Trộm mộ không chỉ là hành vi xâm phạm đến nơi yên nghỉ của người đã khuất, mà còn vi phạm nghiêm trọng đạo lý và quy định pháp luật. Tùy theo mức độ và hậu quả gây ra, hành vi này có thể bị xử lý hình sự và yêu cầu bồi thường dân sự.
1. Hành vi trộm mộ bị xử lý ra sao theo Bộ luật Hình sự?
Điều 319 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định cụ thể như sau:
Điều 319. Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt
1. Người nào đào, phá mồ mả, chiếm đoạt những đồ vật để ở trong mộ, trên mộ hoặc có hành vi khác xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
b) Chiếm đoạt hoặc hủy hoại vật có giá trị lịch sử, văn hóa;
c) Vì động cơ đê hèn;
d) Chiếm đoạt bộ phận thi thể, hài cốt.
Theo quy định tại Điều 319 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), hành vi xâm phạm mồ mả – thường được hiểu trên thực tế là “trộm mộ” – là hành vi vi phạm pháp luật hình sự và có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ nghiêm trọng của hành vi.
Cụ thể, người nào đào, phá mồ mả, chiếm đoạt đồ vật chôn cùng hoặc để trên phần mộ, hoặc có hành vi khác xâm phạm đến thi thể, mồ mả, hài cốt, thì dù với mục đích mê tín, trộm cắp hay phá hoại, đều bị xem là hành vi nguy hiểm cho xã hội. Trong trường hợp thông thường, người phạm tội sẽ bị phạt cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm.
Tuy nhiên, nếu hành vi xâm phạm mồ mả được thực hiện trong những tình tiết tăng nặng như: gây ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự và an toàn xã hội; chiếm đoạt hoặc hủy hoại những hiện vật có giá trị văn hóa, lịch sử; thực hiện vì động cơ đê hèn; hoặc chiếm đoạt bộ phận thi thể, hài cốt – thì mức hình phạt có thể tăng lên từ 2 năm đến 7 năm tù giam. Đây là những tình tiết thể hiện mức độ đặc biệt nghiêm trọng của hành vi, tác động không chỉ đến cá nhân bị xâm phạm mà còn ảnh hưởng đến cộng đồng, thuần phong mỹ tục và trật tự xã hội.
Việc truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 319 không phụ thuộc vào việc người phạm tội có thu lợi hay không, mà chỉ cần có hành vi khách quan xâm phạm mồ mả, thi thể, hài cốt. Trong quá trình điều tra và xét xử, cơ quan tố tụng sẽ xem xét động cơ, hậu quả và mức độ tác động của hành vi để áp dụng hình phạt tương xứng, đồng thời có thể kèm theo trách nhiệm dân sự bồi thường thiệt hại cho thân nhân của người bị xâm phạm theo quy định của Bộ luật Dân sự.
Tình huống giả định
Vào đầu tháng 8 năm 2025, ông Nguyễn Văn Hòa (45 tuổi, trú tại huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang), vì tin vào lời đồn đoán rằng có một ngôi mộ cổ tại khu đất nghĩa trang cũ thuộc xã Long Khánh chứa đựng nhiều vàng bạc chôn theo người chết, đã rủ thêm hai người là Phạm Quang Tuấn và Hồ Văn Phúc thực hiện kế hoạch đào trộm mộ vào ban đêm. Ba người mang theo xẻng, cuốc và một máy dò kim loại, lén lút xâm nhập khu nghĩa trang, tiến hành đào bới một ngôi mộ có từ thời Pháp thuộc đã xuống cấp. Sau hơn một giờ đào bới, họ mở được nắp quan tài và lục soát bên trong, tìm thấy một số vật phẩm cổ như vòng ngọc, gương đồng và một thanh kiếm rỉ sét. Sau khi lấy đi các vật phẩm, họ nhanh chóng bỏ trốn khỏi hiện trường.
Sáng hôm sau, sự việc bị người dân phát hiện và báo cho chính quyền địa phương. Công an huyện Châu Thành vào cuộc điều tra, trích xuất camera an ninh tại khu vực lân cận và truy ra danh tính ba người. Khi bị bắt, cả ba thừa nhận hành vi trộm mộ với mục đích tìm kiếm tài sản chôn theo người chết để bán lấy tiền. Kết quả giám định từ cơ quan chuyên môn xác định các vật phẩm bị chiếm đoạt có giá trị văn hóa – lịch sử đặc biệt, có niên đại gần 100 năm, thuộc loại hình cổ vật cần được bảo vệ.
