Việc sử dụng người giúp việc gia đình đang ngày càng phổ biến, kèm theo những yêu cầu chặt chẽ hơn về bảo vệ quyền lợi của người lao động. Pháp luật đã quy định rõ ràng về các hành vi bị nghiêm cấm, trong đó có việc giữ giấy tờ tùy thân của người giúp việc. Hành vi vi phạm quy định này sẽ bị xử phạt hành chính, tùy thuộc vào đối tượng vi phạm là cá nhân hay tổ chức.
1. Có được giữ giấy tờ tùy thân của người giúp việc gia đình không?
Khoản 3 Điều 165 Bộ luật Lao động 2019:
Điều 165. Các hành vi bị nghiêm cấm đối với người sử dụng lao động
1. Ngược đãi, quấy rối tình dục, cưỡng bức lao động, dùng vũ lực đối với lao động là người giúp việc gia đình.
2. Giao việc cho người giúp việc gia đình không theo hợp đồng lao động.
3. Giữ giấy tờ tùy thân của người lao động.
Người giúp việc gia đình làm việc trực tiếp tại nhà của chủ, nên dễ rơi vào tình thế phụ thuộc và khó tự bảo vệ quyền lợi. Pháp luật quy định rõ, người sử dụng lao động không được giữ các giấy tờ tùy thân của họ như căn cước công dân, hộ chiếu, bằng lái xe… Dù với bất kỳ lý do nào, như giữ giúp hay để ràng buộc việc làm, thì hành vi này vẫn bị xem là vi phạm.
Dù người giúp việc có đồng ý để chủ nhà giữ giấy tờ thì hành vi đó vẫn bị coi là sai, vì pháp luật không cho phép ai giữ giấy tờ tùy thân của người khác.
Tình huống giả định:
-
Người giúp việc bị giữ giấy tờ sau khi xin nghỉ việc
Tháng 6/2025, bà Nguyễn Thị Thơm (56 tuổi, quê ở tỉnh Nghệ An) làm giúp việc nhà cho gia đình ông Phạm Minh Đức, trú tại TP. Hà Nội. Sau hơn 4 tháng làm việc, bà Thơm xin nghỉ vì lý do sức khỏe và muốn về quê. Tuy nhiên, ông Đức đã không đồng ý và giữ lại căn cước công dân cùng sổ khám bệnh của bà với lý do “đợi quyết toán lương xong rồi trả”. -
Không có hợp đồng lao động, người giúp việc gặp khó khăn
Suốt một tuần sau đó, bà Thơm không thể về quê, cũng không dám ra ngoài vì không có giấy tờ tùy thân. Gia đình ông Đức cũng không trả tiền lương nốt tháng. Do không ký hợp đồng lao động từ đầu, bà Thơm không biết nhờ ai can thiệp, chỉ gọi điện báo sự việc lên Ủy ban nhân dân phường. -
Cơ quan chức năng vào cuộc và xử lý vi phạm
Sau khi tiếp nhận phản ánh, cán bộ phường phối hợp cùng Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội mời hai bên đến làm việc. Tại buổi làm việc, cơ quan chức năng xác định ông Đức đã vi phạm khoản 3 Điều 165 Bộ luật Lao động 2019 khi giữ giấy tờ tùy thân của người giúp việc. Gia đình ông Đức buộc phải trả lại toàn bộ giấy tờ, thanh toán đầy đủ tiền lương còn thiếu và được nhắc nhở về việc ký hợp đồng lao động nếu tiếp tục thuê người giúp việc.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Giữ giấy tờ tùy thân của người giúp việc gia đình bị phạt bao nhiêu?
Điểm a khoản 3 và điểm c khoản 5 Điều 30 Nghị định 12/2022/NĐ-CP:
Điều 30. Vi phạm quy định về lao động là người giúp việc gia đình
...
3. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi sau đây:
a) Giữ giấy tờ tùy thân của lao động là người giúp việc gia đình;
...
5. Biện pháp khắc phục hậu quả
...
c) Buộc người sử dụng lao động trả lại giấy tờ tùy thân cho lao động là người giúp việc gia đình đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm a khoản 3 Điều này;
...
Việc giữ giấy tờ tùy thân của người giúp việc là hành vi vi phạm và bị xử phạt hành chính. Nếu người sử dụng lao động là cá nhân, mức phạt sẽ từ 10 đến 15 triệu đồng; còn nếu là tổ chức như công ty dịch vụ, mức phạt sẽ gấp đôi từ 20 đến 30 triệu đồng.
Ngoài việc bị xử phạt hành chính, người sử dụng lao động còn phải trả lại toàn bộ giấy tờ đã giữ của người giúp việc để bảo đảm quyền lợi và sự tự do cá nhân của họ. Thực tế, hành vi giữ giấy tờ thường xuất phát từ mong muốn kiểm soát hoặc ràng buộc người lao động tiếp tục làm việc. Tuy nhiên, cách làm này vừa xâm phạm quyền con người, vừa tiềm ẩn nguy cơ bị xử lý nặng hơn nếu phát sinh mâu thuẫn dẫn đến ép buộc hoặc xâm phạm thân thể.
Tình huống giả định:
-
Chủ nhà bị xử phạt vì giữ giấy tờ trái phép
Tháng 7/2025, bà Nguyễn Thị Bích Hạnh, trú tại TP. Hồ Chí Minh, thuê người giúp việc là chị Đặng Thị Liên (quê ở Vĩnh Long). Sau khi chị Liên xin nghỉ để về quê chăm mẹ ốm, bà Hạnh không trả lại căn cước công dân, sổ hộ khẩu bản photo và thẻ BHYT của chị với lý do “còn thiếu một ngày công, nghỉ không báo trước”. -
Bị người lao động gửi đơn tố cáo
Chị Liên gửi đơn phản ánh lên Ủy ban nhân dân phường, kèm theo tin nhắn chứng minh việc bị giữ giấy tờ. Sau khi xác minh, cơ quan chức năng xác định bà Hạnh có hành vi giữ giấy tờ tùy thân trái phép, vi phạm quy định tại điểm a khoản 3 Điều 30 Nghị định 12/2022/NĐ-CP. -
Ra quyết định xử phạt
Bà Hạnh bị xử phạt 12 triệu đồng và buộc phải trả lại toàn bộ giấy tờ cho người lao động. Trường hợp không chấp hành sẽ bị cưỡng chế thi hành theo quy định pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Người giúp việc gia đình có quyền giữ toàn bộ giấy tờ tùy thân của mình trong quá trình làm việc. Pháp luật nghiêm cấm người sử dụng lao động giữ các giấy tờ đó dưới bất kỳ hình thức nào. Nếu vi phạm, người sử dụng lao động có thể bị phạt hành chính từ 10 đến 15 triệu đồng (đối với cá nhân), hoặc từ 20 đến 30 triệu đồng (đối với tổ chức), đồng thời phải trả lại toàn bộ giấy tờ đã giữ.
