Kết luận giám định pháp y là căn cứ quan trọng trong các vụ án dân sự, hình sự và hành chính. Vì vậy, nếu người giám định cố tình làm sai lệch nội dung kết luận nhằm trục lợi hoặc giúp một bên thoát tội, hậu quả có thể rất nghiêm trọng. Pháp luật hiện hành đã có các cơ chế xử lý chặt chẽ với hành vi này, từ xử phạt hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt bổ sung như cấm hành nghề.
1. Người giám định làm sai lệch kết quả giám định pháp y bị xử phạt hành chính trong trường hợp nào?
Điểm d khoản 3 Điều 20 Nghị định 82/2020/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 20. Hành vi vi phạm quy định về hoạt động giám định tư pháp
3. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
...d) Kết luận giám định sai sự thật mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự;
...
4. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Kiến nghị cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng xem xét việc sử dụng kết luận giám định khi phát hiện vi phạm làm ảnh hưởng đến nội dung kết luận giám định đối với hành vi vi phạm quy định tại các điểm a, đ, e, g và i khoản 2, các điểm d, đ và e khoản 3 Điều này;
...
Theo quy định tại điểm d khoản 3 và điểm a khoản 4 Điều 20 Nghị định 82/2020/NĐ-CP, giám định viên tư pháp nếu cố tình đưa ra kết luận giám định sai sự thật, nhưng hành vi chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự, sẽ bị xử phạt hành chính với mức tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng.
Đồng thời, biện pháp khắc phục hậu quả cũng được áp dụng theo điểm a khoản 4 điều này. Cụ thể, khi phát hiện hành vi giám định sai sự thật, cơ quan chức năng sẽ kiến nghị cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền xem xét lại việc sử dụng kết luận giám định đó, nếu nó ảnh hưởng đến nội dung, kết quả của vụ việc hoặc vụ án.
Tình huống giả định
Nguyễn Lê Bảo Trâm là giám định viên tư pháp chuyên ngành pháp y tại Trung tâm Giám định tỉnh Thái Bình. Trong một vụ án tai nạn lao động nghiêm trọng xảy ra vào cuối năm 2023 tại nhà máy sản xuất gạch không nung của Công ty Trường Phát, công nhân Nguyễn Văn Chiến bị rơi từ giàn giáo tầng 3 và tử vong tại chỗ. Gia đình nạn nhân cho rằng công ty đã vi phạm quy định về an toàn lao động, không trang bị dây đai bảo hộ, khiến anh Chiến mất mạng. Ngược lại, đại diện công ty cho rằng nạn nhân vi phạm nội quy khi tự ý trèo lên khu vực nguy hiểm mà không báo cáo.
Để phục vụ điều tra, cơ quan Công an huyện Đông Hưng trưng cầu giám định pháp y để xác định nguyên nhân tử vong. Bà Trâm là người trực tiếp thực hiện giám định và lập kết luận. Tuy nhiên, trong quá trình làm việc, do quen biết với giám đốc công ty Trường Phát – ông Trần Văn Lực, đồng thời chịu áp lực từ các mối quan hệ cá nhân, bà Trâm đã chỉnh sửa kết quả giám định. Thay vì ghi rõ nạn nhân có vết chấn thương vùng đầu kèm các dấu hiệu trượt ngã từ độ cao lớn, bà Trâm kết luận nguyên nhân tử vong "không loại trừ khả năng đột quỵ dẫn đến mất thăng bằng".
Kết luận này giúp công ty tránh được trách nhiệm bồi thường do lỗi kỹ thuật, khiến gia đình nạn nhân bức xúc. Sau nhiều đơn khiếu nại, Sở Y tế vào cuộc kiểm tra lại hồ sơ giám định. Qua xác minh, cơ quan thanh tra phát hiện có sự thiếu trung thực trong quy trình lập kết luận. Tuy nhiên, vì chưa đủ căn cứ cho thấy bà Trâm gây hậu quả nghiêm trọng hoặc làm sai lệch toàn bộ vụ án đến mức cấu thành tội hình sự, cơ quan chức năng chỉ áp dụng chế tài hành chính theo quy định tại điểm d khoản 3 Điều 20 Nghị định 82/2020/NĐ-CP.