Với hành vi đào, phá mồ mả, chiếm đoạt đồ vật có giá trị lịch sử và gây ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự địa phương, ông Hòa cùng đồng phạm bị truy tố theo khoản 2 Điều 319 Bộ luật Hình sự 2015, với mức hình phạt tù từ 2 năm đến 7 năm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo.)
2. Trộm mộ có phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật hay không?
Điều 607 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 607. Bồi thường thiệt hại do xâm phạm mồ mả
1. Cá nhân, pháp nhân xâm phạm đến mồ mả của người khác phải bồi thường thiệt hại.
2. Thiệt hại do xâm phạm mồ mả gồm chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại.
3. Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp mồ mả của người khác bị xâm phạm phải bồi thường theo quy định tại khoản 2 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích theo thứ tự hàng thừa kế của người chết; nếu không có những người này thì người trực tiếp nuôi dưỡng người chết được hưởng khoản tiền này. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thoả thuận; nếu không thoả thuận được thì mức tối đa đối với mỗi mồ mả bị xâm phạm không quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.
Điều 3 Nghị định 73/2024/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 3. Mức lương cơ sở
...2. Từ ngày 01 tháng 7 năm 2024, mức lương cơ sở là 2.340.000 đồng/tháng.
...
Theo quy định tại Điều 607 Bộ luật Dân sự 2015, mọi cá nhân hoặc pháp nhân nếu có hành vi trộm mộ, xâm phạm đến mồ mả của người khác đều phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Nghĩa vụ bồi thường ở đây không chỉ dừng lại ở việc khắc phục các thiệt hại vật chất trực tiếp gây ra mà còn bao gồm cả nghĩa vụ bồi thường tổn thất tinh thần cho thân nhân của người đã khuất. Cụ thể, nếu việc xâm phạm gây thiệt hại cho mồ mả – ví dụ như phá hủy, làm hư hại phần mộ, chiếm đoạt vật phẩm được chôn theo – thì người thực hiện hành vi đó phải bồi thường các chi phí hợp lý để khắc phục hậu quả, phục hồi lại tình trạng ban đầu của ngôi mộ hoặc sửa chữa những tổn hại phát sinh.
Đặc biệt, ngoài phần thiệt hại vật chất, người xâm phạm còn phải bồi thường tổn thất tinh thần cho những người thân thích hợp pháp theo thứ tự thừa kế của người đã khuất. Trong trường hợp không còn người thân thích, thì người trực tiếp nuôi dưỡng người chết là người được nhận khoản bồi thường tinh thần này. Mức bồi thường tổn thất tinh thần sẽ do các bên liên quan thỏa thuận. Nếu không thể thỏa thuận, pháp luật quy định mức tối đa cho mỗi trường hợp xâm phạm mồ mả không vượt quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước ban hành.
Tình huống giả định
Vào tháng 3 năm 2025, tại xã Hòa Phú, huyện Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh, gia đình bà Phạm Thị Lệ phát hiện ngôi mộ của người cha quá cố – ông Phạm Văn Bình – bị kẻ gian đào bới vào ban đêm. Kẻ xấu đã đập vỡ một phần bia mộ, mở nắp quan tài, lấy đi một số đồ tùy táng có giá trị như lắc vàng và dây chuyền bạc được gia đình chôn theo để tưởng nhớ. Cảnh sát điều tra nhanh chóng xác định thủ phạm là Trần Minh Cường – một người có tiền sử nghiện ma túy và từng có tiền án về tội trộm cắp tài sản.
Sau khi bị khởi tố hình sự về hành vi xâm phạm mồ mả theo Điều 319 Bộ luật Hình sự 2015, Trần Minh Cường còn bị gia đình bà Lệ khởi kiện dân sự yêu cầu bồi thường chi phí khắc phục phần mộ đã bị phá hủy (khoảng 25 triệu đồng) và một khoản tổn thất tinh thần. Do hai bên không thể tự thỏa thuận, Tòa án căn cứ vào quy định tại khoản 3 Điều 607 Bộ luật Dân sự 2015 đã buộc Cường phải bồi thường 25 triệu đồng chi phí sửa chữa mộ và thêm 23,4 triệu đồng – tương đương 10 lần mức lương cơ sở – để bù đắp tinh thần cho ba người con ruột của ông Bình.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
Kết luận
Hành vi trộm mộ không chỉ xâm phạm nghiêm trọng đạo đức xã hội mà còn là hành vi vi phạm pháp luật bị xử lý nghiêm khắc. Người thực hiện hành vi này không những phải chịu trách nhiệm hình sự mà còn buộc bồi thường thiệt hại dân sự cho thân nhân người bị xâm phạm.
