký từ trước. Nếu muốn dùng tên này, anh phải xin ý kiến đồng thuận hoặc thay đổi tên khác.
Tiếc cho thương hiệu đã xây dựng suốt 5 năm, anh Minh cố gắng thương lượng với công ty kia để xin giữ lại tên "Minh Phát". Đổi lại, anh phải đồng ý không kinh doanh một số mặt hàng trùng lặp với ngành nghề của họ trong vòng 3 năm. Sau khi ký biên bản thỏa thuận, anh mới nộp được hồ sơ đăng ký doanh nghiệp.
Chưa dừng lại ở đó, do anh Minh không nộp kịp đầy đủ bản chính Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh nên hồ sơ bị trả lại một lần. Anh phải bổ sung giấy tờ, làm việc lại với cơ quan thuế để xác nhận thông tin đăng ký thuế trước khi Phòng Đăng ký kinh doanh tiếp nhận hồ sơ hợp lệ.
Sau gần một tháng trời chạy đôn chạy đáo, cuối cùng anh Minh cũng nhận được Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp cho Công ty TNHH Nội thất Minh Phát. Khi giấy tờ hoàn tất, anh nhanh chóng liên hệ lại chủ đầu tư ở Phú Quốc. May mắn thay, vì dự án mới chỉ vừa khởi công, chủ đầu tư đồng ý cho anh bổ sung hồ sơ pháp lý và trúng thầu.
Tình huống trên hoàn toàn mang tính giả định nhằm giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về thủ tục chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp theo quy định pháp luật.
Kết luận
Hộ kinh doanh được tự do kinh doanh nhiều ngành nghề như doanh nghiệp, nhưng với một số lĩnh vực đặc thù, bắt buộc phải thành lập doanh nghiệp mới đủ điều kiện hoạt động. Khi cần phát triển quy mô lớn hơn, việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp là bước đi cần thiết, giúp mở rộng cơ hội kinh doanh và khẳng định vị thế chuyên nghiệp trên thị trường.