Cụ thể, bà Trâm bị xử phạt số tiền 15.000.000 đồng vì hành vi “kết luận giám định sai sự thật mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự”.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Hành vi làm sai lệch kết luận giám định có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Điều 382 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định cụ thể như sau:
Điều 382. Tội cung cấp tài liệu sai sự thật hoặc khai báo gian dối
1. Người làm chứng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật, người bào chữa nào mà kết luận, dịch, khai gian dối hoặc cung cấp những tài liệu mà mình biết rõ là sai sự thật, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 01 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm.2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 03 năm:
a) Có tổ chức;
b) Dẫn đến việc giải quyết vụ án, vụ việc bị sai lệch.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Phạm tội 02 lần trở lên;
b) Dẫn đến việc kết án oan người vô tội hoặc bỏ lọt tội phạm.
4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Theo Điều 382 Bộ luật Hình sự, giám định viên nếu cố tình làm sai lệch hồ sơ, kết luận sai sự thật hoặc cung cấp tài liệu biết rõ là giả mạo, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Trường hợp chưa gây hậu quả nghiêm trọng, người phạm tội bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến 1 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 1 năm. Nếu hành vi dẫn đến việc giải quyết sai vụ án hoặc có tổ chức thì bị phạt tù từ 1 đến 3 năm; nếu gây oan sai, bỏ lọt tội phạm hoặc tái phạm thì bị phạt tù từ 3 đến 7 năm. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm hành nghề từ 1 đến 5 năm.
Tình huống giả định
Năm 2024, tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hải Dương, ông Nguyễn Văn Kỳ giữ chức vụ Trưởng phòng Pháp y, đồng thời là giám định viên tư pháp có hơn 18 năm kinh nghiệm. Trong một vụ án nghiêm trọng liên quan đến cái chết của bà Trần Thị Hòa – một nữ kế toán doanh nghiệp bị phát hiện tử vong bất thường tại nhà riêng – cơ quan điều tra đã trưng cầu giám định pháp y từ trung tâm nơi ông Kỳ làm việc.
Do có mối quan hệ thân thiết từ trước với ông Phạm Tuấn Dũng – chồng của nạn nhân và là nghi phạm chính, ông Kỳ đã đồng ý thực hiện hành vi “giúp đỡ” với lời hứa hẹn sẽ được trả 500 triệu đồng sau khi hoàn tất hồ sơ. Trong quá trình giám định, ông Kỳ cố ý ghi sai nguyên nhân tử vong trong biên bản pháp y. Dù kết quả khám nghiệm tử thi ban đầu cho thấy nạn nhân bị chấn thương sọ não do ngoại lực tác động mạnh, ông Kỳ đã sửa lại thành “xuất huyết não do tăng huyết áp”, đồng thời tẩy xoá một số mốc thời gian và dấu vết trên cơ thể nạn nhân có thể cho thấy sự tác động từ bên ngoài.
Nhờ bản kết luận giám định này, ông Phạm Tuấn Dũng ban đầu được loại khỏi diện tình nghi, và vụ án được đề xuất khép lại theo hướng “tử vong do bệnh lý”. Tuy nhiên, vài tuần sau, một nhân viên pháp y mới vào nghề trong trung tâm phát hiện dấu hiệu bất thường trong hồ sơ – bao gồm cả dữ liệu ảnh chụp tổn thương hộp sọ chưa từng được đưa vào kết luận chính thức. Sự việc được báo cáo lên cấp trên và chuyển sang cơ quan điều tra.
Sau khi vào cuộc, cơ quan chức năng xác định ông Nguyễn Văn Kỳ đã cố tình làm sai lệch kết quả giám định vì động cơ cá nhân. Hành vi của ông không chỉ làm ảnh hưởng đến tiến trình điều tra, mà còn suýt khiến một vụ án mạng bị che giấu hoàn toàn. Căn cứ theo Điều 382 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi năm 2017), ông Kỳ bị truy tố về tội “Cung cấp tài liệu sai sự thật hoặc khai báo gian dối”, với tình tiết tăng nặng là hành vi dẫn đến việc giải quyết vụ án bị sai lệch. Tòa án tuyên phạt ông 3 năm tù giam, cấm hành nghề giám định trong thời hạn 5 năm sau khi chấp hành xong án phạt tù. Đồng thời, cơ quan tố tụng cũng tiến hành giám định lại toàn bộ hồ sơ pháp y trong các vụ án do ông Kỳ từng phụ trách trong 5 năm gần nhất.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
Kết luận
Người giám định cố tình làm sai lệch kết quả giám định pháp y có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ vi phạm và hậu quả gây ra. Ngoài các hình phạt chính, pháp luật còn quy định hình phạt bổ sung như cấm hành nghề giám định đến 5 năm.
